آریا بانو - شهرک اکباتان بزرگ‌ترین شهرک مسکونی خاورمیانه در زمان خود بود که به صورت مشارکتی ساخته شد و می‌توان گفت که به جز موضوع زمین، هزینه باقی مراحل ساخت شهرک از جیب افرادی پرداخت شد که برای خرید آپارتمان در شهرک اکباتان، در ساخت این پروژه مشارکت کردند.

«روایت دارالخلافه» کتابی است تالیف سالار صارمی که به‌تازگی توسط نشر زرین اندیشمند روانه بازار کتاب شده است. صارمی در این کتاب کوشیده با بررسی تاریخچه شهر تهران، خواننده را به دنیای گذشته این شهر ببرد و نقش آن را در شکل‌گیری فرهنگ و تمدن ایران برجسته سازد. از تاسیس این شهر تا تحولات معاصر، این کتاب نگاهی عمیق به روند تاریخی تهران داشته و خواننده را با جذابیت‌های این شهر آشنا می‌سازد. در ادامه پیشینه «شهرک اکباتان» را به نقل از این کتاب می‌خوانیم:
شهرک اکباتان
شهرک اکباتان اولین شهرک مدرن با نما و سازه بتنی در تهران است. این شهرک بزرگ‌ترین شهرک بتنی تهران در زمان خود بود که حتی امروز نیز می‌توان گفت بزرگ‌ترین شهرک بتنی در تهران است. ماجرای ساخت شهرک اکباتان در زمان خود ماجرایی شنیدنی بود و نکته جالب این ماجرا آن بود که شهرک اکباتان بزرگ‌ترین شهرک مسکونی خاورمیانه در زمان خود بود که به صورت مشارکتی ساخته شد و می‌توان گفت که به جز موضوع زمین، هزینه باقی مراحل ساخت شهرک از جیب افرادی پرداخت شد که برای خرید آپارتمان در شهرک اکباتان، در ساخت این پروژه مشارکت کردند. امکانات این شهرک مدرن اروپایی که طبق اصول مهندسی در زمان خود ساخته شد، بی‌نظیر بوده و سازه‌های این شهرک نیز از مقاوم‌ترین سازه‌ها در زمان خود بود. دهه 1340 بود که طراح شهرک اکباتان تصمیم به ساخت شهرکی بزرگ با استانداردهای بالای بین‌المللی گرفته و به دنبال زمینی مناسب برای ساخت این پروژه می‌گردد.
ایده ساخت این شهرک توسط مهندس رحمان گلزار 24 ساله (مالک شهرک اکباتان) طرح شد و او بود که سال‌ها زندگی خود را برای ساخت و تکمیل این شهرک گذاشت. طرح اولیه این شهرک بسیار گسترده بود. قرار بود بزرگ‌ترین مجموعه تفریحی و رفاهی کشور با دریاچه‌ای مصنوعی در این شهرک ساخته شود و یکی از بزرگ‌ترین واحدهای فرهنگی و تفریحی ایران در مجموعه اکباتان ساخته شود و مقارن با وقوع انقلاب اسلامی این طرح‌ها ناتمام ماند.
رحمان گلزار شبستری فارغ‌التحصیل دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران، معمار مشهور ایرانی بود که در آن زمان ساخت و سازهای لوکسی را در مناطق مختلف تهران انجام می‌داد، اولین بار در سال 1345 به فکر ساخت شهرکی بزرگ و استثنایی افتاد.

ماجرای زمین شهرک
گلزار خانه‌ای را در خیابان «آبان» به مبلغ یک میلیون تومان فروخت و در ازای دویست هزار تومان باقی‌مانده از وجه آن، زمینی به متراژ 100 هزار مترمربع را در محل فعلی شهرک اکباتان که در آن باشگاه‌های پاس و اکباتان قرار دارند از خریدار خانه دریافت کرد. او پس از خرید این زمین بزرگ به فکر ساخت شهرک اکباتان افتاد، اما برای تحقق رویاهای خود، به زمینی بیش از این‌ها احتیاج بود. در کنار زمین رحمان گلزار، زمین دیگری با ابعاد بزرگ‌تر بود که متعلق به شخصی به نام نظام‌السلطنه از رجال قاجار بود. نظام‌السلطنه مافی از ملاک بزرگ تهران بود، زمین‌های مهرآباد و جنت‌آباد ازجمله دارایی‌های بزرگ نظام‌السلطنه مافی بودند. نظام‌السلطنه در پاریس سکونت داشت. رحمان گلزار با پیشکار وی تماس می‌گیرد و مقرر می‌شود تا با او دیداری در پاریس داشته باشد. اما مهندس دیگر پولی برای این خرید بزرگ نداشت. او دوستی به نام عباس مس‌فروش داشت که ویلای زیبایی برای او ساخت بود. موضوع را با او در میان می‌گذارد، عباس مس‌فروش استخاره کرد، خوب آمد و چکی به مبلغ پنج میلیون تومان به مهندس جوان می‌دهد تا در این کار شریک مهندس باشد .همچنین مهندس نیز با سرعت به دیدن نظام‌السلطنه مافی در پاریس می‌رود. منزل نظام‌مافی در خیابان Avenve Foch یکی از خیابان‌های بسیار زیبای پاریس بود.
ساخت شهرک اکباتان آغاز شد و واگذاری اولین واحدهای شهرک اکبتان در فاز اول آن در سال 1356 به متقاضیان و خریداران شهرک انجام شد
مهندس گلزار می‌گوید: «وقتی به خانه او رفتم، نظام‌السلطنه رو تخت دراز کشیده بود. گفتم من می‌خواهم این زمین‌ها را بخرم و شهرک بسازم و کمی هم در مورد ایده‌ام توضیح دادم. او هم از جا بلند شد و مرا بوسید و گفت این زمین برای تو. به پیشکارم می‌گویم که این کار را انجام دهد. چقدر می‌خوایی برای این کار پول بدهی؟ من به دلیل این‌که در مورد آن محل تحقیقات مفصلی انجام داده بودم، ارزش واقعی زمین را می‌دانستم و قیمت واقعی را به اون اعلام کردم، گفتم پنج میلیون و... او هم قبول کرد و کار فروش زمین به مبلغ پنج میلیون تومان به سرانجام رسید.»
ساخت شهرک و ایجاد بازار سیاه
ساخت شهرک اکباتان آغاز شد و واگذاری اولین واحدهای شهرک اکبتان در فاز اول آن در سال 1356 به متقاضیان و خریداران شهرک انجام شد. در هنگام پیش‌فروش، آپارتمان‌ها با مبلغ متری سه هزار تومان فروخته می‌شد. و با اعلام پیش‌فروش حدود دو هزار واحد در زمان دو هفته فروش رفت. حتی عده‌ای پس از پیش‌خرید و پرداخت تنها 25 درصد مبلغ، آپارتمان‌ها را در بازار سیاه با صد هزار تومان بالاتر به فروش می‌رساندند. همین موضوع باعث می‌شود گلزار آپارتمان‌ها را به صورت نقدی به فروش برساند. اولین مشتری نقدی آپارتمان‌ها شرکت هواپیمایی هما بود. پس از فروش نقدی و به دلیل استقبال زیاد مردم، تعداد واحدها جواب‌گوی متقاضیان نبود و مهندس گلزار اقدام به خرید مابقی زمین‌های اطراف اکباتان کرد و در این زمان بود که متراژ زمین‌ها به 2 میلیون و 400 هزار مترمربع رسید.
وقوع انقلاب و توقف موقت پروژه
اما با وقوع انقلاب اسلامی عملیات ساخت شهرک متوقف شده و بخش‌هایی از فازهای شهرک اکباتان که اغلب در فاز 2 بودند نیمه‌ساخت باقی مان. در جریان انقلاب، از مهندس گلزار سلب مالکیت شد و شرکت نوسازی و عمران اکباتان مسئولیت تکمیل پروژه را برعهده گرفت. در اوایل دهه هفتاد فاز سوم شهرک نیز تکمیل شده و به افراد متقاضی واگذار گردید.
این معمار مشهور ایرانی می‌گوید: «شهرک اکباتان طوری طراحی شد که اگر یک خانم خانه‌دار می‌خواست خرید کند، نیاز نبود که سوار ماشین بشود و در ترافیک تهران بماند. حتی مدرسه را به گونه‌ای جانمایی کردم که بچه‌ها بتوانند بدون آنکه از خیابان عبور کنند، با عبور از فضای سبز به مدرسه بروند.»
گلزار حتی برای تکمیل و ساخت شهرک اکباتان تعدادی کارخانه را احداث و یا خرید. داستان احداث کارخانجات هم جالب است: «در ایران آن موقع کسی شیشه دوبل برای پنجره‌ها استفاده نمی‌کرد. اما من کارخانه‌ای ایجاد کردم و این شیشه‌ها را خودم تولید کردم. روزی فردی به دفترم آمد و گفت که در آمریکا در کارخانه شیشه دوبل کار می‌کرده و می‌تواند به ما برای تولید این شیشه کمک کند ولی سرمایه ندارد. به او در پیلوت ساختمان‌های اکباتان جایی دادم و آن‌جا شروع به کار کرد.»
یک موضوع دیگر هم که شاید برای‌تان جالب باشد این بود که «شهرک اکباتان 2 میلیون و 400 هزار مترمربع موکت لازم داشت. موکت در بازار متری 100 تا 120 تومان بود. فردی آمد و گفت که من کارخانه‌ای در کرج دارم که 7 هزار متر است و موکت تولید می‌کنم اما نمی‌توانم آن را خوب اداره کنم. به هر قیمتی که شما بگویید برای‌تان موکت تولید می‌کنم. به او گفتم که کارخانه را به من بفروش او هم قبول کرد و گفت که فقط 10 درصد از کارخانه را برای خودش می‌خواهد. من هم قبول کردم؛ بنابراین تمام موکت شهرک اکباتان را تهیه کردیم. با این کار موکت‌ها متری 33 تومان برای‌مان آب خورد.»
«کارخانه الکترولوکس را خریدم برای این‌که کابینت‌های آشپزخانه و لوازم لوکس را برای اکبتان تولید کند. شهرک اکباتان اولین شهرکی است که گازکشی شد. من به شرکت گاز در شهرک اکباتان جا دادم تا بتوانند گاز را به شهرک بدهند. خلاصه این‌که خیلی از کارها را انجام دادم که این شهرک، شهرک اکباتان شد.»
عمر مفید سازه‌های شهرک اکباتان در حدود 300 سال برآورد شده است که چنین عمری در نوع خود بی‌نظیر بوده است.
فضای سبز بسیار گسترده از خصوصیات بسیار خوب شهرک اکباتان است. شهرک اکباتان از معدود پروژه‌هایی در سطح دنیاست که 100 درصد ساخت آن را ساختمان و 100 درصد ساخت آن را فضای سبز تشکیل می‌دهد. به گفته مهندس رحمان گلزار در این شهرک 2 میلیون و 400 هزار مترمربع ساختمان و 2 میلیون و 400 هزار مترمربع فضای سبز وجود دارد و این مورد از خصوصیات شهرک اکباتان است. وجود استانداردهای مختلف در ساخت شهرک اکباتان مانند نورگیر کافی سازه، سیستم شوتینگ، وجود رایزرهایی اختصاصی و پله‌های ویژه فرار از امکانات منحصربه‌فرد اکباتان در زمان خود بودند که شهرک اکباتان را تبدیل به پروژه‌ای منحصربه‌فرد کرده بود. ساخت شهرک بر روی ستون‌ها این امکان را به شهرک می‌دهد تا هوای آلوده را از میان سازه‌ها عبور داده و آلودگی را از شهرک دور کند. یکی از دلایل محبوبیت شهرک اکباتان موضوع ایمنی آن در مقابل بلایای طبیعی مانند زلزله است که توانایی مقابله با زلزله 9 ریشتری را دارد.
وجه تسمیه
مهندس گلزار دلیل نام‌گذاری شهرک اکباتان را این‌گونه بیان می‌کند: «قطعا به معنی این کلمه توجه داشتم. از طرفی کلمه اکباتان تلفظ قرص و محکمی داشت و به پروژه‌ام هویت می‌داد. "اک"، "با"، "تان" یک اسم قدیمی از یکی از شهرهای ایران است. از همان موقع که زمین آن‌جا را دیدم این اسم در ذهنم تداعی شد.» (صص 212-206)

روایت دارالخلافه
سالار صارمی
تهران: نشر زرین اندیشمند
چاپ نخست، 1403