آریا بانو - در هفته‌های اخیر، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، با اظهارات تحریک‌آمیزی در مورد تبریز، بار دیگر آتش اختلافات تاریخی بین ایران و ترکیه را شعله‌ور کرد. او تبریز را «جغرافیای معنوی» جهان ترک خوانده است و مدعی شده که از سوریه تا غزه، از حلب تا تبریز، از موصل تا قدس، شهدا در کنار هم آرمیده‌اند. این اظهارات نه تنها از نظر تاریخی بی‌پایه است، بلکه نشان‌دهنده بی‌اطلاعی از تاریخ غنی ایران و جایگاه تبریز به عنوان یک شهر ایرانی است.

تبریز، پایتخت سابق ایران و یکی از شهرهای مهم آذربایجان، همواره در معرض تهدیدات خارجی قرار داشته است. در دوران صفویه، این شهر به عنوان پایتخت تابستانی صفویان شناخته می‌شد و بارها مورد حمله عثمانی‌ها قرار گرفت. اما مردم تبریز با مقاومت شدید و اتحاد خود، توانستند در برابر این تهدیدات ایستادگی کنند و شهر خود را حفظ کنند.
یکی از مهم‌ترین این مقاومت‌ها در برابر حمله سلطان سلیمان قانونی بود. سلطان سلیمان با لشکر بزرگی به تبریز حمله کرد، اما مردم تبریز با استفاده از تاکتیک‌های جنگ پارتیزانی، توانستند او را شکست دهند و از شهر خود دفاع کنند. شاه طهماسب صفوی، حاکم ایران در آن دوره، با استفاده از تاکتیک زمین سوخته، توانست سپاه عثمانی را به عقب براند و سلطان سلیمان را مجبور به فرار کند.
این مقاومت نه تنها به عنوان یک رویداد تاریخی بلکه به عنوان یک نماد از شجاعت و دلیری مردم آذربایجان ثبت شده است. در این مقاله، به مقاومت تبریزی‌ها در برابر حمله‌های عثمانی‌ها و جنگ‌های شاه طهماسب با عثمانی‌ها اشاره می‌کنیم و ارتباط آن را با اظهارات اخیر اردوغان بررسی می‌کنیم.
زمینه تاریخی
در دوران صفویه، ایران و عثمانی دو امپراتوری قدرتمند بودند که به دلیل اختلافات مذهبی و سیاسی، به درگیری‌های زیادی با یکدیگر پرداختند. صفویان شیعه بودند و عثمانی‌ها سنی، و این اختلاف مذهبی باعث شد که جنگ‌های زیادی بین دو امپراتوری رخ دهد. تبریز به عنوان پایتخت تابستانی صفویان و یکی از شهرهای مهم ایران، همواره در معرض تهدیدات عثمانی‌ها قرار داشت.
جنگ‌های شاه طهماسب با عثمانی‌ها
شاه طهماسب در دوران خود با جنگ‌های زیادی با عثمانی‌ها مواجه شد. سلطان سلیمان قانونی، یکی از قدرتمندترین حاکمان عثمانی، به ایران حمله کرد و شاه طهماسب با استفاده از تاکتیک‌های دفاعی، توانست او را شکست دهد. یکی از مهم‌ترین این جنگ‌ها، حمله سلطان سلیمان به تبریز در سال 1534 بود. سلطان سلیمان با لشکر بزرگی به تبریز حمله کرد، اما مردم تبریز با مقاومت شدید، او را مجبور به عقب‌نشینی کردند.
شاه طهماسب از تاکتیک زمین سوخته استفاده کرد و مناطق اطراف مسیر حرکت سپاه عثمانی را از آذوقه خالی کرد. این تاکتیک باعث شد که سپاه عثمانی به دلیل کمبود آذوقه، نتواند به هدف خود برسد و مجبور به بازگشت شود. در یکی از این جنگ‌ها، شاه طهماسب قلعه وان را محاصره کرد و پس از فرار سلطان سلیمان، قلعه را تصرف کرد.
شعر تحقیرآمیز شاه طهماسب
شاه طهماسب در نامه‌ای به سلطان سلیمان، شعری تحقیرآمیز نوشت که نشان‌دهنده شکست و فرار تحقیرآمیز سلطان سلیمان از تبریز بود.
این نامه‌ی تاریخی در سال 961 هجری قمری و بعد از چهار یورش ناکام سلطان سلیمان عثمانی به ایران، از طرف شاه طهماسب نوشته شده است .
در بخشی از این نامه‌ی تاریخی، شاه طهماسب صفوی به سلطان سلیمان عثمانی اینگونه می‌نویسد:
" ....نه آنچنانکه از تو بظهور رسید که سیصد هزار کس برداشته بعرابه و توپ و تفنگ و یراق چهار ساله ... متوجه ایران شدی و بعد از آنکه بحوالی این دیار رسیدی، نتوانستی که یکروز توقف کنی آخرالامر بیچاره را به صد بلا گرفتار ساخته، بخاک تیره برابر ساخته مراجعت نمودی، چنانکه یکی از شیعه گفته که:
رومی آمد بر در تبریز و بر خود ... و رفت
این شعر، نمادی از این شکست است. در این شعر، "رومی" به معنای عثمانی است و اشاره به حمله سلطان سلیمان به تبریز دارد و نشان‌دهنده این است که سلطان سلیمان بدون هیچ دستاوردی و با خفت و خواری از تبریز فرار کرد.

مقاومت مردم تبریز
مردم تبریز در برابر حمله‌های عثمانی‌ها مقاومت کردند. آنها با استفاده از تاکتیک‌های جنگ پارتیزانی، توانستند عثمانی‌ها را به عقب برانند. در یکی از این حملات، عبدالله پاشا با لشکر بزرگی به تبریز حمله کرد، اما مردم تبریز با مقاومت شدید، او را مجبور به عقب‌نشینی کردند. در این نبرد، قزلباشان با استفاده از استحکامات دفاعی خود، توانستند عثمانی‌ها را شکست دهند.
قتل عام مردم تبریز
در یکی از حملات عثمانی‌ها به تبریز، مردم شهر به شدت تحت فشار قرار گرفتند. عثمانی‌ها پس از تصرف شهر، به قتل عام مردم پرداختند. بر اساس منابع تاریخی، هزاران نفر از مردم تبریز کشته شدند و بسیاری از آنها به اسارت گرفته شدند. این قتل عام به عنوان یکی از تلخ‌ترین حوادث تاریخ تبریز ثبت شده است.
پیمان صلح
پس از سال‌ها جنگ، شاه طهماسب و سلطان سلیمان در سال 1555 پیمان صلحی را امضا کردند که به جنگ‌های طولانی‌مدت بین دو کشور پایان داد. این پیمان مرزهای ایران و عثمانی را مشخص کرد و 20 سال آرامش را بین دو کشور به ارمغان آورد.
جنگ ایران و عثمانی (1590–1578)
در سال 1585، عثمانی‌ها بار دیگر به تبریز حمله کردند. حمزه میرزا، پسر بزرگ شاه محمد خدابنده، تبریز را در برابر 260 هزار قوای عثمانی سنگربندی کرد. با وجود کمبود نیرو، مردم تبریز با مقاومت شدید، توانستند عثمانی‌ها را به عقب برانند. در این نبرد، قزلباشان با استفاده از تاکتیک‌های جنگ پارتیزانی، توانستند عثمانی‌ها را شکست دهند.

اشغال تبریز توسط عثمانی‌ها
در سال 1585، تبریز به اشغال عثمانی‌ها درآمد. جعفر پاشا به حکومت این شهر منصوب شد و عثمانی‌ها قلعه‌ای بزرگ در تبریز ساختند. با وجود این، مقاومت مردم تبریز و قزلباشان در خارج از شهر ادامه داشت. در یکی از نبردها، قزلباشان حدود 800 نفر از عثمانیان را کشتند و روحیه مردم تبریز را تقویت کردند.
جنگ‌های ایران و عثمانی در قرن هفدهم
در قرن هفدهم، جنگ‌های ایران و عثمانی ادامه یافت. در این دوره، شاه عباس صفوی با استفاده از تاکتیک‌های نوین نظامی، توانست عثمانی‌ها را شکست دهد و مرزهای ایران را تثبیت کند. در این جنگ‌ها، تبریز بار دیگر به عنوان یک نقطه استراتژیک در جنگ‌های ایران و عثمانی نقش مهمی ایفا کرد.
نقش قزلباشان
قزلباشان در مقاومت مردم تبریز نقش مهمی ایفا کردند. آنها با استفاده از تاکتیک‌های جنگ پارتیزانی، توانستند عثمانی‌ها را به عقب برانند. قزلباشان با استحکامات دفاعی خود، توانستند شهر را در برابر حمله‌های عثمانی حفظ کنند.
تأثیرات فرهنگی
این جنگ‌ها نه تنها بر سیاست و تاریخ ایران و عثمانی تأثیر گذاشت، بلکه بر فرهنگ و ادبیات دو کشور نیز تأثیر گذاشت. در این دوره، شعر و ادبیات ایران و عثمانی به عنوان یک ابزار سیاسی برای تحقیر و تمسخر یکدیگر استفاده می‌شد. شعر تحقیرآمیز شاه طهماسب نمونه‌ای از این ادبیات است.
پاسخ به اظهارات اردوغان
تبریز نه تنها یک شهر ایرانی است، بلکه نماد اصالت و مقاومت ایران در برابر تهدیدات خارجی است. در نهضت مشروطه، ستارخان و باقرخان از تبریز برخاستند و مشروطه را رقم زدند. این شهر در طول تاریخ به عنوان یک مرکز فرهنگی و سیاسی ایران شناخته شده است و هیچ ارتباط معنوی یا تاریخی با ترکیه ندارد.
اظهارات اردوغان نه تنها بی‌پایه است، بلکه نشان‌دهنده تلاش برای تحریک احساسات و ایجاد اختلاف بین ملت‌ها است. مقاومت مردم تبریز در برابر حمله‌های عثمانی‌ها نشان‌دهنده اتحاد و همبستگی آنها در دفاع از میهنشان بود. این مقاومت نه تنها به عنوان یک رویداد تاریخی بلکه به عنوان یک نماد از شجاعت و دلیری مردم آذربایجان ثبت شده است. تبریز همیشه بخشی از ایران بوده و خواهد بود و هیچ ادعای بی‌پایه‌ای نمی‌تواند هویت تاریخی و فرهنگی این شهر را تغییر دهد.
مقاومت تبریز در برابر حمله‌های عثمانی‌ها نشان‌دهنده اتحاد و همبستگی مردم آذربایجان در دفاع از میهنشان بود. این مقاومت نه تنها به عنوان یک رویداد تاریخی بلکه به عنوان یک نماد از شجاعت و دلیری مردم آذربایجان ثبت شده است. تبریز همیشه بخشی از ایران بوده و خواهد بود و هیچ ادعای بی‌پایه‌ای نمی‌تواند هویت تاریخی و فرهنگی این شهر را تغییر دهد.