بزرگنمايي:

آریا بانو - خبرآنلاین / پژوهشگر پژوهشکده علامه طباطبایی(ره) گفت: هجرت حضرت معصومه(س) باعث شد که مردم قم و اطراف قم در فاصله زمانی از دوران امام رضا(ع) تا امام زمان(عج) بیشتر به مقوله امامت توجه داشته باشند و پیگیر این مسئله باشند لذا لغزش‌ها و حیرت‌هایی که در بخش‌هایی از جامعه اسلامی در آستانه غیبت رخ داد، برای قم و اطرافش یا رخ نداد یا به شدت، اندک بود.
تمدن طبق تعاریف مطرح‌شده از حیث گستره جغرافیایی و بازه تاریخی متفاوت از فرهنگ است. فرهنگ شامل سنت‌ها، آموزه‌ها و روش‌های محدود و با برد کوتاه‌تر زمانی و مکانی است به‌‎طورمثال، ایران که بخشی از تمدن اسلامی است می‌تواند در جای‌جای خود فرهنگ‌های بسیاری داشته باشد اما ایران با تمام فرهنگ‌ها و آدابش در گستره تاریخی و جغرافیایی، بخشی از تمدن اسلامی یا به تعبیر دیگر، تمدن مسلمین است. 
بنا بر روایت ایکنا،وجود حکومت، زعامت افراد شایسته در حکومت، قانون مداری، پرورش افراد نخبه و شایسته، تأسیس سنن خوب، اصلاح فرهنگ‌های نادرست، محوریت نظر کارشناسان و توجه به ابعاد روحی انسان علاوه بر احتیاجات مادی و جسمی او، از عناصر تکوین تمدن جامع و غیر تک‌بعدی است. به عنوان مثال درباره زعامت جامعه براساس میراث نبوی می‌بینیم که حضرت معصومه(س) در طول زندگی نسبتاً کوتاه خود چه در مدینه و چه در حرکت به سمت خراسان با تقویت جریان امامت در حال توجه دادن مردم به جایگاه حاکم واقعی جامعه و برجسته شدن محور امامت هستند. همچنین یکی از اقدامات حضرت معصومه(س) که حتی از زمان خردسالی ایشان نیز انجام می‌شد یعنی زمانی‌که حضرت موسی بن جعفر(ع) در مدینه بودند، بحث نقل احادیث گهربار اهل‌بیت(ع) توسط حضرت معصومه(س) است.
در راستای بررسی نقش حضرت معصومه(س)، در زمینه تکوین فرهنگ و تمدن اسلامی و ترویج آن ابتدا باید عناصر مهم فرهنگ و تمدن ذکر شود تا ببینیم براساس آموزه‌های مکتب نورانی اهل بیت(ع) چه میزان از این آموزه‌ها در سیره حضرت معصومه(س) وجود دارد، از این رو، با حجت‌الاسلام محمدعلی نجفی کرمانشاهی، پژوهشگر پژوهشکده علامه طباطبایی(ره)، به گفت‌وگو نشستیم. در ادامه از نظر می‌گذرد:
ایکنا - محتوای احادیث مطرح‌شده توسط حضرت معصومه(س) چگونه است و چه ارتباطی با فرهنگ و تمدن دارد؟
برای تقویت فرهنگ یک جامعه و سپس تجمیع این فرهنگ‌ها در راستای تقویت تمدن، وجود دستورهای حکیمانه و حیات‌بخش مهم است و ما در طول تاریخ هیچ شخصیت و گروهی را مانند معصومین نداریم که سخنان حکمت‌آمیز و جان‌بخش داشته باشند. نقل این احادیث و رواج آن در جامعه موجب اصلاح رفتارهای نادرست و ترویج سنت‌ها و رفتارهای صحیح می‌شود و در مجموع بر جامعه اسلامی تأثیرگذار بود. محتوای این احادیث لزوماً احادیث اعتقادی نبود، بلکه بخشی از آن به احادیث رفتاری و احکام و نیز احادیث اخلاقی اختصاص داشت و این سه عنصر (یعنی اعتقاد صحیح، اخلاق درست و احکام دینی برگرفته از مصادر صحیح) برای ترویج یک زندگی با سبک زیست اسلامی مؤثر است.
ایکنا -در رابطه با قضیه مهاجرت حضرت معصومه آیا می‌توان ابعاد تمدنی برای این مهاجرت بر شمرد؟
به نکته خوبی اشاره کردید. این مهاجرت نیز با رویکرد تمدنی می‌تواند تحلیل شود. چون می‌بینیم که مقوله سفر و هجرت در تمدن‌سازی و رشد و پیشرفت تمدن‌ها مؤثر است و برخی عقیده دارند، فارغ از اهمیت شگرف بعثت، مبدأ تمدن اسلامی، هجرت رسول اکرم از مکه به مدینه است. حضرت معصومه(س) نیز با این مهاجرت پربرکت خویش از مدینه به سمت خراسان یک جریان و موج فرهنگی تمدنی را به راه انداخته‌اند. اگرچه این مهاجرت به سرانجام نرسید و در میان راه در قم متوقف شد. نکته بحث بعدی نقش فرهنگی تمدنی اعوان و انصار و همراهانی بود که با حضرت معصومه(س) در این سفر بودند. یا سادات و امامزادگانی که با فاصله کمی پس‌از این هجرت به نقاط مختلف ایران و از جمله شهر قم مهاجرت نمودند و تأثیر این شخصیت‌ها به‌ویژه در شهرهایی، چون قم که می‌توانستند آزادانه حقیقت مذهب شیعه را معرفی کنند، دارای ابعاد فرهنگی تمدنی است. 
درخصوص محدثان مهاجر به قم نیز بفرمایید.
بخشی از همین امامزادگان و سادات در زمره محدثان قرار دارند و عده‌ای دیگر اعم از اعرابی که به قم مهاجرت کرده یا قمی‌های اصیل براثر مراوده با این امامزادگان، خود در رده محدثان قرار گرفتند و بنیان مکتب حدیثی قم را نهادند. ما می‌بینیم که احادیث بسیاری از محدثان قم در کتب اصلی شیعه وجود دارد که سرچشمه تمدن شیعی اسلامی است و می‌توانیم از افرادی، چون اهوازی، یونس بن عبدالرحمن قمی، ابراهیم بن هاشم و پسرش علی بن ابراهیم قمی، برقی و سعد بن عبدالله اشعری یاد کنیم. همین هجرت حضرت معصومه(س) باعث شد که مردم قم و اطراف قم در فاصله زمانی از دوران امام رضا(ع) تا امام زمان(عج) بیشتر به مقوله امامت توجه داشته باشند و پیگیر این مسئله باشند لذا لغزش‌ها و حیرت‌هایی که در بخش‌هایی از جامعه اسلامی در آستانه غیبت رخ داد، برای قم و اطرافش یا رخ نداد یا به شدت، اندک بود.
ایکنا - آیا حوزه علمیه قم را هم می‌توان از فوائد فرهنگی تمدنی حضور حضرت معصومه(س) در ایران و قم یاد کرد؟
تأسیس حوزه علمیه قم از جهتی امتداد همان مکتب حدیثی است. درواقع یکی از ثمرات حضور با برکت حضرت معصومه(س) در قم، از بعد فرهنگی و تمدنی تأسیس حوزه‌ای مبتنی بر معارف اهل بیت(ع) است که در قرن چهارم یک حدیثی کلامی بود و در قرون بعد اگرچه گاهی دچار فترت و رکود می‌شد، اما در مجموع تا زمان حاضر به‌ویژه در دوران باز تأسیس آن یعنی از عصر شیخ عبدالکریم حائری یزدی در صد سال قبل به این‌سو، محل انتشار حقایق، تدوین معارف و انتقال آن به شهرهای دیگر جهان تشیع بلکه جهان اسلام و بلاد غیر مسلمان باشد.
هم‌اکنون به غیر از ده‌ها هزار طلبه ایرانی مشغول به تحصیل و تحقیق علوم اسلامی، شاهد حضور هزاران طلبه و استاد از کشورهای مختلف در حوزه قم هستیم که ظرفیت بزرگی برای شناساندن مکتب تشیع هستند و چنان‌که در احادیث آمده، اهل قم زمینه‌سازان ظهور حضرت مهدی(عج) خواهند بود که کامل‌ترین و مترقی‌ترین تمدن بشر در عصر حضرت صاحب الزمان(عج) و به دستان مبارک ایشان شکل خواهد گرفت.