بزرگنمايي:

آریا بانو - سرپرست اداره کل انتقال خون استان قزوین معتقد است فعالیت دو مرکز پلاسمای خون و جلب مشتری با پول، هم جان اهداکنندگان را در معرض خطر قرار داده و هم به فرهنگ داوطلبانه اهدای خون ضربه می‌زند.

خون اصلی‌ترین و پیچیده‌ترین مایع جاری در بدن است که وظیفه رساندن اکسیژن و مواد مغذی به بافت‌ها و دفع مواد زائد از بدن را بر عهده دارد. با وجود پیشرفت‌های چشمگیر علم پزشکی، هنوز هیچ جایگزینی برای این مایع حیاتی کشف نشده است؛ حال آنکه روزانه تعداد بسیار زیادی از مردم به تزریق خون نیاز پیدا می‌کنند. موضوع پرداخت پول در ازای خون، طی سال‌های بسیار دور در کشور انجام می‌شده است. شاید بسیاری از افرادی که برای اهدای خون پول دریافت می‌کرده‌اند، از سلامت کافی برخوردار نبوده‌اند. در سال 1363، با تدوین اساسنامه جامع سازمان انتقال خون ایران و تصویب آن توسط مجلس شورای اسلامی، این سازمان به عنوان تنها متولی تأمین خون کشور در زمینه جمع‌آوری خون معرفی شد.
هنگامی که از سلامت خون سخن به میان می‌آید، تنها سلامت خون مد نظر نیست. سازمان انتقال خون از دو منظر به موضوع سلامت نگاه می‌کند؛ به عبارت دیگر، سلامت «اهداکننده» و «دریافت‌کننده» در کانون توجه قرار دارد. چند سالی است که مجوز فعالیت مراکز پلاسمای خون در کشور از سوی سازمان غذا و دارو صادر می‌شود و تاکنون حدود 20 مرکز راه‌اندازی شده که استان قزوین هم از فعالیت این مراکز بی‌نصیب نمانده و دارای دو مرکز است.
سؤال اینجاست با توجه به اینکه استان قزوین از نظر مساحت و جمعیت، تنها 1.3 تا 1.5 درصد کشور را تشکیل می‌دهد، چرا سازمان غذا و دارو مجوز راه‌اندازی دو مرکز پلاسمای خون در این استان را صادر کرده است؟ آیا نظارت و پایش این مراکز بر عهده دستگاه‌های ذی‌ربط استانی است؟ روند فرایند خون‌گیری و اخذ پلاسما از مراجعین این مراکز چگونه است؟ آیا اساساً این مراکز مورد نیاز استان هستند یا خیر؟ و آیا فعالیت آنها بر کاهش اهدای داوطلبانه خون مردم تأثیر گذاشته است؟
تعداد دفعات خون‌گیری بالا در مراکز پلاسما
اسماعیل کلهر سرپرست اداره کل انتقال خون استان قزوین، با اشاره به کاهش مراجعان و ذخایر گروه‌های خونی در استان در اسفندماه هر سال، اظهار کرد: گرچه تقارن اسفند با ماه مبارک رمضان بر کاهش مراجعین تأثیرگذار بوده، اما وجود دو مرکز پلاسمای خون نیز مزید بر علت شده و کاهش اهدای خون را تشدید کرده است. وی افزود: کلان‌شهر‌های 4 تا 5 میلیون نفری کشور فاقد مرکز پلاسمای خون هستند، این در حالی است که شهر 600 هزار نفری قزوین دارای دو مرکز پلاسمای خون است. با توجه به اینکه تعداد این مراکز در کل کشور به 20 مرکز هم نمی‌رسد، چگونه برای قزوین مجوز دو مرکز از سوی سازمان غذا و دارو صادر شده است؟ طبق اظهارات این مسوول، در اداره کل انتقال خون استان قزوین از پلاسما سه فرآورده پلاکت، پلاسما و خون فشرده (گلبول‌های قرمز) تولید می‌شود. آقایان هر سه ماه یک بار و بانوان هر چهار ماه یک بار مجاز به اهدای خون هستند، اما در مراکز پلاسمای خون، تعداد دفعات خون‌گیری از برخی افراد به دلیل پولی بودن، بیشتر است که این امر سبب آسیب و اختلال در عملکرد فاکتور‌های 8 و 9، آلبومین و سیستم ایمنی بدن می‌شود. کلهر با استناد به اطلاعات موجود، بیان کرد: متأسفانه مراکز پلاسمای خون در دانشگاه‌ها و دبیرستان‌ها نفوذ کرده و نوجوانان و جوانان را با وعده پول به سمت خونگیری سوق می‌دهند. گاهی حتی از افراد دارای مشکل نیز خونگیری می‌کنند که این موضوع ممکن است به سلامت مراجعه‌کنندگان و دریافت‌کنندگان خون آسیب برساند.
وی گفت: البته در کلیت امر، وجود مراکز پلاسمای خون به خودی خود مشکلی ندارد و سازمان انتقال خون نیز مرکز پلاسما دارد، اما قرار بود شرکت پالایشگاه دارو راه‌اندازی شود و دارو‌ها در داخل کشور تولید و تحویل مردم گردد. در حال حاضر، تنها بخش اول (مراکز پلاسمای خون) فعال شده، اما در مورد بخش دوم (پالایشگاه دارو) اقدامی صورت نگرفته و پلاسما‌ها به کشور‌هایی مانند فرانسه و آلمان ارسال می‌شود. نکته مهم این است که بنای صنعت پلاسما در ایران این‌گونه طراحی شده بود که مجوز راه‌اندازی مراکز خصوصی جمع‌آوری پلاسما به عنوان یک مشوق داده شود تا شرکت‌های بین‌المللی فعال در این حوزه، با دانش فنی پیشرفته وارد ایران شوند و دارو‌های باکیفیت پلاسمایی از پلاسمای ایرانی برای بیماران ایرانی تولید شود. این سیاست دو مزیت داشت: اولاً، ایران می‌توانست در صنعت پلاسما به‌روز بماند و ثانیاً، سرمایه‌گذار خارجی جذب می‌شد. اما در طول این سال‌ها، هیچ اقدام مؤثری در این زمینه انجام نشده است.
کاهش بیش از 1000 نفری اهداکنندگان خون در قزوین
سرپرست اداره کل انتقال خون استان قزوین با ابراز نگرانی از کاهش بیش از 1000 نفری اهداکنندگان خون نسبت به سال گذشته، تأکید کرد: بیشتر اهداکنندگان متولد دهه 40 هستند و به تدریج به دلیل ورود به سن بالای 60 سال، از چرخه اهدای خون خارج می‌شوند. این در حالی است که مشارکت جوانان از 38 درصد به 27 درصد و مشارکت بانوان همچنان در حد 7 درصد باقی مانده است. کلهر با اشاره به افزایش روزافزون نیاز بیماران به خون و رشد 100 درصدی تخت‌های بیمارستانی نسبت به 20 سال گذشته، گفت: با تکمیل پروژه 700 تخت‌خوابی دولتی و 1000 تخت بخش خصوصی، تعداد تخت‌های بیمارستانی در استان به 200 درصد افزایش می‌یابد. در حالی که تعداد اهداکنندگان و امکانات اداره کل انتقال خون ثابت مانده است. اگر روند فعالیت مراکز پلاسما ادامه یابد، در پنج تا 10 سال آینده در تأمین فرآورده‌های خونی قطعاً دچار مشکل خواهیم شد. وی با بیان اینکه مجوز مراکز پلاسمای خون از سوی سازمان غذا و دارو صادر شده، اما متولی خون و فرآورده‌های خونی، سازمان انتقال خون است، به عدم بازدید، پایش و نظارت بر فعالیت این مراکز از سوی دانشگاه علوم پزشکی، نظام پزشکی و اداره کل انتقال خون اشاره کرد و گفت: سازمان غذا و دارو بر فعالیت این مراکز نظارت می‌کند و اجازه نظارت به دستگاه‌های دیگر داده نمی‌شود.
چالش در تأمین فرآورده‌های خونی
سرپرست اداره کل انتقال خون استان قزوین به موضوع قابل تأملی اشاره کرد: نقل و انتقال پلاسما از استان قزوین، به دلیل کارگرنشین بودن و نزدیکی به تهران، آسان‌تر است و مشتریان بیشتری به سمت این مراکز جذب می‌شوند. این امر نه‌تنها نمادی از فقر را نشان می‌دهد، بلکه به فرهنگ عمومی اهدای داوطلبانه خون که در کشور و استان به صورت 100 درصد داوطلبانه است، ضربه می‌زند. در نتیجه، تا چند سال آینده، تأمین خون مورد نیاز بیماران سرطانی، تالاسمی، هموفیلی، مادران باردار، نوزادان و مجروحان سوانح دچار چالش جدی خواهد شد. به گزارش فارس، مرکز پلاسمای زنجان که قرار بود با همکاری دانشگاه آزاد زنجان راه‌اندازی شود، به دلیل اعتراض پزشکان و نگرانی از به‌خطر افتادن سلامت اهداکنندگان، با دخالت شورای تأمین استان پلمب شد.
مسوولان زنجان اعلام کرده بودند که اگر فروش پلاسما در این استان رواج یابد، دیگر کسی برای رضای خدا خون اهدا نخواهد کرد و فروشندگان پلاسما نیز به مرور به کم‌خونی مبتلا خواهند شد. جالب اینجاست که چند ماه پیش، شورای تأمین یک استان دیگر نیز یکی از مراکز خصوصی جمع‌آوری پلاسما را تعطیل کرد. این تصمیم پس از شکایت مصرف‌کنندگان خون از کاهش تأمین خون مورد نیاز بیماران، به ویژه مصرف‌کنندگان مستمر خون در استان گیلان، گرفته شد. حال این سؤال مطرح می‌شود با توجه به پلمب شدن مراکز پلاسمای دو استان گیلان و زنجان، چرا در قزوین با وجود دو مرکز، هیچ اقدامی از سوی مسئولان صورت نگرفته است؟ آیا دست‌های پشت پرده‌ای وجود دارد که مانع از تعطیلی این مراکز شده است؟ این پرسشی است که مسوولان استان باید به آن پاسخ دهند.
فرهنگ اهدای خون نباید فراموش شود
این زمینه، سازمان انتقال خون به وظایف ذاتی خود در راستای ترویج فرهنگ انسان‌دوستانه اهدای خون عمل می‌کند، اما لازم است همه مسوولان استان، اعم از اجرایی و قضایی، پای کار بیایند و اقدامات لازم را برای حفظ جان مردم و جلوگیری از تضعیف فرهنگ اهدای داوطلبانه خون انجام دهند. هرچند برخی پیگیری‌های فارس نشان می‌دهد که اقداماتی از سوی چند دستگاه در دستور کار قرار گرفته، اما تاکنون نتیجه‌ای نداشته است. همچنین ضرورت دارد شورای تامین استان قزوین تصمیم و عزم قاطع و تدبیر عاجلی برای پلمب فعالیت مراکز پلاسمای خون که جان مردم را می‌مکنند أخذ کند تا با جان آنها بازی نشود و تیشه به ریشه فرهنگ اهدای داوطلبانه خون نزند.