آریا بانو - ایسنا / در مراسم چهل‌سالگی مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، رئیس این مرکز اعلام کرد مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی وقف ایران و مردم ایران است.
مراسم چهلمین سالگرد تأسیس مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، امروز (شنبه‌، یازدهم اسفندماه) در مرکز همایش‌های این مرکز برگزار شد.
سیدکاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی در متنی مکتوب و در سخنانی گفت: «اکنون بیش از 40 سال از آن روز می‌گذرد که مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی به ‌صورت قانونی در زمستان 1362 به ثبت رسید. راهی دراز و پرفرازونشیب پشت سر گذاشته‌ایم. انتشار دائره‌المعارف بزرگ اسلامی به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی، دستاورد بزرگ این مرکز است که فارسی آن به مجلد 25 رسیده و جلد 26 نیز در آستانهٔ انتشار است. دانشنامه‌های تخصصی دیگر هم در دست تألیف و تدوین است که مجلداتی از آن‌ها نیز منتشر شده است؛ مانند: دانشنامۀ ایران، دانشنامۀ تهران بزرگ، دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران، دانشنامۀ حقوق ایران، دانشنامۀ هنر ایران، دانشنامۀ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، دانشنامۀ خلیج فارس و دانشنامۀ ایران باستان. همچنین تألیف و تدوین مجموعۀ بیست‌جلدی تاریخ جامع ایران و مجموعۀ پنج‌جلدی جغرافیای جامع ایران را بر این کارنامه باید افزود. همکاری شمار قابل توجهی از متخصصان ایرانی و گاه غیرایرانی، یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین دستاوردهای این مرکز در سطح ملی است. به همۀ این‌ها باید افزود، تشکیل کتابخانه‌ای عظیم با بیش از یک میلیون و 300هزار جلد کتاب در زمینه‌های تخصصی اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی و بیش از 185 مجموعۀ شخصی از معاریف این کشور که هر یک گنجینه‌ای بی‌همتاست. با همت مدیریت این کتابخانه، فهرستوارۀ کتاب‌های فارسی و نیز فهرست مقالات فارسی در دست تدوین است. همچنین فهرست کتاب‌های خطی و چاپ‌سنگی این کتابخانه در دست انجام است. شورای عالی علمی مرکز همواره مجمعی از بزرگان علم و تحقیق و فرهنگ ایران در نیم قرن اخیر بوده است. از همه مهم‌تر، نسلی از محققان و پژوهشگران جوان در طی این چهل سال در کار تحقیق و تألیف و ویرایش پرورش یافتند که مرکز همواره به آن‌ها افتخار می‌کند و آن‌ها را سرمایه‌های بی‌همتای فرهنگ ملی می‌داند.

فکر تألیف یک دائره‌المعارف برای شناخت بهتر و عمیق‌تر فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی در شرایط سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی عجیب و بسی دور از دسترس به نظر می‌رسید. در خلال نمایندگی دورۀ اول مجلس شورای اسلامی، در این اندیشه بودم که سیاست را رها کنم و به‌خصوص با توجه به سوابق خانوادگی و تجربه‌های شخصی خود، در پی اهداف بزرگ فرهنگی باشم، زیرا شمار قابل توجهی از دوستداران و علاقه‌مندان به انقلاب، مشتاقانه در میدان سیاست و امور حکومتی حضور داشتند و ظاهراً امور علمی و فرهنگی، چندان جذابیتی نداشت. با آن‌که هزاران کتاب و مقاله در موضوعات گوناگون مربوط به فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی به زبان‌های مختلف نوشته و منتشر شده است، این‌طور به نظر می‌رسید که برای شناخت کمابیش کافی و جامع این فرهنگ عظیم و گسترده، به دانشنامه‌ای خاص نیاز داریم؛ آن هم به صورتی‌که حاصل تحقیق و تفکر ایرانیان باشد. در مشورت‌های اولیه، غالب اهل فکر و نظر، با توجه به دشواری‌ها و سختی‌های دانشنامه‌نگاری در ایران، تحقق چنین هدفی را دور از دسترس و بعید و حتی ناممکن می‌دانستند. توصیهٔ اغلب ایشان بود که حداکثر دائره‌المعارف اسلام، چاپ لیدن، ترجمه و در صورت لزوم، موادی به‌صورت محدود بر آن افزوده و موارد خاصی هم اصلاح شود، اما من امیدوار بودم و با همان امکانات بسیار اندک کار را آغاز کردم. در حین کار و با ملاحظهٔ نخستین نمونه‌های مقالات که البته هنوز بسیار ابتدایی بودند، به این نتیجه رسیدم که برای رفع فقر و نقص منابع و برای تألیف و تدوین چنین دائره‌المعارفی به کتابخانه‌ای بزرگ و خاص نیاز هست و کتابخانه‌های موجود کشور هیچ‌یک کافی نیست. خوشبختانه با یاری و سخت‌کوشی ریاست کتابخانه مرکز، این کار با کتابخانۀ شخصی‌ام و با حدود دو هزار جلد انجام گرفت و هم‌چنان ادامه دارد.
در آغاز کار با امکاناتی محدود، کار گزینش مداخل و فیش‌برداری با همکاری چند دوست و همکار و گاه اعضایی از خانواده آغاز شد. روشن بود که می‌باید شماری از دانشمندان و اهل فکر و نظر و تحقیق، تألیف و تدوین مقالات را برعهده گیرند و بر مراحل کار نیز نظارت کنند. طبیعت کار چنان بود که می‌باید از برجستگان هر حوزهٔ تحقیقی، یاری می‌گرفتیم. نخست زنده‌یاد دکتر احمد تفضلی به ما پیوست و از همان آغاز دل بدین کار بزرگ سپرد. با لطف و حمایت بی‌دریغ او و ریاست کتابخانه، استادان بزرگی چون دکتر عباس زریاب خویی، دکتر سیدفتح‌الله مجتبایی و دکتر آذرتاش آذرنوش دعوت ما را پذیرفتند و ناگفته پیداست که از همان آغاز راه از نظرات سودمندشان بسیار بهره‌مند شدیم. با حضور این بزرگواران بود که اندک‌اندک شورای عالی علمی مرکز با حضور استادان دیگر تکمیل شد.

قدیمی‌ترین بخش مرکز، بخش پرونده‌های علمی است که تا آن وقت در ایران سابقه نداشت و از ابتکارات مرکز ما بود. پژوهشگران جوان و بااستعداد، با معرفی استادان، نخست دربارۀ مدخل در منابع و مآخذ جست‌وجو می‌کردند و از صفحات مورد نظر کپی می‌گرفتند و همۀ آن‌چه را که به‌دست می‌آوردند در پرونده‌ای به ترتیب تاریخ تألیفشان گردآوری می‌شد و آن در نهایت در اختیار مؤلف قرار می‌گرفت. در این سیستم، هم مؤلف به منابع و مآخذ خود کمابیش دسترسی داشت و بسا که ذهن او تا حدی منظم می‌شد و می‌توانست در پی مآخذ و منابع بیش‌تر باشد و هم در سایر مراحل، مانند کنترل منابع و مراحل چندگانۀ ویرایش، پرونده علمی به کار می‌آمد. بخش پرونده‌های علمی از آغاز قلب مرکز ما بود و پژوهشگران در آن‌جا کار با مآخذ را می‌آموختند و غالباً بعد از مدتی خود می‌توانستند مقاله هم بنویسند.
بدین‌ترتیب، مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی پای گرفت و ما کوشش کردیم نیازهای فرهنگی و ملی را بشناسیم و براساس آن پیش برویم. این مرکز، نگاهبانی از فرهنگ ملی و زبان فارسی را از آغاز برعهدۀ خویش شناخته و برهمین‌اساس حرکت کرده است. در یک کلام، این مرکز و کتابخانۀ آن و هر آن‌چه داشته و خواهد داشت، وقف ایران و مردم ایران است.
اینک وظیفه اخلاقی خویش می‌دانم از همه استادان بزرگواری که از آغاز کار، مشعل این مرکز علمی را روشن نگاه داشتند و اکنون روی بر نقاب خاک نهاده‌اند سپاسگزاری کنم و یاد ایشان را در خاطرۀ ملت ایران زنده نگه دارم. به ترتیب الفبا عبارتند از:
آذرتاش آذرنوش، قمر آریان، ایرج افشار، حسن انوشه، محمدابراهیم باستانی پاریزی، احمد تفضلی، جواد حدیدی، شرف‌الدین خراسانی، محمد دبیرسیاقی، عنایت‌الله رضا، عباس زریاب خویی، عبدالحسین زرین‌کوب، منوچهر ستوده، داریوش شایگان، جعفر شعار، داود فیرحی، بدرالزمان قریب، فاطمه کریمی، محمدحسن گنجی، ویلفرد مادلونگ، یحیی ماهیار نوابی، محمد موسوی بجنوردی، محمدعلی مولوی عربشاهی و احمد مهدوی دامغانی.
همچنین، قدردانم از آیت‌الله مهدی کروبی که از لحظه آغاز این حرکت به ما یاری رساندند و از هر آنچه که می‌توانستند دریغ نکردند.
من همهٔ عمر، چه در دوران سیاست‌ورزی و چه در روزگار فرهنگ‌مداری، سرِ آن داشتم تا کاری برای ایران کنم و دمی و آنی از آن عدول و نزول نورزیدم و اکنون خوشحال و خشنودم که چهار دهه از عمر هشتادودو ساله‌ام، مصروف و مشغول کاری شد که نه‌فقط امروز، که ایرانیان آینده نیز از آن سود خواهند برد و نام فرهنگ شکوهمند ایران را پرآوازه و بلندمرتبه خواهد کرد. امیدوارم که در این کوشش کامیاب و کامروا بوده باشم.»

در ادامه، سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم چهل‌سالگی مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی در سخنانی گفت: بیشتر برای عرض دست مریزاد خدمت آقای بجنوردی و همکاران ایشان در طول 40 سال خدمت رسیدم و بیشتر برای استفاده از این جمع آمده‌ام. امروز سالگرد ایرنا هم هست و مراسمی را با حضور جناب آقای رئیس‌جمهور داشتیم، قرار بود مراسم بعدازظهر باشد اما برنامه جابه‌جا شد و به تبع فرصت حضور بنده در این جمع محدود شد.
او سپس گفت: ما علاقه‌مندان حوزه فرهنگ و کتاب در دهه 1340، 1350 و 1360 احساس غبن می‌کردیم که جریان دایره‌المعارف‌نویسی در ایران یک تأخر تاریخی داشت، خب کتاب‌های جامع داشتیم و کم نبودند مفاتیح‌العلوم‌ها، نفایس‌الفنون‌ها و نهایت العلوم‌ها و دیگر عناوین که جایگاه مهمی در تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی دارند اما دایره‌المعارف‌نویسی چیز دیگری‌ است.
وزیر ارشاد ادامه داد: ویرایش اول دائره‌المعارف اسلام چاپ لیدن در 1936 عرضه شد که با یک نگاه برون‌گرایانه دینی اسلامی و ایرانی همراه بود و طبعاً نکاتی را داشت که با ان منظر همراه بود، ویرایش‌های بعدی آن هم در بعد از جنگ جهانی دوم آمد. عرب‌ها هم زودتر شروع کردند، در سال 1254 هجری شمسی اولین جلد المعارف القران العشین فرید وجدی عرضه شد و سال‌های سال قبل از انقلاب در همه جا بود.
او سپس خاطرنشان کرد: احساس غبن وجود داشت، اگر نگوییم احساس تحقیر زیرا فاصله قابل توجهی با جریان دایره‌المعارف‌نویسی جدید داشتیم که سنت دیگری داشت و کاملا متفاوت با کتاب‌های جامعه‌نویسی گذشته بود؛ مرکزی با نگاه درون‌گرایانه و نگاه علمی و بی‌طرفانه، در یک بستر و زیست‌بوم درون‌گرایی اسلامی ایرانی نداشتیم. خبر تأسیس مرکز اسلامی در 1362 منتشر شد و در زمستان 62 شروع به کار کرد و بعد 1363 رسماً آغاز شد و بعد 1367 اولین جلد دائره‌المعارف منتشر شد.
صالحی در ادامه بیان کرد: اتفاقاتی که یکی بعد از دیگری در این مرکز شکل گرفت، احساسی از غرور ملی ایرانی و اسلامی را پدید آورد. جریانی که متوقف به دایره‌المعارف نبود، همانطور که استاد عزیز اشاره کرد، شجره طیبه‌ای بود که در پیرامون آن اتفاقات زیادی رخ داد. دست مریزاد می‌گویم به استاد بزرگوار که با همت خود این مسیر را طی کرد. به ایشان هم عرض می‌کردم شما از حوزه سیاست به فرهنگ آمدید که هم حوزه سابقتان و هم حوزه جدیدتان متبرک بود. امیدواریم که این شجره طیبه همچنان ببالد و میوه‌های مثمرثمرش افزون‌تر و افزون‌تر باشد.
سپس با حضور حسین سیمایی صراف، وزیر علوم، غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ژاله آموزگار، نظام‌الدین زاهدی، سفیر تاجیکستان در ایران، مصطفی معین و محمدحسن سمسار از کتاب «چل‌چراغ» (درباره دائره‌المعارف بزرگ اسلامی) به کوشش حمیدرضا محمدی رونمایی شد و محمدی توضیحاتی درباره روند گردآوری این کتاب ارائه کرد.

همچنین ژاله آموزگار، استاد زبان‌های باستانی در سخنانی گفت: 15 سالگی، اوج نبوغ جسمانی و 40 سالگی نشان از بلوغ فرزانگی دارد، این موسسه عالی‌قدر مدت‌ها پیش دوران بلوغ جسمانی را گذرانده است و اکنون در چهلمین سال پایه‌گذاری مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی می‌تواند با افتخار سرش را بالا بگیرد و به کارنامه درخشانش ببالد. در این جمع مسلماً شخصیت‌هایی هستند که به مراتب بهتر از من می‌توانند از آغاز فعالیت این مجموعه علمی و پژوهشی که در اسفند 1362 موجودیت یافته است، سخن بگویند چون من جزء اولین‌ها نبودم ولی از طریق زنده‌یاد دکتر احمد تفضلی از فعالیت‌های علمی این موسسه آگاهی داشتم. او همیشه با نوعی تحسین از روند کارها در این نهاد یاد می‌کرد، بسیار علاقه‌مند به جوانانی بود که آن موقع با دائره‌المعارف همکاری داشتند که از نظر او بسیار جویا و پویا بودند. من بیشتر به ذوق و شوق این جوان‌های بااستعداد و مشتاق یادگیری آنجا می‌روم. همه ما به تجربه دریافتیم که در ایران نهادهایی موفق بودند که بیشتر غیردولتی بودند و قائم به بنیان‌گذاری مصمم و معتقد و علاقه‌مند به اهدافی که نهاد به خاطر آن اعلام وجود کرده است.
او خاطرنشان کرد: بجنوردی بسیار مفید و موثر بوده است، او برای پیشبرد اهداف این موسسه از هیچ تلاشی دریغ نکرد و به نظر من کاری کرد کارستان. او دانشمندان متخصص، دانشمندان کارآگاه و برجسته‌ای را دعوت به کار کرد که برخی از آنها در آن زمان به غلط مغضوب بودند، توجه به فهرست نام بزرگانی که دائره‌المعارف با خدمات آنان موجودیت علمی خود را یافته، بهترین شاهد این مدعاست.
آموزگار در ادامه بیان کرد: اولین‌باری که من به ساختمان مرکز رفتم برای شرکت در بزرگداشت علامه زریاب خویی بود که بسیار پربار و آبرومند برگزار شد، اگر جو آن دوران را درنظر بگیریم اهمیت برگزاری چنین محفلی صدبرابر می‌شود. دائره‌المعارف بزرگ اسلامی همچون نهال سرسبزی با چنین حسن نیتی پا گرفت و با صمیمیت و یکدلی اعضا و همکاران دلسوز آن آبیاری‌اش کردند و اکنون درخت برومندی شده است که جلد 26 آن در شرف انتشار است. شاخه‌های پربار دیگری از آن سر کشیدند همچو دانشنامه ایران، دانشنامه فرهنگ مردم، مجموعه 20 جلدی تاریخ جامع ایران، جغرافیای جامع ایران و بسیاری دیگر. البته تا آن نهال رشد کند رویدادهای بسیاری پیش آمد، پستی‌ها و بلندی‌های بسیار دید، قهر و آشتی بسیار، بی‌مهر و آفرین بسیار بر سر راه بود و این درخت تنومند و پربار در مسیر بادهای موسمی آزاردهنده و حتی گردبادهای ویران‌کننده قرار گرفت، ولی از آنجا که ریشه در خاک ایران عزیز داشت و نیت پایه‌گذار آن پاک بود، از پا درنیامد و همچنان راست‌قامت ماند.
او همچنین اظهار کرد: زمانی که من افتخار یافتم عضوی از این نهاد خوشنام باشم، مجذوب تساهل و تسامحی شدم که محیط جلسات شورا را گرم و سازنده می‌کرد، در آن آزادی کلام بود و انتقادهایی از سر دلسوزی انجام می‌گرفت، در مورد مدخل‌های مسئله‌دار بحث می‌شد و حتی اجازه برگشت آنهایی که در ابتدا در جوی خاص نوشته شده بودند، در دستور کار قرار می‌گرفت، روشی که امیدوارم ادامه داشته باشد.
آموزگار تأکید کرد: 40 سال دوام آورد چنین موسسه‌ای در شرایط خاصی که همگی بدان واقفیم کار آسانی نیست، باید عاشق بود. به آقای بجنوردی تبریک می‌گویم، ایشان در کنار اعتقاد بسیار محکم اسلامی‌شان، علاقه خاصی به این سرزمین و تاریخ و جلوه‌های فرهنگی دارد و سعی تمام برای نمایاندن خصیصه‌هایی که کاش در وجود همه دست‌اندرکاران و مسئولان باشد.
این چهره فرهنگی در پایان گفت: آرزوی بزرگ دیگری نیز دارم و آن اینکه نهاد چون گذشته جوانان بااستعداد و تحصیل‌کرده را در خود جای دهد. آرزو کنیم شرایطی فراهم شود که جوانان مستعد ما انگیزه بیاورند و جایی برای عرضه مهارت‌های خود داشته باشند. به نسل جوان بیشتر اعتماد کنیم، زمینه کاری برایشان فراهم کنیم، قبول‌شان داشته باشیم، آنها را به کار بگیریم و صمیمانه در کنارشان بمانیم‌. نسل جوانمان را دریابیم که ثروت واقعی ما آنها هستند.

آیت‌الله سیدمصطفی محقق داماد نیز در سخنانی گفت: 40 سال قبل به انگشتر سلیمانی یکی از سلاله‌های حضرت زهرا سلام الله علیها و بزرگ‌زاده‌ای از تبار بزرگان اسلامی این بنیاد نهاده شد. شخصی با کوله‌باری از تجربه، رنج‌دیده و سرد و گرم دهر چشیده، آزرده از رنج و ظلم و ستم به مدت مدیدی در زندان ستم‌شاهی، و اینک با شرح صدری وسیع که گویا دعای موسی را برایش مستجاب ساختند، با سینه‌ای گشاده با دستی خالی و شجاعتی انقلابی که یادم افتاد به اینکه موضوعات مقداری ژنتیک است. از استادان مرحوم آیت‌الله اصفهانی نیای بزرگوار پیشنهاد کردند مرجعیت را قبول کند در حالی که حتی خانه نداشت و آه در بساط نداشت و حوزه نجف خرج داشت اما پذیرفت و به‌زودی مشکلات حوزه حل شد. روزی در معیت ایشان [موسوی بجنوردی] بودم، آه در بساط نداشت ولی سینه‌ای گشاده داشت و گویی همه چیز برایش حل بود. آنچه برایم جالب بود این است که دعای ابراهیم نیز درباره ایشان مستجاب شده بود و مدتی نگذشت اتاق شورا پر از استادان درجه یک شد، همه با عشق و علاقه دعوت ایشان را پذیرفتند و به گرد جلسه شورا درآمدند و خامه در دست گرفتند و مقالات را نوشتند.
او ادامه داد: خب، من دانشگاه‌دیده بودم و استادان را می‌شناختم ولی هیچ‌گاه نزدیک آن‌ها نبودم اما افتخار یافتم از نزدیک با آن‌ها آشنا شدم و دیدم عجب، چه شخصیت‌هایی در ایران وجود داشتند و نمی‌دانستیم. کاری که دائره‌المعارف کرد، نشان داد شخصیت‌های فراموش‌شده‌ای در کشور بودند. البته این کار بزرگ انجام شد اما مخفی نماند که کودکانی بودند که وقتی شی‌ء عظیمی را می‌بینند، می‌ترسند و خم می‌شوند و ریگی را برمی‌دارند و پرتاب می‌کنند، کودکانی این کردارهای زشت‌ را کردند، اما این مرد بزرگ نهراسید و خم به ابرو نیاورد و گاه با لبخند می‌گذشت.
محقق داماد مرکز دائره‌المعارف را از گل‌های روییده بعد از انقلاب عنوان کرد و گفت: همانطور که گفته شد، نگرانی نسبت به آینده نیست زیرا عزیزانی در اینجا تربیت شدند که آینده این بنیاد را حفظ خواهند کرد. همه فعالیت‌ها سرمایه‌های عظیمی برای این کشور خواهند بود و برای سید بزرگوار عمری به درازای خورشید آرزو می‌کنیم.
او در پایان گفت: انتظار دارم کسانی که دست‌اندرکار فرهنگ ایران هستند، فرهنگ‌دوست هستند و اهتمام به فرهنگ ایران دارند، مشکلاتی که برای اینگونه موسسه‌ها پیش می‌آید، با کفایت آنان حل شود و از پیشرفت فرهنگ و ادبیات حمایت کنند زیرا سرمایه‌ای است برای آیندگان.

احمد مسجدجامعی، قائم‌مقام رئیس مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی در سخنانی گفت: یکی از قدیمی‌ترین نهادهای ذیل قانون اساسی مشروطیت، شورای تدوین سیاست‌های فرهنگی با عنوان شورای عالی آموزش و پرورش است، چیزی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی و کسانی چون دهخدا، ملک‌الشعرای بهار، فروزانفر، محمدعلی فروغی و سیدمحمد مدرس لاهیجی در این شورا حضور داشتند. در جلسه‌ای تصمیم گرفته می‌شود، برای رشد فکری و فرهنگی مبنایی گذاشته شود که «حب وطن، حب دیانت و حب اخلاق» در شورایی در این سطح تصویب می‌شود که منشأ اثر نیز بوده است. حدود یکصدسال از این مصوبه گذشته است، حب وطن، دیانت و اخلاق چندان پایدار نبوده است؛ گاهی در سیاست فرهنگی به سمت باستان‌گرایی افراطی که به نژادپرستی تنه می‌زد رفتیم و گاه به سمتی که به ایران باستان و به پیوستگی فرهنگی توجه نمی‌شد.
او ادامه داد: کار بجنوردی پرداختن به مسئله «حب ایران» بود و ایران را در کلیت خود پرداخته است و از این جهت در مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، مدخل‌هایی درباره ایران مورد توجه است؛ تاریخ ایران در 20 جلد تدوین شد. ما پیش‌تر اثری در این حد نداشتیم و اگر بود دیگران نوشته بودند و به زبان فارسی نبود. این کتاب به غنای زبان فارسی نیز کمک کرد و امروزه تاریخ جامع ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. یا توجه به جغرافیای ایران که تا کنون شش جلد آن منتشر شده است، در مجموعه دیگر این نهاد دانشنامه‌ای به باورهای مردم ایران می‌پردازد که تا کنون هشت جلد آن منتشر شده است.
مسجدجامعی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به برپایی نمایشگاه «هفت‌هزار سال هنر ایران» در کشورهای اروپایی که در زمان وزارت او انجام می‌شد، گفت: این نمایشگاه به‌قدری مورد توجه بود که کشورهای دیگری برای برگزاری پیشگام می‌شدند و فضای فرهنگی چنین موجی را ایجاد می‌کرد. این برنامه با پایان دولت متوقف شد و حالا می‌خواهند دوباره چنین کاری انجام دهند، افراط و تفریط‌ها باعث شد دو دهه تعطیل شود در حالی که می‌شد با عرضه این فعالیت‌ها، فرهنگ و هنر ایرانیان حرف اول را بزند. بجنوردی به آن سند وفادار بود و می‌خواست حق ایران را ادا کند و حب دیانت و ایران را داشت و علاوه بر این‌ها حب زبان فارسی را هم داشت.
او افزود: اگر بخواهم تعبیری از آقای بجنوردی ارائه کنم، هرچند نمی‌توانم به صورت شفاف تعریف کنم، «آقا» است. او سپس درباره این تعبیر شاهدمثال‌هایی آورد.
موسوی بجنوردی خاطرنشان کرد: ا کنون این دریادل [موسوی بجنوردی] این زحمت عظیم را وقف مردم، تاریخ ایران و تمدن ایران کرد. کار بزرگی است که ایشان انجام داد و از این جهت آقاست که اهل معامله نیست. این وقف، وقف بزرگ علمی است. قبلا وقف آموزشی داشتیم که مرحوم هاشمی رفسنجانی انجام داده بود و این وقف بزرگ علمی است.

غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی سخنران پایانی مراسم چهلمین سالگرد تاسیس مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی بود. 
او با اشار به دوستی چهل‌ساله و نوعی همکاری در بنیاد دایره‌المعارف اسلامی، گفت: شاید در اذهان ما را رقیب یکدیگر بدانند اما بیش از آنکه رقیب باشیم، رفیق یکدیگریم، دو موسسه بزرگ‌ که هر دو به عنوان قدیمی‌ترین نهادهای علمی مشغول فعالیت هستند که رقابتی هم بین آن‌ها وجود دارد. گاه مدخل‌هایی هم یکسان است و سعی کردیم این رقابت زیان‌بخش و فرساینده نباشد و این رقابت انگیزاننده باشد. تصورمان این است که فرهنگ ایران آنقدر ظرفیت دارد که دو موسسه درباره موضوعی واحد کار کنند زیرا سرمایه‌گذاری برای آینده است که استادان گذشته را حفظ و از وجودشان استفاده کرده و در دامن این استادان نسل آینده تربیت می‌شود.
حدادعادل در بخش دیگری از سخنان خود با بیان خاطره‌ای از مقام معظم رهبری و تأکید ایشان بر داشتن بنیاد دایرهالمعارف اسلامی گفت: ایشان در جلسه‌ای فرمودند همیشه برایم سوال بود فضلای ایران که می‌خواهند درباره مسائل ایران بنویسند به دایره‌المعارفی که دیگران برایمان نوشته‌اند، مراجعه می‌کنند و چرا ما دایره‌المعارف ننویسم که ایرانیان و دیگران به‌ آن مراجعه کنند. این جلسه در بحبوحه جنگ عراق و ایران بود.
رئیس بنیاد سعدی با تأکید بر سختی‌ها و اهمیتی که در کار دایره‌المعارف‌نویسی وجود دارد، گفت: تا انقلاب اسلامی هیچ دایره‌المعارفی نداشتم که جوان‌مرگ نشده باشد، «نامه دانشوران ناصری» که ناتمام ماند، دایره‌المعارف مصاحب که جلد سومش بعد از انقلاب منتشر شد. هم من و هم آقای بجنوردی امیدواریم دانشنامه جهان اسلام و دائره‌المعارف بزرگ اسلامی به حرف «ی» برسد و کامل شود و دانشجویان در اولین قدم در هر موضوع به مقالات دایره‌المعارف‌ها به عنوان کلید تحقیق مراجعه کنند. منابعی هم که در ذیل مقالات آمده مهم است.
او ادامه داد: رهبر بر نهضت تولید علم تاکید دارند و ما در مؤسسات دایره‌المعارف تولید علم می‌کنیم و تجربه 40 سال دانشنامه و دانشنامه‌نگاری را منتشر کردیم تا دیگرانی هم که می‌خواهند وارد این موضوع شوند، بخوانند. به‌نظرم مدیریت علم اهمیت بیشتری از کار علمی دارد زیرا مدیر علمی می‌تواند از 100 دانشمند بهره ببرد اما صد دانشمند علم نمی‌توانند چنین کاری کنند، زیرا کار مدیریت و کارشان نامأجور است.
در پایان با حضور حداد عادل، موسوی بجنوردی، محقق داماد، مسجدجامعی و علی بهرامیان از جایگاه علمی جمعی از اعضای دائره‌المعارف بزرگ اسلامی از جمله سیدفتح‌الله‌ مجتبابی، محمدحسن سمسار، علی بلوکباشی، رفیع، محمد خاکی، ژاله آموزگار و عنایت‌الله مجیدی (رییس کتابخانه مرکز) تجلیل شد.