آریا بانو - در سال‌های اخیر زنان ایرانی که زندگی فردی را برگزیده‌اند رو به افزایش بوده است. پدیده‌ای جدید که در پی آسیب‌های اجتماعی ریشه‌دار، زنان را به چنین گزینشی سوق می‌دهد.

عالیه شکربیگی جامعه شناس، استاد دانشگاه و مدیر کارگروه زنان و مناسبات خانواده انجمن جامعه شناسی ایران پژوهشی جامع از تنهایی زنان ترتیب داده و یافته‌های خود را در کتابی تحت عنوان «جامعه شناسی تنهایی زنان» منتشر کرده است.
در گفتگو با خبر فوری چرایی و پیامدهای تنهایی و راهکارهای آن را تشریح کرد که با هم می‌خوانیم.
☆☆☆
خبر فوری: تعریف شما از تنهایی چیست و آیا صرف زندگی به تنهایی به معنی تنها بودن است؟
شکربیگی: بر اساس تعریف ‌هاینریش و گالون، تنهایی وضعیت آزاردهنده‌ای است که وقتی بین وضعیت روابط بین فردی مطلوب و موجود اختلاف قابل ملاحظه‌ای وجود داشته باشد پدید می‌آید. همانگونه که در این تعریف برآن تاکید شده ویژگی مهم تنهایی، تجربه ناخوشایند بودن آن از لحاظ عاطفی است؛ تنهایی به محدوده سنی، جنس، نژاد، وضعیت تأهل، وضعیت اجتماعی ـ اقتصادی یا وضعیت سلامتی ارتباطی ندارد. بنابراین تنهایی یک تجربه جهانی و یک پی آمد جهانی نیاز به دیگران است.
برای مثال دویونگ می‌گوید احساس تنهایی دلالت به تجربه‌ای دارد که در اثر کمبود تماس‌های اجتماعی، صمیمیت یا حمایت در روابط اجتماعی ایجاد می‌شود. با دیدگاهی روان کاوانه، سالیوان بیان می‌کند که احساس تنهایی تجربه‌ای است که در نتیجه ناکامی ‌در رضایت از نیازهای اساسی انسان در برقراری روابط صمیمی ‌ونزدیک رخ می‌دهد.
خبر فوری: آیا تنهایی همان انزوا و کناره‌گیری از جمع است؟
شکربیگی: احساس تنهایی با انفراد و انزوا نیز فرق دارد. در انفراد فرد با خودش است و کناره گیری نسبی او از دیگران برای کسب استقلال اش ضروری است. نسبی از آن رو که ارتباط فرد با دیگران فقط برای متمایز کردن خود از دیگران است. چنین فردی توانسته دو کس در یک تن را تحقق بخشد و با خود گفت وگوی درونی داشته باشد. راهبان و صوفیان چنین مسلکی دارند. در انزوا نیز که با دیگران نبودن تعریف نمی‌شود، فرد از نظر فیزیکی از دیگران جدا مانده وتماسی با آن ندارد. بنابراین در احساس تنهایی بعد ذهنی، در انزوا بعد عینی و در انفراد بعد عینی -ذهنی از وزنی بیشتر برخور دارند. به عبارتی حالتی وجود دارد که ما در میان انبوهی ازمردم تنها نیستیم ولی احساس تنهایی داریم، حالتی وجود دارد که در جزیره ای هستیم و کسی نیست که اساساً روابطی و کنشی با او صورت گیرد(انزوا) و بالاخره در مواردی فرد گوشه گیری می‌کند ولی احساس تنهایی ندارد (انفراد). این گونه اخیر در میان قشر خاصی که تعداد آنها از انگشتان دست تجاوز نمی‌کند، رواج دارد. کسانی که به درجه‌ای از فردیت رسیده‌اند که با خود «گفت وگوی درونی» دارند. بنابراین اگرروابط با دیگرانی که ارتباط با آنها مهم است، انتظارات مان در روابط را تامین نکند ما دچار احساس تنهایی هستیم واگر کسی نباشد که رابطه‌ای صورت گیرد، منزوی هستیم، احساس تنهایی و انزوا خود خواسته نیست، آنها دو بعد از یک مفهوم هستند، در حالیکه انزوا بعد عینی تنهایی است وعدم تماس و رابطه را می‌رساند، احساس تنهایی بیشتر بعد ذهنی تنهایی است که توان آن را دارد که به لحاظ عینی تنهایی را در برگیرد چرا که وقتی فرد از ارتباط عمیق و تنهایی زدایانه با اطرافیانش مأیوس شود، نه تنها از خودش بلکه از دیگران هم فرار می‌کند.

خبرفوری: مقوله تنهایی زنان موضوعی رو به افزایش در جامعه ماست؟
شکربیگی: بررسی مطالعات صورت گرفته در سطح ملی و بین المللی حکایت از آن است که پدیده تنهایی واحساس تنهایی یک پدیده متکثراست ونمی‌توان به آن تک خطی نگاه کرد، لذا توانمندی زنان در مقابله با احساس تنهایی نیازمند حمایت‌های همه جانبه از سوی سازمان‌های مختلف دولتی وایجاد گروه‌های خود یاری ازسوی شهرداری است. پدیده تنهایی براساس نتایج تحقیقات فوق، حکایت ازآن دارد که درصورت عدم مقابله مناسب با آن به مرگ تدریجی در زنان و مردان می‌انجامد و نماد مرگ خاموش در میان زنان ومردان است. نتایج بعضی از تحقیق‌های داخلی، گویای فضای افسردگی در جامعه ایران و در میان زنان است، مداخله‌هایی مانند خشونت خانگی، طلاق، خودکشی، احساس نابرابری، فقراقتصادی عواملی هستند که خانواده‌ها را آرام آرام به سوی تفرد، انزوا و تنهایی هدایت می‌نماید. ضمن اینکه مسائل روانی-زیستی اجتماعی و فرهنگی حاضر در ارتباطات مردم و خانواده‌ها گویای تنش‌هایی است که پیامد آن طلاق عاطفی و تنهایی زنان و مردان در خانواده و جامعه است.
خبرفوری: تنهایی چه تاثیری در سلامت زنان دارد؟
شکربیگی: تحقیقات گسترده انجام گرفته نشان می‌دهند که تنهایی باعث افزایش احساس بیماری و مرگ می‌شود، تاثیر تنهایی باعث ایجاد پیری زودرس می‌شود. بعنوان مثال،‌ تنهایی با خطرات مربوط به سلامتی قلبی-عروقی در افراد جوان رابطه دارد. هرچقدر زمان‌هایی که فرد احساس تنهایی می‌کند بیشتر باشد، ریسک خطرات قلبی-عروقی بیشتر می‌شود.همینطور، تنهایی با افزایش فشارخون در جمعیت میان سال همراه است و تحقیقی در این راستا نشان داد که تنهایی باعث افزایش فشارخون در یک دوره چهار ساله می‌شود. تاثیرات دقیقتر تنهایی در مطالعات صورت گرفته در مورد مرگ در تحقیقی باعنوان «سلامتی و بازنشستگی» آشکارتراست. عوامل مرگ آور بعد از چهار سال از زمان ایجاد حس تنهایی قابل پیش بینی است و تاثیر آن وقتی که به حالت مزمن درآمده باشد بیشتر است.
خبرفوری: در سلامت روان نیز می‌تواند تاثیرات مخرب داشته باشد؟
شکربیگی: تاثیرتنهایی برشناخت وهوشیاری درمقالاتی مورد بررسی قرار گرفته است. شاید، مهترین یافته‌ها در این مقالات، دامنه‌دار بودن فرایند‌های عاطفی و شناختی و نتایجی باشد که بیشتر در معرض تاثیرگیری از تنهایی هستند. تنهایی با اختلالات فردی نظیر پیسکوزها، خودکشی، کاهش هوشیاری و شناخت درطول زمان، افزایش ریسک بیماری آلزایمر، کاهش کنترل وافزایش علائم افسردگی همراه است. ماهیت تصادفی بین تنهایی وعلائم افسردگی به نظر می‌آید که متقابل باشد، اما تحلیل‌هایی که اخیراً روی علائم تنهایی و افسردگی انجام شده است نشان می‌دهد که تنهایی در طول یک سال می‌تواند باعث افسردگی شود ولی علائم افسردگی نمی‌تواند در طول یک سال باعث ایجاد حس تنهایی شود. علاوه براین، ‌شواهد تجربی نشان می‌دهند که تنهایی نه تنها باعث افزایش علائم افسردگی می‌شود بلکه باعث افزایش استرس، ترس ازارزیابی منفی، تشویش، خشم و کاهش اعتماد به نفس می‌شود. این اطلاعات نشان می‌دهند که احساس وجود ارتباطات اجتماعی مانند تکیه‌گاهی برای فرد است وتنهایی به این تکیه‌گاه و آثار آن لطمه می‌زند.
خبرفوری: برخی افراد جامعه می‌گویند داوطلبانه تنهایی را برگزیده‌اند. به اعتقاد شما این نوع انتخاب سدی بر جنبه‌های منفی تنهایی نیست؟
شکربیگی: تنهایی چه انتخابی توسط خودمان و چه تحمیلی از سوی دیگران به ما باشد، همه ما آن را در برهه‌هایی از زمان تجربه کرده یا خواهیم کرد. تنهایی داوطلبانه و تنهایی تحمیلی هر دو چشم اندازهایی از بودن ما هستند. وقتی که تنهایی منفی است چه داوطلبانه باشد و چه تحمیلی با حسی از انزوا و کناره گیری همراه است؛ اما وقتی که تنهایی مثبت است بازهم چه داوطلبانه باشد وچه تحمیلی با حسی از اتصال و پیوند مواجه خواهیم بود. در تنهایی مثبت ما احساسی از سرشاری و رضایت را چه درخلوت و چه در جلوت تجربه می‌کنیم. اما در تنهایی منفی با احساسی از تهی بودن و گم گشتگی مواجهیم. در تنهایی منفی فرد آگاهی دردناکی از ناتوانی در عدم ارتباط و رفع نیازهایش کسب و تجربه می‌کند؛ قابل ذکر است که زنان در ایران و در مناسبات خود در خانواده و دیگر تعاملاتشان، بی تردید هم تنهایی سرشار و هم تنهایی تحمیلی را تجربه کرده‌اند.
خبرفوری: چه راهکارهایی برای شناخت و مواجهه با تنهایی زنان در سطوح فردی پیشنهاد می‌کنید؟
شکربیگی: خودتان را باور کنید و اعتماد به نفس‌تان را بسازید. هر فرصت دوست یابی را از دست ندهید.راه حل تنهایی را دربرقراری ارتباطات جنسی نیابید.به انجمن یا باشگاهی که با علائق و ارزش‌های شما همخوان است بپیوندید. بیرون بروید و درگیر برخی فعالیت‌ها شوید. کمک بگیرید. خودتان را به چالش بیاندازید. از فکر منفی اجتناب کنید. با و یا بدون همسر، شاد باشید
طرح رفتار دوستانه، استفاده مناسب از تکنولوژِی و شبکه‌های اجتماعی، اقدامات داوطلبانه، حمایت اجتماعی و اتخاذ سیاست‌های اجتماعی مناسب طرح رفتار دوستانه هم می‌تواند در کاهش اثرات سو تنهایی تحمیلی موثر باشد.