آریا بانو - مهر / کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می‌کند با انتخاب عناصر، فرم‌ها و چینش‌ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطب یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته‌سنج، اندیشمندانه و حساب‌شده پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته می‌شود که بیننده را از اساس از یک اثر تصویری دور می‌کند.
آنچه بهانه‌ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره‌سازترین موسیقی‌های مربوط به برخی برنامه‌ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آن‌ها برای ما در هر شرایطی می‌تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره‌بازی پس از آغاز و انتشار در نوروز 1400 و استقبال مخاطبان از آن، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره‌بازی هفتگی در روزهای جمعه هر هفته، روح و ذهن‌مان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال‌هایی که حال‌مان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
در صد و سی و سومین شماره از این روایت رسانه‌ای به بهانه هفته گرامیداشت دفاع مقدس به سراغ موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «دوئل» به آهنگسازی مجید انتظامی رفتیم که نامش دیگر به پای ثابت خاطره‌های ماندگار موسیقایی مخاطبان تبدیل شده و بسیاری از آثارش همچنان جزو ماندگارترین و خاطره انگیزترین ملودی های مرتبط با محصولات سینمایی و تلویزیونی محسوب می شود. مسیری که منجر به اجرای این ملودی ها در بسیاری از کنسرت ها و برنامه های موسیقایی شده است که یا مجید انتظامی یا هنرمند دیگری به عنوان رهبر ارکستر در آن حضور داشتند و موید اهمیت و ماندگاری آثاری است که تا سال‌ها در ذهن شنیداری مخاطب باقی می‌ماند.

فیلم سینمایی «دوئل» محصول سال 1382 سینمای ایران به تهیه کنندگی تقی علیقلی زاده و نویسندگی و کارگردانی احمدرضا درویش است که به نوعی می توان آن را آغازگر جریان تازه ای از پروداکشن و گستردگی تولید در فرآیند ساخت آثار سینمایی به ویژه حوزه دفاع مقدس دانست. فیلمی که توانست علاوه بر اینکه به عنوان نخستین فیلم سینمای ایران با صدای دالبی دیجیتال لقب بگیرد، به عنوان یکی از گران ترین فیلم های تاریخ سینمای ایران در آن روزگار هم شهرت پیدا کرد. مسیری که برای سازندگانش منجر به دریافت هشت سیمرغ بلورین از بیست و دومین جشنواره فیلم فجر در بخش‌های بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر مکمل مرد، بهترین صداگذاری، بهترین طراحی صحنه و لباس، بهترین فیلمبرداری، بهترین تدوین و بهترین جلوه های ویژه و نامزدی دریافت سیمرغ در بخش های بهترین فیلم، بهترین بازیگر نقش اول مرد، بهترین موسیقی متن و بهترین چهره پردازی شد.
در خلاصه داستان فیلم سینمایی «دوئل» آمده است: زینال پس از بازگشت از اسارت خاطرات گذشته‌اش را مرور می‌کند. با شروع جنگ و آغاز حمله عراقی‌ها، او که همسرش هانیه را از دست داده، به همراه یحیی یک گروه مقاومت محلی را سازماندهی می‌کند. پس از حمله بی‌امان هواپیماها به جمعیت آواره‌ای که در صدد عزیمت از منطقه جنگی هستند و انفجار قطار و تخریب ایستگاه راه‌آهن، سلیمه از زینال قول می‌گیرد که همسرش یحیی را سالم به او برگرداند.

تعدادی از نیروهای دولتی که مدعی‌اند ماموریتی محرمانه دارند با همدستی اسکندر تصمیم می‌گیرند گاوصندوق به‌جامانده از یک واگن باری را از آن خارج کنند. براساس صحبت‌های آنها مشخص می‌شود که داخل گاوصندوق اسناد و مدارک مهمی، با اهمیت استراتژیک وجود دارد. زینال به‌جای یحیی مسئولیت این اقدام را می‌پذیرد و با کمک دوستانش گاوصندوق را پیاده کرده و در اختیار نماینده گروه می‌گذارد. او که تعدادی از دوستانش را در این ماموریت از دست رفته می‌بیند، با مرگ نماینده گروه حین گریز مواجه می‌شود و تلاش می‌کند گاوصندوق را نزد جهان‌آرا به اهواز ببرد.
اختلاف او و گروه اسکندر تا جایی ادامه می‌یابد که حتی یحیی هم به دفاع از آن‌ها برمی‌آید. معاون جهان‌آرا پس از فریب دادن اسکندر و همراهان، گاوصندوق را در اختیار زینال قرار می‌دهد و او با تلاش فراوان محموله را به یک یدک‌کش می‌رساند و در آخرین دقایق از دست تعقیب‌کنندگانش می‌گریزد. یحیی هم خودش را به قایق می‌رساند و با حمله نیروهای عراقی او به همراه گاوصندوق به اعماق آب می‌رود و زینال اسیر عراقی‌ها می‌شود.

پس از آزادی، زینال که عنصری مشکوک تلقی می‌شود و چند ماه در قرنطینه می‌ماند، در بازگشت به روستایش متوجه می‌شود که مردم و رئیس قبیله هم او را به خیانت متهم کرده‌اند. سلیمه هم زینال را مسئول مرگ یحیی می‌داند و در صدد کشتنش برمی‌آید. زینال پس از مواجهه با برخورد خشن سلیمه برای اثبات بی‌گناهی‌اش سراغ فرمانده نظامی منطقه می‌رود که همان معاون جهان‌آراست. او به قیمت از دست دادن موقعیت نظامی‌اش تجهیزات و گروه غواصی را در اختیار زینال قرار می‌دهد تا در نقطه‌ای که گاوصندوق زیر آب رفته، به تجسس بپردازد.
گاوصندوق پیدا می‌شود، اما ابتدا زینال استخوان‌های به‌جامانده از یحیی را پیش سلیمه می‌برد. اسکندر که از سال‌ها پیش دلبسته سلیمه بوده، ازدواج پسر یحیی با یکی از دختران قبیله (دختر ناخدا که برادرزاده زینال است) را در گرو وصلت خود با سلیمه می‌داند. او پس از کشف گاوصندوق مانع عزیمت زینال می‌شود و اعتراف می‌کند که محتویات آن نه اسناد دولتی، بلکه شمش‌های طلاست که تبدیل به گاوصندوق شده است.

زینال که به همراه برادرزاده‌اش برای گریز از دست اسکندر و گروه مسلحی که در اختیار دارد با گاوصندوق به میدان مین زده، پس از کشمکش فراوان و کشته شدن برادرزاده‌اش، در آخرین لحظه توسط اسکندر با چاقو مضروب می‌شود. سپس اسکندر با اتومبیل حامل گاوصندوق به راهش ادامه می‌دهد، اما میدان مین منفجر شده و طلاها به براده‌هایی تبدیل و در صحرا پراکنده می‌شود. سلیمه تلاش می‌کند پیکر نیمه‌جان زینال را به بیمارستان برساند و تصویری از یادگار هانیه، نشانی از پیوند زینال و سلیمه دارد.
سعید راد، پژمان بازغی، پریوش نظریه، انوشیروان ارجمند، پرویز پرستویی، هدیه تهرانی، کامبیز دیرباز، وحید رهبانی، ابوالفضل شاه کرم، حسین سحرخیز، تورج فرامرزیان، رحمان باقریان، علی مردانه، مهدی ساکی بازیگران این فیلم سینمایی بودند.

اما فارغ از تمام حواشی، نقدها و نظرها و صحبت های متعددی که پیرامون فیلم سینمایی «دوئل» مورد توجه مخاطبان، منتقدان، تماشاگران و اهالی رسانه مطرح شد و در زمان خود توانست بخش اعظمی از گفتمان رسانه ای حاکم بر سینمای ایران را تحت تاثیر خود قرار دهد، این موسیقی فیلم بود که به دلیل حضور مجید انتظامی به عنوان یک آهنگساز مولف و جریان ساز سینمای ایران به ویژه سینمای دفاع مقدس تبدیل به یکی از مولفه های شاخص، قابل اعتنا و در خدمت اثر این فیلم شد و حتی فضایی را فراهم کرد که موسیقی تیتراژ و قطعات مختلف این اثر علاوه بر اینکه بعدها تبدیل به یک آلبوم موسیقی شد، بلکه بی اجازه یا با اجازه تبدیل به موسیقی تیتراژ بسیاری از برنامه های تلویزیونی و رادیویی و مناسبتی هم شد که تلاش کردند از این مولفه موسیقایی خاطره ساز بهره برداری کنند. مسیری که باز هم نشان از توانمندی آهنگسازی به نام مجید انتظامی دارد که آثار ارزشمندی پیش روی جامعه مخاطبان قرار داده است؛ هنرمندی که یقیناً جزو برترین آهنگسازان سینما است و آثار ماندگاری که از وی در حوزه سینمای دفاع مقدس بر جای مانده گواهی برای اثبات این ادعاست که وی را می‌توان قطعاً به عنوان یکی از مهم‌ترین هنرمندان موسیقی فیلم‌های دفاع مقدس معرفی کرد.
انتظامی تا به حال موفق به کسب 5 سیمرغ بلورین از جشنواره فیلم فجر، 2 دیپلم افتخار و همچنین 4 بار نامزد جشنواره فجر شده است. البته در کارنامه فعالیت‌های مجید انتظامی ساخت موسیقی متن بیش از هشتاد فیلم سینمایی به چشم می‌خورد که موسیقی آثار او در حوزه سینمای دفاع مقدس از جمله کارهای درخشان و ماندگار او محسوب می‌شوند.

«در محاصره - 1360» به کارگردانی اکبر صادقی، «سردار جنگل - 1362» به کارگردانی امیر قویدل، «عقاب‌ها - 1363» به کارگردانی ساموئل خاچیکیان، «پلاک - 1364» به کارگردانی ابراهیم قاضی زاده، «گذرگاه - 1365» به کارگردانی شهریار بحرانی، «هراس - 1366» به کارگردانی شهریار بحرانی، «کانی مانکا - 1366» به کارگردانی سیف‌الله داد، «آخرین پرواز - 1368» به کارگردانی احمدرضا درویش، «چشم شیشه‌ای - 1369» به کارگردانی حسین قاسمی جامی، «پوتین - 1370» به کارگردانی عبدالله باکیده، «وصل نیکان - 1370» به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا، «از کرخه تا راین - 1371» به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا، «یک شب، یک غریبه - 1373» به کارگردانی حسین قاسمی جامی، «حمله به اچ 3 - 1373» به کارگردانی شهریار بحرانی، «بوی پیراهن یوسف - 1374» به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا، «آژانس شیشه‌ای - 1376» به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا، «نغمه - 1380» به کارگردانی ابوالقاسم طالبی، «دوئل - 1380» به کارگردانی احمدرضا درویش، «طبل بزرگ زیر پای چپ - 1383» به کارگردانی کاظم معصومی، «زمهریر - 1388» به کارگردانی علی روئین تن، «پی 22 - 1393» به کارگردانی حسین قاسمی جامی، «مجنون - 1402» به کارگردانی مهدی شامحمدی از جمله آثاری هستند که توسط مجید انتظامی با موضوع دفاع مقدس آهنگسازی شده‌اند.
ناشر آلبوم موسیقی «دوئل» که چندی پیش در قالب نسخه فیزیکی و مجازی پیش روی مخاطبان قرار داده شده، درباره این اثر نوشته است: سراینده این مثنوی بی پایان عظمت روح بلند مردمی را زمزمه کرد که زره جنگی شان در طول تاریخ پشت نداشته است. شرحه های ایران پژواک ماندگار دفاع و مقاومت، شمیم روح نواز حماسه رستم و آرش، کاوه و بابک، ابومسلم و رئیسعلی و همه فرزندان بی نام و نشان و نام آور دیار صلح و استقامت را در مشام جان ایرانیان سلحشوری که عظمت تاریخ در برابر غرور بی پایانشان کرنش نموده است، جاودان کرد.

دیر زمانی است که با خالق نغمه های فتح «از کرخه تا راین» را پیموده ایم تا «بوی پیراهن یوسف» در غمکده «آژانس شیشه ای» ما را از یاد «دیوانگان پریده از قفس» غافل نکند. «سمفونی صلح» او تاج زیتونی است بر تارک همت و تلاش، علم و خلاقیت و ایثار و شجاعت بلند آوازه گان گمنامی که فولاد را سپر دفاع در برابر تهاجم و تعرض بیگانگان کردند و شهاب و تندر، نوسن و صیاد، ذوالفقار و زلزال و براق و ذوالجناح را آفریدند تا بگویند پیام آور صلح پایدار برای میهنشان هستند؛ و آن زمانی که اسکندرهای تاخته بر ارزش های ملی و انسانی، پرستوهای رهیده از بند را به تاوان آبروی باد رفته خصم به «دوئلی» نابرابر فرا می‌خوانند سازهای بادی او چونان هاتفی سیمین آوا، مرثیه تنهایی نسلی زخم دیده اما پایدار را فریاد می کنند.
هم آوایی سازها در رنگ آمیزی نت های «دی سونانس» انتظامی روایت تاریخ ایران زمین است که هموار فاتح «دوئل» اصالت، شجاعت و پایمردی ستارگان جاودان آسمان پایداری پارسیان است حتی اگر صداقت زینال ها، مجروح پیکان فریب گشته و یحیی ها پای در زنجیر زر و زور و تزویر در عمق چاه ژرف نابرادران خفته باشند و اسکندرها، خان ها و بی مایگان را به یاری طلبند. اگرچه خالق بیش از یکصد مروارید الوان، خود را قطره ای در اقیانوس بیکران فرهنگ و هنر ایرانی و درس آموز همیشه مکتب اخلاص و عشق هم میهنان خود می شمارد لیکن سزاوار است که او را با تنها نشانی که زیبنده تلاش عاشقانه اش در عرصه اعتلای فرهنگ ایران زمین است، بخوانیم.

مجید انتظامی نیز درباره موسیقی فیلم «دوئل» گفته است: «فیلم «دوئل» به عنوان یک فیلم کلاسیک و عاشقانه، با توجه به جغرافیای داستان و واقعه جنگ، نیازمند موسیقی ویژه ای است. پایه موسیقی فیلم را نی انبان تشکیل می دهد که در تلفیق با کمانچه و به همراهی ارکستر و سینتی سایزر، ریتم های مناطق جنوبی ایران را القا می کند. در لحظات پرآشوب و پرتنش جنگ، سازهای مسی مانند هورن، ترومپت و ترومبون به همراه گروه کُر تلفیقی را به وجود می آورند که بتوان هرچه بیشتر، التهاب درونی این صحنه ها را به تماشاگر منتقل کرد.
نی در این موسیقی، شاید تنها سازی باشد که بتواند بغض فروخورده سرزمینی را فریاد کند که زمانی دارای نخلستان های وسیع و پربار بوده و اینک به برهوتی سوخته بدل شده است. برای بیان تنهایی و بی کسی زینال و نشان دادن عمق داغ و درد ننگی که بر دوش حمل می کند. نیازمند سازی بودیم که بتواند این غربت و بی کسی را القا کند. «ابوا» ساز تنهایی است و به خوبی از عهده این مفهوم برآمده است.

پرهیز از ملودی و استفاده مناسب و بیشتر از رنگ سازها و فضا دادن به تصویر و به کارگیری نت های «دی سونانس» و ضربه های تیمپانی و بهره برداری مناسب از افکت در موسیقی از ویژگی های این اثر است.»
به هرترتیب موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «دوئل» از جمله آثار مجید انتظامی است که همچون دیگر آثارش در دهه هشتاد توانست به عنوان یکی از معتبرترین و به یادماندنی ملودی ها در ذهن شنیداری مخاطبان باقی بماند. فرآیندی که او را به عنوان یکی پیشتازان ثبت خاطره انگیزترین و بهترین ملودی های تاریخ سینمای ایران معرفی می کند.