آریا بانو - ایسنا / پژوهشگران در جریان مستندنگاری و بررسی فرش‌های کاخ گلستان، دریافتند که این کاخ، سه تالار آینه با سه فرش مخصوص به خود داشته است. سه تخته فرش اکنون در این کاخ نگهداری می‌شوند اما از آن سه تالار آینه، فقط یک تالار باقی مانده است.
تـورج ژولـه، محقق، مولف و مدرس فرش دستباف ایران که درحال پژوهش روی فرش‌های کاخ گلستان است، در آیین رونمایی از حدود 20 تخته فرش‌ از گنجینه این کاخ که دوشنبه 17 دی‌ماه در شمس‌العماره برگزار شد، به یافته‌های جدیدی در نتیجه مستندنگاری و بررسی‌های خود اشاره کرد و گفت: این مجموعه حدود 343 قطعه گره‌بافته یا قالی دارد که در مرحله اول حدود 25 قطعه مستندنگاری شدند. پیش از این و در حدود سه سال گذشته قالی‌های بسیار بزرگی، که یکی از آنها قالی تالار آینه با حدود 110 متر مربع است که دیگر امکان نمایش ندارد، مستندنگاری و پژوهش جامعی شد، که بر این اساس، متوجه شدیم یک تالار آیینه دیگری هم در کاخ گلستان وجود داشته است.
او اضافه کرد: تالار آینه دوم در عمارت دیگری بود که وقتی ناصرالدین شاه از سفر فرنگ برگشت دستور تخریب آن عمارت را داد. آن ساختمان که نامش «عمارت خروجی» بوده، یک تالار آینه داشته که فرش مخصوص به خود را داشت. ما از نقاشی «ابوالحسن خان صبا» متوجه شدیم تالار آینه مفروش بوده و بلافاصله آن را با تمام فرش‌ها مقایسه کردیم و به کشف تازه‌ای رسیدیم؛ تا حالا ما فکر می‌کردیم از آن عمارت خروجی فقط تخت طاووس (تخت خورشید)، که در موزه جواهرات سلطنتی نگهداری می‌شود، باقی مانده است و الان متوجه شدیم غیر از تخت طاوس، از عمارت خروجی و تالار آینه آن، یک فرش هم باقی مانده است. این فرش در کاخ گلستان موجود است اما به دلیل آنکه حدود 51 متر مربع است فضای لازم برای نمایش آن فعلا فراهم نیست.

تقریبا متصل به ضلع شمال شرقی شمس‌العماره یک دستگاه عمارت بزرگ و طولانی باغ گلستان را به دوقسمت تقسیم می‌کرد که آن را عمارت خروجی می‌نامیدند.
اساس این قصر در زمان آغامحمدخان نهاده شد ولی به سال 1216 هجری قمری در عهد فتحعلی‌شاه پایان یافت. ناصرالدین‌شاه پس از مراجعت از سفر فرنگ چون موزه بزرگتری احداث کرد، این بنا را در سال 1296 هجری قمری منهدم کرد و محل آن را تبدیل به دریاچه یا استخر بزرگی کردند. این استخر را در اوایل سلطنت پهلوی اول پر کرده و در حال حاضر به فضای سبز اختصاص یافته است.
این پژوهشگر فرش همچنین گفت: در ادامه پژوهش و مستندنگاری، از ازاره‌های شمس‌العماره متوجه شدیم که در این عمارت هم، تالار آینه‌ای وجود داشته است که فرش مخصوص خود را داشته است. ما درحال پژوهش روی این فرش هستیم و به‌زودی آن را معرفی می‌کنیم.
ژوله افزود: در واقع در کاخ گلستان سه تالار آینه داشتیم و سه فرش برای آنها اختصاصی بافته شده بود. دو قطعه از این فرش‌ها کامل شناسایی و مستندنگاری شده است و درباره آنها حدود دوازده صفحه مقاله نوشته شده که در یک مجله بین المللی حدود یک ماه و نیم پیش منتشر شده است و بسیاری از موزه‌های دنیا نیز به خاطر آن پژوهش با ما مکاتبه و تعامل داشتند.
او در این سخنان ضمن آنکه فرآیند مستندنگاری از فرش‌های کاخ گلستان را توضیح داد، اظهار کرد: در ایران در ارتباط با مستندنگاری آثار به ویژه فرش ضعیف هستیم، اما دوران کرونا فرصتی شد تا برخی موزه‌ها مستندنگاری را شروع کنند. مثلا در جریان مستندنگاری‌ یکی از فرش‌های کاخ گلستان به این نتیجه رسیدیم که این فرش تک اثر نیست و نمونه آن در استرالیا موجود است و اکنون درحال تهیه مقاله و پژوهش روی آن هستیم.
این پژوهشگر فرش به دیگر فرش‌های این مجموعه که مستندنگاری شده است، اشاره کرد و افزود: در زمان مستندنگاری فرش‌های کاخ گلستان، یک قالی بختیاری بسیار زیبا را شناسایی کردیم که متوجه شدیم این قالی یک جفت دیگر دارد که در بازار تهران است. آن قالی برخلاف قالی موجود در کاخ گلستان، کتیبه دارد که روی آن نوشته شده است از کارخانه اردل و تاریخ بافت هم دارد. در ادامه بررسی‌ها متوجه شدیم این قالی نمونه سومی هم داشته است که در یکی از موزه‌های پنسیلوانیا نگهداری می‌شود. ما بلافاصله با این موزه مکاتبه و تبادل عکس و اطلاعات انجام دادیم و متوجه شدیم قالی سوم سفارش سردار اسعد بختیاری به کارخانه اردل بوده است. این مستندنگاری‌ها در شناسایی گنجینه‌ها خیلی کمک می‌کند، البته اگر مستندنگاری درست انجام شود.
ژوله به دیگر قالی‌های این مجموعه مستندنگاری شده از فرش‌های کاخ گلستان اشاره کرد و درباره تعدادی از قالی‌های کم‌نظیر دُرُخش در جنوب خراسان که در این مجموعه تاریخی موجود است، گفت: در این مجموعه مستندنگاری شده شش هفت گره‌بافت از جنوب خراسان داریم با طرح محرمات، طول آن‌ها از 8 تا 12 متر است که احتمالا برای یک لوکیشن خاص بوده است که باید جای آن را شناسایی کنیم و در ادامه پژوهش این کار را انجام می‌دهیم.
این پژوهشگر فرش دستباف ادامه داد: مجموعه جالبی هم از روستای ملایر با طرح ظل‌السلطان داریم که هنوز نمی‌دانیم چرا فرش تالار آینه مثل این نمونه‌ها، طرح گلدانی ظل‌السلطانی دارد، چرا همچین فرشی را برای تالار مجللی همچون آینه بافته‌اند؟ مطمئینم با پژوهشی که از سه سال پیش شروع شده است و در آینده نه چندان دور به پاسخ این پرسش‌ها می‌رسیم.
او با طرح این احتمال که یکی از فرش‌های به نمایش گذاشته شده در کاخ گلستان سجاده ناصرالدین‌شاه بوده است ، گفت: پژوهش‌ها نشان می‌دهد زمانی که ناصرالدین‌شاه از سومین سفر فرنگ خود برمی‌گردد شرح سفر خود را روی پلاکی می‌نویسد و آن پلاک در شرح سجاده جانمازی مرتبط با این فرش است که دارای ابعاد یک و نیم مترمربع است و ناصرالدین شاه علاقه خاصی به آن داشته است. او در سفرنامه خود به این فرش اشاره کرده است. این فرش از نظر کیفیت، ظرافت، طراحی و نقش از شاهکارهایی است که غلامحسین کرمانی بافته و از راور کرمان به ما رسیده و از گنجینه‌های ارزشمند راور کرمان است که بسیار خوب از آن نگهداری شده است.

قالی کرمان، احتمالا سجاده ناصرالدین شاه
تاریخ بافت 1306 هجری قمری با طرح ظل‌السلطان (گلدان‌های تکراری)، ابعاد 123 در 195 سانتی‌متر
ژوله درحالی که شرایط مخزن فرش‌ها در کاخ گلستان را خوب و سالم ارزیابی کرد، بیان کرد: امیدواریم در ادامه مستندنگاری و عکاسی باقی فرش‌ها با همراهی آقای حبیب میری، اطلاعان گنجینه فرش‌های کاخ گلستان در دسترس همه پژوهشگران قرار گیرد.
دوشنبه 17 دی‌ماه حدود 20 قطعه فرش از گنجینه کاخ گلستان در طبقه اول شمس‌العماره برای نخستین‌بار به نمایش گذاشته شد. نمایش این آثار همزمان با بازگشایی شمس‌العماره پس از 6 ماه تعطیلی به خاطر مرمت بود. نمایشگاه فرش‌های درالخلافه تهران (کاخ گلستان) قرار است تا پایان سال ادامه داشته باشد.