بزرگنمايي:

آریا بانو - خراسان / چرا هنوز با موضوع عادت ماهانه یا قاعدگی خانم‌ها در خانواده و جامعه مثل یک راز برخورد می‌شود و به چه دلایلی اهمیت دارد رسانه و جامعه برای فرهنگ‌سازی درباره آن برنامه جدی داشته باشند؟ 
 هنوز در خیلی از داروخانه‌ها و فروشگاه‌ها پد بهداشتی برای عادت ماهانه خانم‌ها را در پلاستیک مشکی می‌گذارند و با آن مثل یک راز شرم‌آور رفتار می‌کنند. در بعضی خانواده‌ها هنوز موضوع عادت ماهانه یک راز بین مادر و دختر است و بقیه اعضای خانواده نباید بفهمند آن دختر در چه وضعیتی قرار دارد تا حرمت خانواده حفظ شود! در بعضی مدرسه‌ها جوری با دانش‌آموز برخورد می‌شود که انگار او مسئول قاعدگی در بدن خود است و به درد و رنج او که شاید بیشتر از 11سال نداشته باشد، آن‌چنان که باید اهمیت داده نمی‌شود. حتی هنوز بعضی دختران و زنان وقتی می‌خواهند پد بهداشتی بخرند و فروشنده آقاست، هزاربار با خود کلنجار می‌روند. همه این‌ها نشان می‌دهد هنوز فرهنگ‌سازی در جامعه درباره مسئله قاعدگی، عادت ماهانه، پریود یا هر چیزی که اسمش را می‌گذارید، جای کار دارد. جامعه هنوز آن‌طور که باید درباره قاعدگی آموزش ندیده و ضرورت بیان درست آن به یک «مسئله» تبدیل نشده است. موضوع این نیست که این دوره در بلندگو جار زده شود بلکه می‌خواهیم درباره این بگوییم که جامعه باید درباره آن اطلاع داشته باشد تا شرایط فرد در آن دوره لحاظ شود. فرهنگ‌سازی درباره قاعدگی به شناخت کامل این موضوع و ابعاد مختلف روانی و سلامتی آن برمی‌گردد. حتی در مواردی، افرادی که اطلاعات کافی درباره این موضوع دارند از آن به عنوان یک حربه استفاده می‌کنند و تا رفتار غیرمعمولی از یک دختر یا زن در این دوره می‌بینند، می‌گویند «باز پریودی زده به سرت؟»، «عادت ماهیانه شدی و خل‌بازیات شروع شد؟» و تعابیر زشتی که هر کدام درد بزرگ‌تری را روی دوش مخاطب می‌گذارد. شاید در رسانه‌های جمعی مانند تلویزیون سکانس‌کوتاهی در یک سریال سلامت محور مثل «منم دوستت دارم» از شبکه سلامت و «ماه‌ترین» به عادت ماهانه زنان اشاره کرده باشد اما هنوز خیلی مانده است تا مصائب قاعدگی در جامعه حل شود. ما حتی در تلویزیون و رسانه‌های دیگرمان کار قوی و مستمری برای فرهنگ‌سازی قاعدگی نداریم و به همین دلیل این مسئله همچنان «مگو» مانده است. در پرونده امروز زندگی سلام در کنار بیان ضرورت فرهنگ‌سازی درباره قاعدگی، پای صحبت دکتر سیمین کاظمی پزشک و جامعه‌شناس نشستیم و از او درباره راه‌های فرهنگ‌سازی قاعدگی پرسیدیم.
تابوی قاعدگی از نیویورک تا اوگاندا !
در یک مطالعه جهانی که به مناسبت روز بهداشت قاعدگی در 28می انجام شده بود، از هر 3 پسر یک نفر فکر می‌کرد که قاعدگی باید مخفی بماند. این نظرسنجی از میان حدود 4هزار پسر و مرد جوان از 4 کشور برزیل، اندونزی، هلند و اوگاندا انجام شد و رایج‌ترین دلیلی که آن‌ها ذکر کردند، این بود که قاعدگی یک «مسئله خصوصی» برای دختران و زنان است. این نظرات یعنی مشکلات مربوط به این موضوع منحصر ایران نیست و فرهنگ قاعدگی در دنیا کم یا زیاد دچار ضعف است. بعضی کشورها قدم‌های بزرگی برای درک مسئله قاعدگی در جامعه‌شان برداشته‌اند و در حال حل این موضوع هستند. در کشورهای درحال توسعه اوضاع فرق می‌کند و هنوز با مسئله قاعدگی، شبیه یک تابو برخورد می‌شود. حتی وقتی دونالد ترامپ در دوره انتخاباتی قبلی ریاست جمهوری آمریکا گفت «مجین کلی» مجری فاکس نیوز به خاطر پریود شدن از او سوالات غیرمنصفانه پرسیده، معلوم شد قاعدگی در یکی از به‌ظاهر پیشرفته‌ترین کشورهای جهان هم هنوز «مسئله» است و تابوهای قاعدگی و استفاده از آن به عنوان یک دستاویز، تقریبا یک فرهنگ جهانی است. مردان و پسران هنوز آن‌طور که باید درباره قاعدگی و مسائلش نمی‌دانند و آشنا نبودن با فرایند طبیعی بدن زنان باعث می‌شود تصوراتی عجیب‌و‌غریب درباره دوره ماهانه داشته باشند. آگاهی‌بخشی به مردان و حتی زنان می‌تواند از خانواده تا محل کار و جامعه اثربخش باشد و بخشی از بار روانی این موضوع را در دوره قاعدگی خانم‌ها کمرنگ کند.
اولین قاعدگی با حمایت همراه باشد
برای شروع بهتر است بدانید رحم زنان از دوره بلوغ تا زمان یائسگی هر ماه دچار تغییراتی می‌شود. در این تغییرات ضخامت جداره رحم هر ماه افزایش می‌یابد و در صورت باردار نشدن فرد به واسطه تغییرات هورمونی، جداره داخلی رحم شروع به ریزش می‌کند و این جاست که دوره ماهانه زنانه آغاز می‌شود. اما غیر از این اتفاقات، خانم‌ها در کنار خون‌ریزی، مسائل دیگری را هم ممکن است تجربه کنند. به عنوان مثال، بیشتر با دل‌درد و کمردرد روبه‌رو می‌شوند و گاهی درد آن‌قدر شدید است که فرد را به مراکز درمانی می‌کشاند. علایم دیگری مانند تهوع، مشکلات گوارشی، سردرد و ... هم وجود دارد. البته خانم‌ها در چند روز منتهی به شروع دوره ماهانه خود ممکن است نشانه‌های پیش‌قاعدگی را تجربه کنند؛ به‌طور مثال تغییرات خلقی، خستگی زیاد، تحریک‌پذیری و ... . نکته مهم دیگر این است که از سال 1950میلادی، تعداد دخترانی که اولین قاعدگی خود را زودتر از موعد (قبل از سن 11سالگی) تجربه می‌کنند، تقریبا دوبرابر شده است. یعنی بلوغ زودرس در سطح جهانی در حال رخ دادن است در حالی که هنوز درباره قاعدگی آن‌طور که باید فرهنگ‌سازی نشده است. «هیلی مریک» مربی قاعدگی در مدارس انگلیس است و با تکیه بر تجربه‌های خود برای مواجهه با اولین قاعدگی در دختران توصیه می‌کند: «یک جعبه زیبا برای اولین قاعدگی بسازید که حاوی محصولات و کتاب‌هایی درباره شروع این دوره است. می‌توانید فیلم‌های مربوط به این دوره را که مناسب سن نوجوان‌هاست هم انتخاب کنید، با او ببینید و درباره آن حرف بزنید. اجازه بدهید فردی که اولین قاعدگی‌اش را تجربه می‌کند بداند که دوستش دارند، حمایت می‌شود و می‌تواند سوال کند.»
​​​​​​​نقشه راه برای فرهنگ‌سازی قاعدگی
 چرا و چطور جامعه و رسانه‌ها می‌توانند در زمینه فرهنگ‌سازی برای قاعدگی دختران و زنان موثر باشند و اهمیت این موضوع در چیست؟
بخش بزرگی از جامعه ما را دختران و زنان تشکیل می‌دهند و برخلاف برخی تفکرات اشتباه، قاعدگی فقط یک مسئله زنانه نیست و همه جامعه باید برای برخورد با آن از نظر فرهنگی و رفتاری آماده باشد. با دکتر سیمین کاظمی که پزشک و جامعه‌شناس است، درباره ضرورت فرهنگ‌سازی قاعدگی و اهمیت این موضوع گفت‌و‌گو کردیم.
سوءتفاهم‌ها درباره یک مسئله فیزیولوژی زنانه
چرا هنوز موضوع عادت ماهانه در جامعه ما یک تابو به حساب می‌آید؟ این از آن دسته سوال‌هایی ا‌ست که همیشه از خودم می‌پرسیدم و پاسخش را از سیمین کاظمی گرفتم: «در طول تاریخ فرهنگ مسلط و غالب فرهنگ مردسالاری بوده است، در این فرهنگ محدودیت‌هایی بر بدن زنانه اعمال شده، چنان‌که اجازه ظهور و بروز در سپهر عمومی نیافته است. یعنی هر موضوعی که مربوط به بدن زنان بوده به شکلی رازگونه درآمده است. عادت ماهانه هم که مربوط به فیزیولوژی بدن زن است موضوعی است که مشمول این محدودیت‌ها بوده که تا امروز هم ادامه دارد. هنوز هم تصورات نادرستی درباره قاعدگی وجود دارد که البته بعضی از آن‌ها به تدریج کم‌رنگ و بعضی هم تقویت شده‌اند. مثلا این‌که همه زنان هنگام قاعدگی عصبی و پرخاشگرند و در نتیجه قاعدگی به عنوان نوعی جنون ادواری تفسیر می‌شود! در حالی که ممکن است بعضی زنان در دوره قاعدگی تحمل کمتری نسبت به ناملایمات و فشارهای بیرونی داشته باشند.» اصلا یکی از دلخوری‌های شایع زنان در این دوره این است که وقتی با یکی از اعضای خانواده درباره عادت ماهانه حرف می‌زنیم، بعد از مدتی همان عوارض را با تعابیر زشت به ما نسبت می‌دهند.
مسکوت گذاشتن قاعدگی به ضرر جامعه است
همه‌مان می‌دانیم در دنیای امروز رسانه‌ای برنده است که در فرهنگ‌سازی پیش‌قدم باشد و به مردم آگاهی بدهد. همین الان هم برای فرهنگ‌سازی درباره عادت ماهانه خانم‌ها و برخورد خانواده و ... دیر است و چه بهتر که رسانه‌ها یک دستورالعمل جدی، علمی و متناسب با فرهنگ ایرانی را طراحی کنند تا در زمینه قاعدگی به خصوص در دوره نوجوانی دخترها آگاهی‌بخش باشند. می‌دانیم که ادامه روند در پستو نگه‌ داشتن این مسئله و نبود فرهنگ‌سازی درباره آن، یعنی رسانه‌های جمعی باز هم مرجعیت خود را در این زمینه از دست خواهند داد و افراد غیرکارشناس در بسترهایی مثل شبکه‌های اجتماعی محتوای غیراستاندارد را برای مردم تولید می‌کنند تا این خلأ پر شود. کاظمی معتقد است مسکوت گذاشتن موضوع قاعدگی شاید پیامد منفی برای سلامت جسمی و روانی و اجتماعی زنان داشته باشد؛ این موضوع به خصوص در دوره نوجوانی بسیار اهمیت دارد و تاکید می‌کند: «آموزش دادن به دختربچه بسیار مهم است. اهمیت دارد او آمادگی مواجهه با اولین خون‎ریزی را داشته باشد. قاعدگی یک ویژگی فیزیولوژیک زنان است و نباید با پنهان‌کاری به عنوان یک امر شرم‌آور درک، یا برای زنان به عامل ناتوانی و بازماندن از فعالیت های عادی تبدیل شود. در این خصوص کل جامعه شامل مردان و زنان نیاز به آموزش دارند.»
جنس مخالف درباره قاعدگی آموزش ببیند
موضوع مهم دیگر درباره مسئله قاعدگی یا عادت ماهانه، لزوم فرهنگ‌سازی در خانواده‌ و نقش جنس مخالف به‌خصوص پدر و حتی برادر در خانواده برای برداشتن یک قدم مثبت است. این جامعه‌شناس درباره نقش خانواده و فرهنگ‌سازی آن‌ها توضیح می‌دهد: «والدین می‌توانند با شروع علایم بلوغ به دخترشان یاد بدهند که خون‌ریزی ماهیانه یکی از مراحل بلوغ و یک موضوع طبیعی است. والدین باید آن قدر آگاهی داشته باشند که اگر از قاعدگی دخترشان مطلع شدند، مواجهه منطقی و درست با این موضوع داشته باشند. یعنی طوری برخورد نکنند که گویی بچه کار شرم‌آوری انجام داده و آن را پنهان کند. عموما مردان و پسران اطلاع کمی از قاعدگی زنان دارند، به این علت که به آن‌ها آموزش داده نشده و کسی در این مورد با آن‎ها صحبت نکرده است. ظاهرا چون مردان خودشان قاعدگی را تجربه نمی‌کنند، پس از آگاهی درباره آن بی‌نیاز هستند. اما از آن‌جا که مردان با زنان به انحای مختلف چه در خانواده و چه در اجتماع در ارتباط هستند، لازم است از قاعدگی و مشکلات زنان در این دوره آگاه باشند، تا بتوانند مواجهه بهتری با زنان داشته باشند. مطالب آموزشی در رسانه‌ها، مدارس و محل کار می‌تواند به مردان کمک کند که درک درست و دقیقی از قاعدگی زنان به دست آورند. به این ترتیب زنان کمتر دچار احساس شرم و ناراحتی خواهند شد و درک و رعایت بیشتری از مردان خواهند دید.»
 ​​​​​​​ پرداختن به قاعدگی در رسانه به قبح‌زدایی از آن کمک می‌کند
«تلویزیون و رسانه‌های جمعی از مهم‌ترین منابع اطلاع‌رسانی و آگاهی جامعه هستند.» این پزشک و جامعه‌شناس با این مقدمه پرداختن به موضوع قاعدگی در رسانه‌ها را از دو منظر مهم می‌داند و توضیح می‌دهد: «پرداختن به قاعدگی در رسانه‌ها، اول به عادی‌سازی طرح عادت ماهیانه در عرصه عمومی و قبح‌زدایی از آن کمک می‌کند و دوم این‌که می‌تواند اطلاع درست به مخاطبان بدهد و باعث شود خرافات و شبه علم موجب تهدید سلامت زنان نشود. البته در شرایط فعلی متاسفانه برخی از برنامه‌های تلویزیون در موضوع سلامت سعی وافر در انتشار شبه علم دارند و ممکن است اطلاعات معتبر و موثق و علمی به مخاطب ارائه ندهند.» او با اشاره به این‌که آموزش و پرورش هم باید وارد گود فرهنگ‌سازی شود، اضافه می‌کند: «بهتر است آموزش ‌و پرورش درباره آموزش قاعدگی و بهداشت قاعدگی برای دانش آموزان پایه پنجم و ششم و بالاتر برنامه‌ریزی کند. در این دوره دختربچه‌ها باید نحوه مواجهه با خون‌ریزی قاعدگی را یاد بگیرند که این تغییرات فیزیولوژیک برای آن‌ها غیرمنتظره نباشد، بدانند که بدن زنان و فیزیولوژی آن امر خجالت‌آوری نیست و بتوانند از خودشان در دوره قاعدگی مراقبت کنند، مشکلاتشان را بیان کنند و در صورت لزوم به پزشک مراجعه کنند.»
خانه بهداشت در روستاها می‌تواند به دختران آموزش بدهد
کاظمی با بیان این که در موضوع قاعدگی نباید تنها روی شهرها متمرکز شد و رعایت بهداشت قاعدگی در شهرهای کوچک و روستاها هم بسیار اهمیت دارد، می‌گوید: «بهداشت قاعدگی شامل مجموعه‌ای از اقدامات است که توصیه می‌شود برای حفظ سلامت و راحتی زنان در دوره قاعدگی انجام شوند. در مناطق روستایی بهورزهای خانه بهداشت می‌توانند کمک‌کننده باشند و به دختران آموزش بدهند و وسایل لازم مثل پد بهداشتی رایگان در اختیار آن‌ها قرار دهند. لازم است وزارت بهداشت راهنما و دستورالعمل و منابع لازم را برای این کار فراهم کند. همچنین دولت باید به منظور حفظ بهداشت و سلامت و افزایش رفاه زنان، پد بهداشتی رایگان برای سرویس بهداشتی‌های عمومی به خصوص در مناطق محروم و فقیرنشین و روستایی تامین کند. همچنین متن‌های علمی درباره بهداشت قاعدگی البته به زبان ساده و قابل فهم در این مکان‌ها قرار داده شود.»
در محیط کاری یک زن مسئول شنیدن حرف‌ها باشد
زنان از اولین قاعدگی تا حدود 50سالگی و رسیدن به سن یائسگی، چندین دهه، عادت ماهانه را تجربه می‌کنند. این یعنی علاوه بر فرهنگ‌سازی در خانواده و جامعه و رسانه باید حواس‌مان به محیط کار زنان هم باشد. این موضوع هنوز در جامعه ما خوب جا نیفتاده است و معمولا یک خانم در محل کار احساس ناخوشایندی از بیان این موضوع دارد و آن را پنهان می‌کند. نویسنده کتاب «زنان در پزشکی نوین» از راه‌حلش برای این مشکل می‌گوید: «معمولا مشکل زنان در محل کار این است که وقتی دچار علایم سندروم پیش از قاعدگی یا درد قاعدگی می‌شوند از طرح آن با مسئولان و مدیران مرد شرم دارند. مثلا برای گرفتن مرخصی استعلاجی به علت قاعدگی ممکن است دچار احساس شرم شوند. در این خصوص بهتر است در محیط‌های کاری یک زن برای شنیدن مشکلات زنان در دوره قاعدگی و رسیدگی به آن تعیین شود. همچنین راهکارهایی برای زنانی که مشکلاتی در دوره قاعدگی دارند، اندیشیده شود که یا مرخصی بگیرند یا بتوانند در محل کار استراحت کوتاه داشته باشند. همچنین می‌توان در مواردی که فرد در هر دوره درد سنگینی را تجربه می‌کند امکان یک یا دو روز کار از منزل (دورکاری) یا کاهش ساعت در روزهای پریود در نظر گرفته شود.»
نویسنده: اکرم انتصاری | روزنامه‌نگار