آریا بانو - ایسنا / کتیبه داریوش یکم هخامنشی که به عنوان «نخستین فرمان داریوش بزرگ» و بزرگترین کتیبه تخت جمشید شناخته می‌شود، به دلیل تغییرات آب و هوایی و کم‌ترین محافظت‌ها، دچار فرسایش شده و به گفته سیاوش آریا، کنشگر میراث فرهنگی، بخش‌هایی از آن ریخته است. پایگاه میراث جهانی تخت جمشید اطلاع داده است که از این هفته پروژه حفاظت و مرمت این کتیبه را آغاز می‌کند.
سیاوُش آریا، پژوهشگر و کُنشگر میراث فرهنگی تصاویری را از کتیبه داریوش بزرگ در تخت جمشید (پارسه) در اختیار ایسنا قرار داد و درباره وضعیت آن، گفت: بزرگ‌ترین و ارزشمندترین سنگ‌نبشتۀ هخامنشیِ پارسه (تخت جمشید) که سند پویا و گویای ساخت آن است بر اثر تغییرات آب و هوایی و فرسودگی که در نتیجه، سبب ریختگی مهم‌ترین سند نوشتاری هخامنشی در میراث جهانی پارسه شده، آسیب جدی دیده است.
او ادامه داد: این سنگ‌نبشته (کتیبه) که کارشناسان از آن با نامِ «نخستین فرمان داریوش بزرگ» یاد می‌کنند، افزون بر ارزشمندی آن، تنها سند نوشتاری آغازین ساخت بنای پارسه (تخت جمشید) است که نمایشگر منش (اخلاق) و روحیات سازندۀ آن وبه ویژه نشانۀ ارج و احترامی است که پادشاه هخامنشی برای مردم و کارهای آنان قائل بوده است. همچنین، کارشناسان و باستان‌شناسان نیز، این سنگ نبشته را مهم‌ترین سند و مدرک ساخت و برپایی پارسه (تخت جمشید) می‌دانند و همواره بر پاسداری و محافظت به روش درست آن پافشاری دارند. از سویی، با نگرش به متن برگردان این سنگ‌نبشته به ساختار اجتماعی، باورهای دینی پادشاه، یکتاپرستی ایرانیان، ایمن‌سازی و زیبایی کاخ‌ها و کشورهای وابسته (تابع) به ایران در آن روزگار پِی می‌بریم، که این خود ارزش آن را دو صد چندان کرده و وظیفه پاسداری و حفاظت از آن را برای ما سنگین‌تر می‌کند.

این تصویر به فروردین 1399 مربوط است.

تصویر دیگر از کتیبه داریوش یکم از همان زاویه، فروردین 1404
این پژوهشگر میراث فرهنگی گفت: این اثر تاریخی از دید زبان‌شناسی نیز، ارج و ارزش فراوانی نزد کارشناسان دارد؛ زیرا در این سنگ‌نبشته ما با سه زبان و دبیره آشنا می‌شویم.
او ادامه داد: در سال 1399 خورشیدی با تصمیم نادرست و غیرعلمی مدیریت وقت پایگاه جهانی پارسه و بدون مطالعۀ کافی و داشتن طرح مصوب و مجوز از شورای فنی و پژوهشکدۀ باستان‌شناسی کشور، پشت سنگ‌نبشتۀ داریوش بزرگ را خالی کرده و سایه‌بان موقت آن را نیز حذف کردند تا با خیال خود سبب برطرف‌سازی نم و رطوبت روی این اثر ارزشمند هخامنشی شوند. ولی پس از انجام این روش غیرکارشناسی و خالی کردن پشت آن، پس از مدتی دریافتند که کار نادرست و اشتباهی انجام گرفته و آن را به حال خود رها کرده و همان سایه‌بان موقت و غیراستاندارد پیشین را نیز تا به امروز حذف کرده و مهم ترین یادگار هخامنشیان [در تخت جمشید] را به حال خود رها کردند.

گفته می‌شود با برداشتن سایه‌بان، روند فرسایش در این سنگ‌نبشته شدت گرفته است.
آریا افزود: در اواخر اسفند ماه سال گذشته، در نشستی خصوصی با مدیریت کنونی پایگاه جهانی پارسه به موضوع سنگ‌نبشته داریوش اشاره کردم و خواستار پُر کردن پشت آن و رفع موارد موجود و نصب سایه‌بانی استاندارد و مناسب شدم و مدیریت پایگاه پارسه نیز با پذیرفتن اشتباه در دوران مدیریت پیشین، قول پیگیری و برطرف کردن موارد را دادند. اما در بازدید میدانی نوروز امسال با صحنه‌ای اندوه‌بار روبه رو شدم که اشک از چشمانم روان شد و پس از ثبت و نگاره‌برداری، زمانی که به خانه برگشتم و با نگاره‌های (عکس‌های) سال 1399 خورشیدی آن را سنجیده و در کنار هم گذاشتم به عمق فاجعه پِی بردم. به راستی چه کسی باید پاسخگوی تصمیم‌های فردی و غیرعلمی و بدون مجوز مدیران میراث فرهنگی باشد؟ بدتر از آن، آسیب به یادگار هخامنشیان است؛ آسیب‌های برگشت‌ناپذیر که بی‌گمان آیندگان به سبب کوتاهی، ما را نکوهش کرده و در تاریخ ثبت خواهد شد.

وضعیت اکنون کتیبه داریوش یکم هخامنشی در تخت جمشید، فروردین 1404
این کنشگر میراث فرهنگی گفت: هم‌اینک سنگ نبشتۀ تاریخی و مهم داریوش بزرگ هخامنشی در پارسه (تخت جمشید) بر اثر شرایط آب و هوایی و کنش و واکنش‌های هوایی و فرسودگی‌ای که پدید آمده و سبب ریختگی بخش‌هایی از آن شده، در خطر جدی قرار دارد و باید هرچه زودتر از سوی کارشناسان آثار تاریخی مورد مرمت علمی و اصولی قرار گیرد و سایه‌بانی مناسب و استاندارد برای آن طراحی و نصب شود تا از نابودی بیشتر آن پیشگیری شود.
روابط عمومی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید نیز پس از پیگیری این پژوهشگر و کنشگر میراث فرهنگی، اطلاع داد که پروژه حفاظت و مرمت کتیبه داریوش یکم در تخت جمشید این هفته آغاز می‌شود.
در متنی که روابط عمومی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید در این باره برای ایسنا فرستاده، آمده است: « کارگاه مرمت و حفاظت کتیبه داریوش بزرگ در ضلع جنوبی تخت جمشید پس از پایش و مطالعات فنی در این هفته آغاز به کار می‌کند . این پروژه محصول همکاری مشترک گروه حفاظت و مرمت، باستان‌شناسی و بخش عمرانی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید است. در این مرحله کتیبه داریوش، استحکام‌بخشی می‌شود و پوشش حفاظتی آن اجراء می‌شود. همچنین، پشت کتیبه حفاظت می‌شود تا رطوبت از سطح آن دفع شود. پس از حفاظت و مرمت مسیر بازدید این کتیبه طراحی و اجراء می‌شود و بازدیدکنندگان می‌توانند از این کتیبه بازدید کنند.»

کتیبه داریوش یکم هخامنشی در ورودی اولیه تخت جمشید نگاشته شده است، کمی رو به جنوب است که اکنون در مسیر بازدیدکنندگان قرار ندارد.
کتیبه سه زبانه داریوش یکم در بخشی از تخت جمشید قرار دارد که اکنون در مسیر بازدیدکنندگان نیست. این سنگ‌نبشته که یکی از مهمترین و بزرگترین کتیبه‌های هخامنشی است، پس از نگارش کتیبه بیستون به عنوان دومین کتیبه مهم این دوره مطرح است. این کتیبه در برگیرنده پیام داریوش برای سرزمین پارس، تختگاه تخت جمشید و نیایش معروف داریوش به درگاه اهورامزد است: «تا سرزمین ایران از دشمن، خشکسالی و دروغ محفوظ بماند.»

درز و شکاف‌هایی که در این سنگ‌نبشته به مرور زمان به‌وجود آمده و تهدید جدی به شمار می‌آید.
سیاوش آریا به عنوان پژوهشگر میراث فرهنگی نیز درباره موقعیت این سنگ‌نبشته در تخت جمشید و جزئیات آن توضیح داد: سنگ‌نبشته یا فرمان داریوش بزرگ که در گذشته در بخش ورودی اولیه بنا نگاشته شده است، کمی رو به جنوب، روی تخته سنگی به بزرگی هفت متر و 20 سانتی‌متر و پهنای دو متر و 50 سانتی‌متر در جبهۀ جنوبی کار گذاشته شده است که به چهار تکۀ به هم پیوسته بخش‌بندی و در هر بخش نبشته‌ای به دبیرۀ میخی تراشیده‌اند. دو سنگ‌نبشتۀ سمت چپ به دبیره و زبان «پارسی باستان» نوشته شده است و سومی به «ایلامی (عیلامی) و چهارمی به «بابلی». بزرگ‌ترین سنگ‌نبشتۀ هخامنشی پارسه از آن روی دارای ارزش بسیار است که در بخشی از آن می‌خوانیم: «... چونان که بر بالای این‌جا، این دژ(کوشک) ساخته آمد، پیش از آن در این‌جا دژی ساخته نشده بود؛ به خواست اهورامزدا، این ارگ را من ساختم... م. پس من آن را برآوردم و آن را ایمن، زیبا و کافی ساختم، چنان که دلخواهم بود. و داریوش شاه گوید: چنان باد که اهورامزدا مرا بپایند. و نیز، این ارگ را و گذشته از این، مباد آن که هر آن چه در این جا بر پای کرده شد به چنگ بدخواه و بداندیش افتد».
باز در بخش مهم دیگری از این سنگ نبشته می‌خوانیم: « ... این تیره پارسی را بپای؛ اگر تیره پارسی پاییده شوند، اهورا برکت جاودانی بر این دودمان ارزانی خواهد داشت»

سایه‌بانی که پیش‌تر برای حفاظت از این کتیبه نصب شده بود و اکنون حذف شده است.
تصویر سال 1399 گرفته شده است.
پارسه یا تخت جمشید در سال 518 پیش از میلاد به فرمان داریوش بزرگ در دامنه کوه مهر (رحمت) ساخته شده است. میراث جهانی پارسه در 57 کیلومتری شهر شیراز و در شهرستان مرودشت قرار دارد.

پیش‌روی گیاهان تا دیوار سنگ‌نبشته، که سلامت دیواره را تهدید می‌کند.

کتیبه داریوش یکم هخامنشی، فروردین 1404
عکس‌ها از سیاوش آریا، کنشگر میراث فرهنگی