آریا بانو - آمارها می‌گوید انتخاب نخست مردم ایران در پلتفرم‌ها، اینستاگرام است. این در حالی است که هنوز دستیابی به آن با انواع فیلترشکن‌ها اتفاق می‌افتد و گویا عده‌ای تمایل به رفع فیلتر ندارند.

بر اساس آخرین نظرسنجی منتشر شده در ایران توسط ایسپا در خرداد 1401 که اینستاگرام فیلتر نبوده، 71 درصد بوده است. در دی‌ 1402 این میزان 46.5درصد بوده؛ اما در شهریور 1403 به 50.6درصد افزایش پیدا کرده است.
در این نظرسنجی، میزان استفاده کاربران از پلتفرم‌های مختلف داخلی و خارجی بررسی شده و پس از ایسنتاگرام، پیام‌رسان تلگرام است که با 39.3درصد بیشترین میزان استفاده را داشته است. واتساپ نیز با 33.3 درصد استفاده در رتبه سوم این فهرست قرار دارد.

در بخش گروه‌های سنی نیز، نتایج این گزارش نشان می‌دهد که گروه سنی 18 تا 29 سال به‌طور کلی بیشتر از گروه سنی 30 تا 49 سال و بیش از 50 سال از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی خارجی استفاده می‌کنند. در گروه سنی جوانان 18 تا 29 ساله، میزان استفاده از تلگرام 57 درصد و اینستاگرام 71.7 درصد و واتساپ کمی‌بیش از 39 درصد است.
علاوه‌بر‌این، افراد دارای تحصیلات دانشگاهی هم بیش از دارندگان مدرک دیپلم یا کمتر از آن از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی خارجی استفاده می‌کنند. میزان استفاده افراد دارای تحصیلات دانشگاهی از تلگرام حدود 57 درصد و از واتساپ 44 درصد است. اینستاگرام در بین این قشر هم طرفداران بیشتری دارد؛ به‌طوری‌که میزان استفاده‌اش در میان این افراد 63.6 درصد است.
افراد ساکن مراکز استان نیز بیشتر از ساکنان شهرهای غیر مرکز استان و روستاها از پلتفرم‌های خارجی استفاده می‌کنند؛ ولی در میان این افراد هم اینستاگرام بیشتر استفاده می‌شود. میزان استفاده از این پلتفرم نزد ساکنان مراکز استان 55.7 درصد و ساکنان شهرهای غیر مرکز استان 50 درصد و روستانشین‌ها حدود 44 درصد است.

این اعداد و ارقام نشان می‌دهد که مردم فارغ از تصمیمات شورای عالی فضای مجازی، از پلتفرم‌های منتخب خود دست نمی‌کشند و حتی نمونه‌های داخلی و بومی ‌را به آنها ترجیح نمی‌دهند.
گردش مالی فیلترینگ یا اخلاق جامعه
اما موضوع فیلترینگ که به نظر می‌رسد به دلیل عدم تمکین پلتفرم‌ها به قوانین و مقررات کشور انجام شد، امروز بازار داغی از خرید و فروش فیلترشکن را به وجود آورده و گویی ارزش آن را دارد که جیب تعدادی از قبل فیلترینگ پر شود.
دو سال قبل اظهارات نماینده‌ها در خصوص بازار داغل فیلترینگ موجب شد این باور تقویت شود که نکند فیلتر کردن اینستاگرام که تمام محتواهای آن حتی برای بچه دبستانی هم در دسترس است، به سود عده‌ای است.
حسن آصفری، عضو کمیسیون شورا‌ها و امور داخلی کشور در مجلس، در واکنش به ادامه فیلترینگ اعلام کرده بود: «درآمد و گردش مالی کاسبان فیلترینگ در سال بیش از 50 هزار میلیارد تومان است و یک ریال هم مالیات نمی‌دهند. چطور دولتی که می‌تواند فیلتر کند، نمی‌تواند این‌ها را نیز مجدداً فیلتر کند؟ به نظر می‌رسد کاسبان فیلترینگ در برخی مجموعه‌ها نفوذ دارند و اعتقاد دارم این موضوع باید مدیریت شود.»

پس از آن جلال رشیدی‌کوچی، نماینده مخالف طرح صیانت از فضای مجازی و محدودیت شبکه‌های اجتماعی نیز در این باره گفته بود: «گردش مالی کاسبان فیلترینگ سالانه بیش از 40 تا 50 هزار میلیارد تومان است.» او پیش از این در توییتی انتقادی از ادامه این روند نوشته بود:
«قبلا هشدار داده بودم، تنها دستاورد فیلترینگ ایجاد بازار مکاره و پررونق خرید و فروش فیلترشکن است. فیلترینگ حضور مردم در شبکه‌های اجتماعی خارجی را کم نکرده، فقط باعث ایجاد زحمت و هزینه برای مردم شده است. وزیر ارتباطات باید پاسخ‌گو باشد.»
تمام این انتقادات، اما راه به جایی نبردند و با تداوم فیلترینگ و بی‌نتیجه ماندن مباحث پیرامون آن، جواد نیک‌بین، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس نیز در یک برنامه تلویزیونی به این موضوع واکنش نشان داد. او در این برنامه اعلام کرد که مردم فضای مجازی را دارند؛ فقط به سختی.
او در مورد فیلترینگ گفت: «من صریحاً عرض می‌کنم، نویسندگان برنامه فیلترینگ همان‌هایی هستند که برنامه وی‌پی‌ان‌ها را می‌نویسند.»
او همچنین اعلام کرد: «کسی که نقشه فیلترینگ را می‌نویسد یا خودش مستقیما فیلترشکن می‌فروشد یا با دو سه واسطه وی‌پی‌ان می‌فروشد. گردش مالی وی‌پی‌ان‌ها دست کسانی است که فیلتر می‌کنند. وی‌پی‌ان فروش‌ها خارج کشور نیستند، آن‌ها داخل کشور هستند.»
در مقابل این اظهارات عیسی زارع‌پور، وزیر سابق ارتباطات، در پستی در یکی از شبکه‌های اجتماعی بومی ‌نوشت: «از قوه‌قضائیه و هیات نظارت بر رفتار نمایندگان می‌خواهم این ادعا را بررسی کنند تا معلوم شود چه کسانی پشت مافیای فیلترشکن فروشی پنهان می‌شوند؛ البته که کلید حل مشکل، قانون‌گذاری و دست خود مجلس است.»
دولت: ما از زمان دقیق رفع فیلتر خبر نداریم
موضوعی که هنوز پاسخی به خود نگرفته است. اراده برای رفع فیلتر واتس آپ به صورت تجربی نشان داد که نه تنها جامعه به سمت بداخلاقی کشیده نمی‌شود بلکه مردم ابزاری مانند واتس آپ را برای تعاملات اجتماعی خود نیاز دارند.
انتظار می‌رفت دولت با فشار بر شورای عالی فضای مجازی رفع فیلتر اینستاگرام و تلگرام را هم دنبال کند اما اسفند سال گذشته مهاجرانی سخنگوی دولت به یکی از رسانه ها گفت که نمی‌داند دقیقاً چه زمانی فیلتر تلگرام و اینستاگرام برداشته می‌شود.
فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت چهاردهم، در آخرین نشست خبری خود در سال 1403، در پاسخ به سوالی که پرسید: «خانم مهاجرانی شما اظهار امیدواری کرده بودید که فیلترینگ تا سال نو برداشته خواهد شد، اما طبق گزارش روزنامه ایران، در جلسه اخر شورایعالی فضای مجازی تلاش وزیر ارتباطات برای رفع فیلترینگ به سرانجام نرسیده است. با توجه این اختلاف نظرهای اعضا امیدها برای رفع فیلترینگ که از مهم ترین وعده های رئیس جمهوری بوده کمرنگ شده است. لطفا به صورت شفاف بگویید فیلترینگ تلگرام و اینستاگرام چه زمانی برداشته خواهد شد؟»، گفت: همانگونه که خودتان گفتید اظهار امیدواری کرده بودم و قول نداده بودم. الان هم اظهار امیدواری می‌کنم که برداشته شود.
وی افزود: واقعا اینکه این فرایند کی به نتیجه می‌رسد، نمی‌توانم به شما دقیق بگویم و پیشنهاد می‌کنم که اگر خواستید پیگیری کنید از افراد حقیقی و حقوقی شورای عالی فضای مجازی بپرسید، من در این زمینه اطلاعاتم کافی نیست.
امید دولت و خواسته مردم همچنان روی زمین است. نه تنها در رفع فیلتر بلکه در مشخص شدن پشت پرده‌های احتمالی فروش فیلترشکن‌ها.