بزرگنمايي:

آریا بانو - اعتماد / جایزه ها از حافظه ها می روند، ولی هنر هنرمندان برجای می ماند. چهل و سومین جشنواره ملی فیلم فجر با تمام ضعف و قوت هایش به خاطره تبدیل شد و اتفاقات و حواشی آن به پایان رسید. دوره ای را پشت سر گذاشتیم که ذات حضور بعضی فیلم ها در جشنواره پرسش برانگیز بود. تعداد 32 فیلم برای رقابت در کسب سیمرغ در بخش مسابقه کلافه کننده بود و منتفی شدن نمایش «قاتل وحشی» اعصاب اهالی رسانه و منتقدان را به هم ریخت، جشنواره ای که حواشی آن از متن بسیار زیادتر بود و هر روز موضوعی برای پرسش وجود داشت.با تمام این انتقادات اما استقبال از این رویداد زیاد بود و فیلمسازان و بازیگران شناخته شده زیادی در جشنواره شرکت کرده بودند و فیلم های خوبی هم در این دوره اکران شد، از پیرپسر گرفته تا زیبا صدایم کن و ناتوردشت و بازی را بکش و رها و... .مهم ترین نکته این جشنواره اما در مراسم اختتامیه اتفاق افتاد، آنجایی که برندگان این رویداد با پیش بینی های منتقدان و اهالی رسانه، زمین تا آسمان تفاوت داشتند و انتخاب داوران باعث تعجب بود، فیلم هایی سیمرغ دریافت کردند که حتی به ذهن کسی هم نمی رسید و بازیگرانی تقدیر شدند که تصورش را نمی کردیم... .ما با رضا درستکار یکی از اعضای هیات داوران این رویداد مهم و معتبر سینمایی گفت وگویی داشتیم و درباره همه حواشی این جشنواره از او سوال کردیم که ماحصل گفت وگوی یک ساعته ما پیش روی شماست.
جناب درستکار این مصاحبه را ما زمانی انجام می دهیم که تنها یک ساعت است مراسم اختتامیه جشنواره فیلم فجر را پشت سر گذاشتیم، به عنوان آغار بحث بفرمایید چطور شد داوری فیلم ها را پذیرفتید؟ تا جایی که خاطرم هست شما در چند سال اخیر به واسطه اتفاقاتی که در کشور افتاده بود در جشنواره شرکت نداشتید.
روزی که به من از طرف جشنواره زنگ زدند؛ تا آن زمان هیچ برنامه و پلنی برای حضور در جشنواره نداشتم، همان طور که گفتید به دلیل اتفاقاتی که در سه سال گذشته در کشور شاهد بودیم اصلا در جشنواره شرکت نکرده بودم، چراکه معترض شرایط فرهنگی به وجود آمده در کشور بودم و ترجیح می دادم خودم را حذف کنم، اما خب آنچه در نیمه اول سال شاهد بودیم با آنچه الان در نیمه پایانی سال می بینیم در شیوه زندگی مردم تفاوت بنیادین دارد. منکر فشارهای اقتصادی شدید نمی شوم که بسیار مقوله ای رنج آور است. تمام اطرافیانم از خواهر و برادرم گرفته تا دوست و آشنا و همکار همه مبتلابه فشار اقتصادی هستیم، اما با یک نگرش و با امید به بهبود، خودمان هم باید به بهبود شرایط کمک کنیم، از همین رو وقتی به من زنگ زدند با اینکه می دانستم عده ای ممکن است خوش شان نیاید، اما پذیرفتم و آن را حمل بر احترام به حرفه و صنف منتقدان و نویسندگان سینمایی تلقی کردم. هیچ اطلاعی هم از دیگر داوران نداشتم، فقط و فقط به دلیل اعتمادی که به آقای شاهسواری داشتم و از آنجایی که من مدت ها عضو شورای مرکزی انجمن منتقدان بوده ام و با آقای شاهسواری در خانه سینما مراودات نظری داشتم و می دانستم آدمی بسیار حرفه ای، محترم و خوبی هستند داوری را پذیرفتم، وقتی هم به جشنواره رفتم، دیدم داوران دیگر بسیار بهتر از من و از افراد متخصص سینما انتخاب شده اند. خیلی هم خوشحال شدم. آن تغییرات سازنده را می توانستی به عینه در این انتخاب ها ببینی.
البته شما سال های سال است که در جشنواره های مختلف به عنوان داور حضور دارید.
بله، این چهل وپنجمین داوری من بود، در قالب هیات های انتخاب و داوری (فیلم و کتاب) در جشنواره ها، تا به حال دو بار هم عضو هیات انتخاب جشنواره فیلم فجر بوده ام، اما برای اولین بار بود که در هیات داوران جشنواره فیلم فجر قرار می گرفتم. دوستان دیگر در هیات داوری، همه درجه یک بودند، روزهای خیلی خوبی را گذراندیم، در یک فشار چند روزه خودمان و تجربیات مان و دانش مان را محک زدیم و در ضمن به آرا و نظرات دیگر دوستان و رسانه ها هم توجه داشتیم.
جناب درستکار، یکی از بحث های حاشیه ای هیات داوران امسال، انصراف بهرام رادان از جمع شما بود، بعضی معتقد بودند ایشان تعمدا از بخش داوری کنار کشیدند.

خیر، این طور نیست، آقای رادان قول مساعد برای حضور در میان داوران را داده بود حتی روزهای ابتدایی گفته بود کمتر فیلم ببینید تا من به جمع شما ملحق شوم و با هم فیلم ها را ببینیم. اما از آنجایی که در سفر خارج و سر فیلمبرداری بودند جور نشد که در جمع ما حاضر شوند، ادب کردند، ویس فرستادند، نامه عذرخواهی هم نوشتند .
چرا داور دیگری اضافه نشد؟
دو نکته اینجا مطرح بود، اول اینکه ما چهار روز از داور جدید جلو بودیم، روزی 4 فیلم تماشا می کردیم، یعنی 16 فیلم ما تماشا کرده بودیم، همین نکته ای بود که آقای رادان دیگر نمی توانست به ما ملحق شود. این را هم بگویم در تمام روزهایی که ما داوری فیلم های جشنواره را بر عهده داشتیم فقط یک روز استراحت کردیم، فشرده هر روز فیلم می دیدیم، اما به هر حال اگر بازیگر دیگری به جمع ما اضافه می شد خیلی خوب بود، اما تقریبا غالب افراد اسم ورسم دار آنها در میان فیلم های بخش مسابقه فیلم داشتند و نمی توانستند داوری را قبول کنند.
برای زوج شدن رای مشکلی نداشتید؟ نظر دیگر داوران چه بود؟
وقتی آقای شاهسواری در این باره با ما صحبت کرد، به او گفتیم که برای ما فرقی نمی کند و تلاش می کنیم اختلافی در داوری پیش نیاید. اما وقتی رای ما سه به سه می شد، می خندیدیم، اما 90 درصد رای ها اقناعی بود و اکثر رای های ما هم زیر 5 رای نبود.
بپردازیم به اصل ماجرا و همان ویترین سال آینده سینمای ایران که بازتاب آن را در جشنواره امسال فیلم فجر دیدیم، آقای درستکار آیا حضور 32 فیلم در بخش مسابقه زیاد نبود؟
بله، زیاد بود. هم در مقام منتقد و هم در مقام داور اینجا می گویم، تعداد 32 فیلم در بخش مسابقه به استانداردهای یک جشنواره آن هم در بازه زمانی 10 روز لطمه می زند و به نظرم هم باید فیلم های بخش مسابقه کمتر و هم جوایز کمتری داده می شد. خب این نکته را بدانیم که احتمال دارد به لحاظ موضوع منافع ملی با سلیقه شخصی من قابل انطباق نباشد و دو چیز دیگر باشند. من وقتی قبول کردم در این جشنواره حضور پیدا کنم به معیارهای آن تن در می دهم. اما اگر خودم دبیر جشنواره بودم و سلیقه من بود یا از اعضای برگزار کنندگان بودم این جشنواره را با 10 یا 15 فیلم برگزار می کردم، هم کیفیت فیلم ها بالا می رفت و هم مخاطبان با حوصله ای بیشتر فیلم ها را می دیدند. اما خب چه کنیم که جشنواره ما شبیه هیچ جشنواره ای در جهان نیست، یکسری جوایزی در بخش های مختلف اعم از صدابرداری، صداگذاری، طراحی لباس و غیره می دهند که در هیچ جشنواره دیگر شاهدش نیستیم.
این موضوع آیا خوب است یا بد؟
در پاسخ باید گفت هم خوب است و هم بد. به نظرم این جشنواره بیشتر به جشن ملی شباهت دارد. اشکال هم ندارد، اما اگر بخواهیم به جشنواره ای استاندارد برسیم باید زیرساخت ها را قوی کنیم و تغییرات زیادی بدهیم. به هر حال من یک عنصر از سایر عناصر ناوگان جشنواره بودم و این موضوع را از همان اول پذیرفتم، نه من که همه هیات داوران این موضوع را پذیرفتند. من به کشورم و منافع ملی آن احترام می گذارم و طبیعی است که در شرایط ویژه، سلیقه خودم را ذیل آن تعریف می کنم نه بر آن.
حالا نظرتان درباره کیفیت فیلم های جشنواره امسال چیست؟
بازگشت به سینمای گلخانه ای! به عینه نیمی از فیلم ها فضاهایی کهنه داشتند که این موضوع طبیعتا محصول تفکر مدیران سه سال گذشته است.این فیلم هایی که من در جشنواره دیدم بخش بیشتری از آنها کمکی به جریان فزاینده سینما نمی کند که هیچ، اصلا به اکران عمومی در نمی آید. خودتان در جشنواره ملاحظه کردید مخاطبان جشنواره با آنها کنار نیامدند تا چه رسد به مخاطبان اکران عمومی .
پرسش اصلی همین است که چطور این فیلم ها در جشنواره اکران می شود؟
من نظرم این است که چون اولین سال بعد از دولت سیزدهم این جشنواره برگزار شد، مسوولان با کمی اغماض به فیلم ها نگاه کردند و حتی دلجویی هم چاشنی این نگاه بود و طبیعتا حضور این فیلم ها در جشنواره در راستای شعار دولت هم صورت گرفت تا وفاق ملی به وجود بیاورند و شعارهای دولت جنبه اجرایی بگیرد. ولی خب من هم می دانم اکثریت فیلم ها ضعیف بودند. من که جای هیات انتخاب نیستم ولی فکر می کنم هیات انتخاب هم با تعامل و مدارا به فیلم ها رای دادند و نکته مهم تر اینکه اگر این فیلم ها در جشنواره به نمایش در نمی آمد بعد محل اعتراض می شد که کیفیت فیلم ها فلان و بهمان است و جشنواره چه است و چه نیست... .
ما خوب می دانیم که فیلم هایی مثل غریزه، پیرپسر، قاتل وحشی و رکسانا که در دولت قبل دچار مشکل شدند و توقیف بودند و مسوولان در دوره قبل لاپوشانی کردند، آثاری به مراتب بهتر از محصولات ارایه شده بود. کارها همه تلنبار شد و رفع گره از آنها بر عهده مسوولان سینما در این دولت افتاد. امیدوارم کارگزاران فرهنگی بتوانند این فیلم ها را اکران کنند تا لطمه ای به سینمای ملی ما نخورد. راستش! دارم فکر می کنم که به حساس ترین دوره تاریخی خود در زمینه های فرهنگی رسیده ایم. تصمیم سازی ها الان واقعا باید درست و مستدل باشد و درصد خطاها بسیار کم.
شما در جریان هستید که چرا فیلم قاتل وحشی برای اصحاب رسانه اکران نشد؟
ما هم طبیعتا پیگیر بودیم، اما این نکته را بدانید، آقای شاهسواری سینماگر هستند، مثل ما در بخش خصوصی کار می کنند، می دانم ایشان تمام تلاش خود را کرد که فضای اکران این فیلم را در جشنواره به وجود بیاورد، قرار بود این فیلم در جشنواره اکران شود، اما در لحظه های آخر اتفاقاتی افتاد که در ید آقای شاهسواری نبود. این فیلم پروانه نمایش خارجی دارد، اما تا به امروز نتوانسته در داخل اکران شود.
اجازه دهید اینجا نکته ای برای شما تعریف کنم، فیلم قاتل وحشی را سال 1398 که من در هیات انتخاب جشنواره فیلم فجر بودم به دبیری آقای داروغه زاده دیده بودم و از همان زمان دوست داشتیم در جشنواره باشد، اما دو اشکال آن زمان وارد بود؛ اول اینکه فیلم فاین کات نبود یعنی کامل نبود و نکته دوم اینکه مشکلات مالی وجود داشت و تهیه کننده مانع حضور فیلم در جشنواره شد. ما آن سال با دیگر اعضای هیات انتخاب شرط کردیم که بگوییم این فیلم را ندیدیم تا فیلم آقای نعمت الله سال آینده در جشنواره باشد، اما سال بعد همانا و کرونا همانا و بعد بازی های سیاسی گریبان فیلم را گرفت و هنوز که هنوز است قاتل وحشی اکران نشده. امسال هم اجازه ندادند! اما این را بگویم که بالاخره قاتل وحشی اکران می شود و روسیاهی برای آنهایی می ماند که تا به امروز فیلمساز و سینمای ایران را اذیت کرده اند که این فیلم اکران نشود . به قول خودشان حق الناس است.
آقای درستکار بسیاری از سوال هایی که از شما می پرسیم در مقام منتقد است و قطعا به مسوولیت داوری مربوط نیست، نظر شما درباره حضور فیلم کمدی آن هم بی کیفیت در جشنواره چیست؟
من معتقدم مسوول جشنواره نگاهی پدرانه ای به سینمای ایران داشت و سبدی کامل از تنوع محصولات را به مخاطب ارایه داد و خب صحبت هایی هم هست که مردم شرایط مطلوب و درستی ندارند با تماشای این فیلم ها کمی حال شان خوب شود. به این منظور دو سه، کمدی هم در جشنواره شرکت داده شد، اما نکته مهم آن، این بود که این فیلم ها اساسا کمدی نبودند و آثاری بسیاری ضعیف از آب در آمدند که مردم هم نپسندیدند.
و جالب اینکه خود مردم در جشنواره از کمدی ها استقبال نکردند.
آخر این فیلم ها کمدی نیستند، شبه کمدی هایی هستند با ساختارهایی به شدت شل و وارفته. منطق روایی ندارند و سازندگان شان هم به مسائل فنی و هنری که توجهی ندارند. با انواع ترفندها می خواهند مخاطب را بخندانند که مردم هم نمی خندند و دوره شان دارد سر می آید. این نکته را هم باید در نظر گرفت که مخاطبان جشنواره اغلب از افراد متفکر و فرهیخته هستند که به تماشای هر فیلمی نمی نشینند و از فیلم کمدی ضعیف هم خوش شان نمی آید. این فیلم های کمدی که در جشنواره نمایش داده شد به نظرم ضعیف ترین فیلم های کمدی سینمای ایران در طول این سال ها بود.
آقای درستکار داوری امسال با حواشی زیادی همراه بود. نظر شما چیست؟
اینکه قانون یک جشنواره را قبول کنیم و بعد بخواهیم علیه آن حرف بزنیم به نظرم جرزنی است. اما من یک رای از شش رای بودم اگر داوری امسال جشنواره خوب بود من هم سهم داشتم، اما اگر هم بد بود باز هم سهم داشتم. همان روز اول به دیگر دوستان در هیات داوری گفتم که ما فیلم های جشنواره امسال را داوری می کنیم، اما در وهله اول خودمان داوری و قضاوت می شویم. باید حواس مان جمع باشد. در جلساتی که داشتیم جدل و گفت وگو زیاد داشتیم، زورمان را زدیم، اما قبول کنید فیلم ها تفاوت بنیادین با هم نداشتند. اصلا شک نکنید که اگر فیلم پیرپسر در جشنواره بود در همه بخش ها لایق جایزه بود و من به حرف منتقدان احترام می گذاشتم. اما وقتی قریب به اتفاق فیلم ها کیفیت متوسط داشتند، وقتی فیلمی شاخص در جشنواره نداشتیم، وقتی سویه فیلم ها محافظه کارانه بود چاره ای هم جز این انتخاب ها نبود. موافقم که جوایز بین تمام شرکت کنندگان تقسیم شد، قبول دارم و این ضعف است، اما این را هم قبول ندارم که اگر هیات داوران دیگری بودند سلیقه دیگری داشتند و جوایز به برگزیدگان دیگری می رسید، معیار زیبایی شناسی مگر تفاوت می کند؟! اینجا دیگر سلیقه بحث نیست، ما سعی کردیم ارزش های فیلم ها را ببینیم و شناسایی کنیم که در این شناسایی قطعا من سهم داشتم باز هم می گویم اگر داوری خوب بود من هم سهم داشتم، اگر بد بود من هم سهم داشتم.
یعنی رای شما این افراد بودند؟
بله، قاطعانه می گویم که 90 درصد رای من این افراد بودند. ولی این نکته را هم بگویم دوستانی که مرا می شناسند، می دانند که در داوری ها تلاش می کنم به بخش هنری سینما توجه کرده و سهم آنها را در داوری ها لحاظ کنم. در تمام سال های فعالیتم از بخش هنری دفاع کرده ام، یادداشت نوشته ام و... در بخش داوری جشنواره امسال هم همین نگاه را اتفاقا پررنگ تر دنبال و سعی کردم انتخاب ها کلیشه ای و دمده و از روی مصلحت و غیره نباشد. باز هم می گویم زورم را زدم، اما نقدها را می پذیرم. انسانیم و دچار انواع خطا؛ اما از رای هایی که دادیم پشیمان نیستیم شاید خطا کرده باشیم، اما تماشای 32 فیلم در بازه زمانی دوازده یا سیزده روزه ضریب خطا را بالا می برد، اما این نکته را فراموش نکنید که بسیاری از این فیلم ها جایزه اصلی شان را از زمان می گیرند، در چند سال اخیر افرادی سیمرغ شان را گرفتند که من اسم فیلم شان را یادم نمی آید. فیلم های خوبی هم در این جشنواره بودند که جایزه نگرفتند، قبول شان داریم.
نکته ای بسیار درباره داوری مدنظر بود اینکه بعضی فیلمسازان در این دوره جایزه نگرفتند که تصور می شد جوایز به آنها برسد و فیلم شان هم انصافا بد نبود.
از آن سال ها که علی معلم در قید حیات بود و من داور جشن حافظ (12 دوره) بودم همیشه از سهم دهی در جشنواره دوری کردم. خاطرم هست در آن سال ها در جشن حافظ سه سال پشت سر هم به آقای رضا دلپاک جایزه دادیم، طوری که همه صدای شان بلند شد، اما من قاطعانه پای رای خودم ایستادم و گفتم تا زمانی که فاصله رضا دلپاک با نفر بعدی صد پله است باید به رضا دلپاک جایزه داد .
این را هم بگویم کار این فیلمسازان هم حتما جایزه و جایگاه دارد، اما نگاه ما در داوری این بود که مثلا در فیلم شمال از جنوب غربی، مصطفی زمانی بار کل فیلم را به دوش می کشید یا خانم نادری در شوهر ستاره بار فیلم بر دوشش بود. خانم نادری در فیلم شوهر ستاره، فاصله زیادی با خودش داشت و قصه روی او می چرخید. فرقی که هیات داوری امسال هم داشت، این بود که استادان مسوولیت داوری را بر عهده داشتند، از آقای کمال تبریزی و آقای رییسیان که خودشان تجربه کار با استادان بازیگری نظیر پرویز پرستویی یا لیلا حاتمی و... را داشتند، آقای زرین دست یا خانم مهاجر که سال هاست در سینما کار می کنند یا آقای ضرغامی که انسان بسیار درجه یکی هستند، روی خواسته شان تاکید داشتند، اما به نظرات بسیار توجه می کردند. قاطعانه می توانم بگویم که این دوره از جشنواره هیات داوران بسیار دوستانه و آرام روزها را پشت سر گذاشتیم با رای هایی بسیار آسان. ظرف دو ساعت جمع بندی کردیم و تمام.
آقای درستکار نگاه سیاسی در جشنواره حاکم بود؟ از نهادی یا ارگانی به داوران فشار وارد شد؟
همان روز ابتدا به آقای شاهسواری گفتم که من آدم ارگانی نیستم، ملاک فیلم ها برایم ارگان و نهاد نیست، اما او در جوابم گفت خیر، اصلا ملاک داوری ها ارگان و نهاد نیست. اتفاقا تا روز آخر می خندیدیم و به آقای شاهسواری می گفتیم اگر نظری، دیدگاهی هست به ما بگویید، اما اصلا فشاری روی داوران نبود. دو ساعت مانده به اختتامیه نظرات مان را به جشنواره دادیم. همه چیز در آرامش و نهایت احترام به پایان رسید. خودم به شخصه خدا را شکر کردم که داوری بسیار شسته و رفته و بسیار متین صورت گرفت. به تمام برگزیدگان از صمیم قلبم تبریک می گویم به آنهایی که جایزه نگرفتند هم از صمیم قلبم تبریک می گویم که در این شرایط بسیار بسیار سخت کشور فیلم داشتند و تاریخ سینمای ایران را یاری دادند. ما همه سوار یک کشتی هستیم و به قول معروف کشتی به راه خودش ادامه می دهد.
آقای درستکار شما خودتان که می دانید فیلم پیرپسر کیفیت خوبی دارد، نمی شد که به این فیلم جایزه ای داده شود؟
ببینید رکسانا و غریزه را ندیدم، اما پیرپسر را دیدم اما واقعا نمی شد، اگر این فیلم در بخش مسابقه بود قطعا جایزه می گرفت و البته باید به سایر حاضران جشنواره هم احترام گذاشته می شد.
جایزه ها از حافظه ها می روند و هنر هنرمندان برجای می ماند. اگر درباره بهروز وثوقی و فریدون گله سخنی گفتم، همین بود. به تاریخ نگاه کنیم. گله فراموش شده بود و بهروز وثوقی 40 سال است که مهاجرت کرده، اما همه ما دوستش داریم به خاطر کندو، قیصر، گوزن ها و... .