آریا بانو - مهر /ثبت درآمدی بالغ بر 20 میلیارد و 757 میلیون تومان از فروش اکران‌های مردمی در شهرهای بدون سینما نشان‌دهنده ظرفیتی قابل‌توجه در حوزه توزیع فرهنگی است که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
با آنکه سینما در ایران یکی از قدیمی‌ترین و محبوب‌ترین ابزارهای روایت فرهنگی است اما سهم مردم از این ابزار قدرتمند، همواره ناعادلانه توزیع شده است. در حالی که تهران، مشهد، اصفهان و چند کلان‌شهر دیگر میزبان سالن‌های بزرگ و متعدد سینمایی هستند، بیش از 1000 شهر کشور از داشتن حتی یک سالن سینما محروم‌اند. در چنین شرایطی، دسترسی به سینما نه یک تفریح عمومی که به یک «امتیاز شهری» تبدیل شده است. اما از دل همین کمبودها، اکران مردمی به‌عنوان حرکتی مردمی و نوظهور سر برآورده که توانسته دسترسی فرهنگی را از حالت متمرکز خارج و «تماشای فیلم» را به تجربه‌ای مشترک برای شهر و روستا تبدیل کند.
اکران مردمی عمار، یکی از پیشگامان عرصه اکران مردمی در کشور است که با رویکردی متفاوت، سینما را از انحصار سالن‌ها بیرون آورده و به دست خود مردم سپرده است. این مدل، برخلاف شیوه‌های متداول پخش فیلم که عمدتاً در اختیار دفاتر پخش بزرگ یا زنجیره‌ای قرار دارد، بر پایه مشارکت مردمی، شبکه‌سازی محلی و خودسازماندهی فرهنگی شکل گرفته است. سامانه اکران مردمی، با فراهم آوردن امکان ثبت‌نام، انتخاب فیلم، دریافت نسخه دیجیتال و راهنمای اکران برای عموم مردم، اکران را به فرآیندی آسان، کم‌هزینه و گسترده تبدیل کرده است. این پلتفرم تاکنون هزاران نفر از جوانان، فعالان فرهنگی، طلاب، مربیان پرورشی، دانشجویان و حتی مادران خانه‌دار را به شبکه پخش مردمی سینما در کشور متصل کرده است.

شکاف در دسترسی فرهنگی
پراکندگی جغرافیایی سالن‌های سینما در ایران به شدت نابرابر است. مطابق با آخرین آمارهای رسمی، بیش از 70 درصد ظرفیت سینمایی کشور در کمتر از 10 شهر بزرگ متمرکز شده است. این تمرکزگرایی باعث شده تا میلیون‌ها نفر از ایرانیان، به‌ویژه در شهرهای کوچک و روستاها، هرگز تجربه حضور در سالن سینما را نداشته باشند. با وجود سرمایه‌گذاری‌های محدود دولتی برای ساخت سالن در شهرستان‌ها، روند توسعه فیزیکی زیرساخت‌های سینمایی کند و پرهزینه بوده است. همین مسئله، زمینه‌ساز شکل‌گیری راهکارهای جایگزینی چون «اکران سیار» یا «اکران مردمی» شده است؛ مدلی که برخلاف سالن‌سازی سنتی، انعطاف‌پذیر، کم‌هزینه و چابک است و توانسته مرزهای جغرافیایی و طبقاتی سینما را درنوردد.
رشد کم‌سابقه مخاطب و درآمد
در سال 1403، مجموعه فیلم‌هایی که از طریق مدل اکران مردمی در سطح کشور به نمایش درآمدند، موفق شدند بیش از 1 میلیون و 200 هزار مخاطب جدید را به جامعه سینمایی ایران اضافه کنند. این رشد کم‌سابقه، در کنار ثبت درآمدی بالغ بر 20 میلیارد و 757 میلیون تومان از محل فروش بلیت یا حمایت‌های مردمی، نشان‌دهنده ظرفیتی قابل‌توجه در حوزه توزیع فرهنگی است؛ ظرفیتی که تاکنون کمتر مورد توجه جدی در برنامه‌ریزی کلان فرهنگی قرار گرفته بود. این ارقام، فراتر از یک موفقیت مالی یا آماری، نشان‌دهنده شکل‌گیری نوعی «الگوی بومی توزیع فرهنگی» است که بر اساس مشارکت مردمی، چابکی اجرایی و بهره‌گیری از ظرفیت نهادهای فرهنگی محلی بنا شده است.

عدالت رسانه‌ای در عمل
برخلاف تمرکز سینماها در کلان‌شهرها، این مدل از اکران، مفهوم «عدالت رسانه‌ای» را از دل شعارها بیرون کشیده و آن را به واقعیتی ملموس بدل کرده است. حالا دیگر سینما تجربه‌ای لوکس و شهری نیست بلکه تبدیل به ابزاری برای پیوند فرهنگی، نشاط اجتماعی و افزایش سطح آگاهی عمومی در اقصی‌نقاط کشور شده است.
جریان اکران‌های مردمی، حالا یک قهرمان واحد ندارد، بلکه می‌توان از آن به عنوان جنبشی مردمی و چندضلعی یاد کرد که با پشتوانه نهادهای متنوع و مشارکت‌های مردمی، تماشای فیلم را به بخشی از زندگی روزمره در شهرها و روستاهای کوچک تبدیل کرده است. اکران مردمی نه‌تنها راهی برای پر کردن خلأ سینما در مناطق محروم است، بلکه مدلی پایدار و الهام‌بخش برای توسعه فرهنگی و بازتعریف عدالت رسانه‌ای به شمار می‌آید؛ الگویی که می‌تواند در سایر عرصه‌های فرهنگی و هنری نیز به کار گرفته شود.
اکران مردمی عمار به‌طور گسترده در مساجد، مدارس، حسینیه‌ها، خانه‌های فرهنگی، اردوهای جهادی، پارک‌های شهری، راهیان نور، و حتی حیاط منازل برگزار می‌شود. این انعطاف‌پذیری، اکران مردمی را به یک ابزار توزیع فرهنگی دقیقاً منطبق با نیازهای مناطق محروم و کم‌برخوردار تبدیل کرده است.
نهادهای فعال و نقش‌آفرین
سه بازیگر اصلی این جریان فرهنگی عبارتند از:
اکران مردمی عمار، اکران سیار بهمن سبز، سینماسیار انجمن سینمای جوانان ایران
هر یک از این نهادها با رویکرد و ظرفیت‌های متفاوت، در تحقق هدف گسترش دسترسی به سینما مشارکت داشته‌اند. اکران مردمی عمار امسال علاوه بر پویانمایی، مستند و فیلم کوتاه، 9 فیلم سینمایی را به گنجینه آثار خود افزود که با 8830 نوبت اکران، موفق به جذب بیش از نیم میلیون نفر مخاطب شد. اکران مردمی عمار در عین حال توانسته جریان‌سازی فرهنگی را در میان فعالان مردمی و تشکل‌های فرهنگی تقویت کند؛ افرادی که خود به عنوان پخش‌کننده، تسهیل‌گر و مروج فرهنگی در محل زندگی‌شان عمل می‌کنند.

بهمن سبز، نهادی زیرمجموعه حوزه هنری انقلاب اسلامی، با در اختیار داشتن 60 سینما و 192 سالن نمایش با بیش از 31 هزار صندلی، به یکی از مهم‌ترین نهادهای سینمایی کشور بدل شده است. اما شاید مهم‌ترین ابتکار این نهاد، اجرای طرح اکران سیار باشد. این طرح با استفاده از تجهیزات مدرن، تیم‌های اجرایی آموزش‌دیده و همکاری با نهادهای محلی، امکان پخش فیلم در مدارس، مساجد، سالن‌های چندمنظوره و حتی فضای باز را فراهم کرده و در برخی موارد، به اولین مواجهه کودکان و نوجوانان با سینما منجر شده است.
انجمن سینمای جوانان ایران نیز با در اختیار داشتن شبکه‌ای وسیع از دفاتر استانی، نقش مهمی در پشتیبانی و اجرای اکران‌های محلی دارد. این انجمن هم‌زمان یک نهاد آموزشی و یک بازوی اجرایی برای توسعه فرهنگ تصویری محسوب می‌شود.
از یک حرکت چریکی فرهنگی تا الگوی رسمی توسعه فرهنگی
اکران مردمی، امروز دیگر یک ابتکار کوچک نیست. این مدل، به لطف پلتفرم‌هایی چون «سینما مردم» و نهادهایی مانند بهمن سبز، به یک الگوی توسعه فرهنگی مردمی و بومی در ایران بدل شده که نه‌فقط در دسترسی فرهنگی، بلکه در حوزه‌هایی چون توانمندسازی محلی، آموزش عمومی، و عدالت رسانه‌ای نیز قابل تعمیم و الگوبرداری است.
در دورانی که گسترش پلتفرم‌های دیجیتال با سرعت زیادی در حال وقوع است، اکران مردمی عمار نشان می‌دهد که تکنولوژی، اگر با سرمایه اجتماعی و اراده فرهنگی همراه شود، می‌تواند مسیر تازه‌ای در توسعه فرهنگی بگشاید؛ مسیری که نه از بالا به پایین، بلکه از دل مردم به سوی آینده حرکت می‌کند.