آریا بانو - در دل تاریخ ایران، اسناد و قباله‌هایی پنهان شده‌اند که داستان ازدواج ایرانیان باستان را به ما می‌گویند. یکی از این اسناد، سند ازدواجی است که در کوه مغ کشف شد و به خوبی گویای تمدن ایرانیان کهن و برابری حقوق زن و مرد در ایران شرقی باستان است.

با ما همراه باشید تا با هم سراغ این اسناد برویم و ببینیم ایرانیان در دوران باستان چگونه زندگی زوجین را شکل می‌دادند.
سند ازدواج ایرانیان باستان: یک نگاه به تاریخ
در دل تاریخ ایران، اسناد و قباله‌هایی یافت می‌شوند که داستان ازدواج ایرانیان باستان را به ما می‌گویند. این اسناد نه تنها یک سند حقوقی بودند، بلکه نمادی از تعهدات و شرایط ازدواج در آن دوره بودند. در این مقاله، با ما همراه شوید تا به سراغ اسناد ازدواج ایرانیان باستان برویم و ببینیم چگونه این اسناد، زندگی زوجین را شکل می‌دادند.
محتوا و ساختار اسناد
در اسناد ازدواج ایرانیان باستان، تعهدات پسر به دختر از جمله مهریه ذکر می‌شد. مهریه در متون پهلوی «گُهریگ» نامیده می‌شد. این اسناد شامل تأیید و امضای شهود بود که به عنوان گواهینامه‌ای برای صحت و مشروعیت ازدواج عمل می‌کردند. اسناد با دعاهای مختلف آغاز می‌شدند و با دعاهای خیراندیشانه برای زوجین ختم می‌شدند.
در این اسناد، معمولاً نام و نام خانوادگی زوجین، نام پدر و مادر آنها، و همچنین شرایط و تعهدات طرفین ذکر می‌شد. این اسناد نه تنها یک سند حقوقی بودند، بلکه نمادی از تعهدات اخلاقی و معنوی زوجین نیز بودند.
انواع ازدواج در ایران باستان
در ایران باستان، انواع مختلفی از ازدواج وجود داشت. «پادشاه زن» به حالتی گفته می‌شد که دختری پس از رسیدن به سن بلوغ با موافقت پدر و مادر خود با پسری ازدواج می‌کرد. این نوع ازدواج کامل‌ترین حقوق زناشویی را برای زن به همراه داشت. در این نوع ازدواج، زن حق داشت که در تصمیم‌گیری‌های خانواده مشارکت داشته باشد و از حقوق کامل زناشویی برخوردار باشد.

انواع دیگر پیوند زناشویی مانند «چاکر زن، ایوک زن، ستر زن، خودسر زن» نیز وجود داشتند که هر یک شرایط و حقوق خاص خود را داشتند. برای مثال، «چاکر زن» به زنی گفته می‌شد که به عنوان خدمتکار در خانه شوهرش زندگی می‌کرد و حقوق کمتری داشت. در مقابل، «ایوک زن» به زنی گفته می‌شد که به عنوان همسر اصلی شناخته می‌شد و از حقوق کامل زناشویی برخوردار بود.
مراسم عقد و عروسی
در دوران باستان، مراسم عقد معمولاً با حضور روحانیان زرتشتی و خانواده‌ها انجام می‌شد. یکی از ویژگی‌های مهم این مراسم، برگزاری آن در حضور آتش‌کده‌ها یا مکان‌های مقدس بود. آتش در فرهنگ ایرانی باستان نماد پاکیزگی و تقدس بود و مراسم ازدواج در کنار آتش صورت می‌گرفت تا این پاکیزگی و تابش نور آتش بر زندگی زوجین تأثیر بگذارد.

مراسم عقد و عروسی در ایران باستان با آداب و رسومی خاص برگزار می‌شد. در مراسم عقد، سفره‌ای به نام «سفره گواه» وجود داشت که شامل نمادهای مختلف مانند کتاب اوستا، قند سبز، شال سبز، تخم مرغ، انار شیرین و آویشن بود. این نمادها به برکت و شادکامی زوجین اشاره داشتند.
عروس و داماد لباس‌های سبز می‌پوشیدند و در پشت سر داماد، برادر یا یک فرد صمیمی با او می‌ایستاد و سینی حاوی نمادهای مختلف را در دست می‌گرفت. مراسم عقد با دعاهای خاصی آغاز می‌شد و با دعاهای خیراندیشانه برای زوجین ختم می‌شد.
سند ازدواج کشف شده در کوه مغ
در کوه مغ، مجموعه‌ای از اسناد پنهان شده بود که پس از هزار و دویست سال کشف شد. از میان این متون، طولانی‌ترین سند، یک سند ازدواج است که به خوبی گویای تمدن ایرانیان کهن و نوع روابط میان زن و مرد در ایران شرقی باستان است.
این سند به تاریخ دهمین سال سلطنت شاه ترخون، در ماه مسواویچ (دی‌ماه)، تنظیم شده است. در این سند، اوتکین ملقب به نیدن، دختری به نام دغدغونچه ملقب به چته را که تحت قیمومیت چیر فرزند وخزنک پادشاه نوکت بود، خواستگاری کرد و او را به زنی گرفت. چیر، این زن تحت قیمومیت خود را بر اساس قانون و با شرایط زیر به عقد او درآورد:
اوتکین باید چته را همچون همسری محبوب و محترم داشته باشد. او باید به او خوراک و پوشاک و تزئینات بدهد و او را با احترام و محبت در خانه خود به عنوان همسری با حقوق کامل نگهداری نماید. چته نیز باید اوتکین را همچون شوهر محبوب و محترم بدارد و مواظب رفاه و سعادت او باشد.
در این سند، شرایطی برای حفظ آزادی و برابری حقوق زن و مرد ذکر شده است. اگر اوتکین کنیز یا خانم دیگری را بدون رضایت چته به خانه بیاورد، باید به چته سی درهم دینار سالم و خالص بپردازد. اگر چته تصمیم بگیرد که دیگر همسر اوتکین نباشد، می‌تواند او را ترک کند و اموال خصوصی خود را با خود ببرد.
این سند نشان می‌دهد که در ایران باستان، زن و مرد از حقوق برابر برخوردار بودند و آزادی انتخاب و جدایی نیز داشتند. این اسناد نه تنها یک سند حقوقی بودند، بلکه نمادی از تعهدات اخلاقی و معنوی زوجین نیز بودند.
تأثیر اسناد ازدواج بر زندگی زوجین
اسناد ازدواج ایرانیان باستان نه تنها یک سند حقوقی بودند، بلکه تأثیر زیادی بر زندگی زوجین داشتند. این اسناد به زوجین کمک می‌کردند تا تعهدات خود را به یکدیگر مشخص کنند و از حقوق خود آگاه باشند.
در ایران باستان، ازدواج نه تنها یک پیمان حقوقی بود، بلکه یک پیمان معنوی و فرهنگی نیز بود. اسناد ازدواج به زوجین کمک می‌کردند تا به یکدیگر متعهد باشند و در طول زندگی مشترک، از یکدیگر حمایت کنند.
داستان اسناد ازدواج ایرانیان باستان، داستانی از تعهد و عشق است. این اسناد نه تنها یک سند حقوقی بودند، بلکه نمادی از فرهنگ و سنت‌های ایرانی در دوره‌های مختلف تاریخی هستند. امروزه نیز، این اسناد به ما می‌آموزند که چگونه ازدواج در ایران باستان نه تنها یک پیمان حقوقی بود، بلکه یک پیمان معنوی و فرهنگی نیز بود.
با مطالعه این اسناد، می‌توانیم به عمق فرهنگ و تاریخ ایران پی ببریم و ببینیم چگونه سنت‌ها و آداب ایرانی در طول زمان شکل گرفته‌اند. این اسناد نه تنها برای تاریخ‌دانان، بلکه برای همه کسانی که به تاریخ و فرهنگ ایران علاقه دارند، جذاب و آموزنده هستند.