آریا بانو - ایرنا / در شب‌های قدر، سرنوشت‌ها به دستان خداوند سپرده می‌شود و هر منطقه از ایران با آداب ویژه خود این شب‌ها را پاس می‌دارد. از آیین‌های بومی و معنوی در ایلام گرفته تا مراسم خاص دریانوردان در هرمزگان و بوشهر، شب‌های قدر در این سرزمین هزار فرهنگ، روایت‌هایی گوناگون دارند.
در هر کجای این سرزمین قدم بگذاری، این شب‌ها رنگی دیگر دارد؛ شب‌هایی که نور و اشک در هم می‌آمیزند و آدم‌ها، بی‌قرارتر از همیشه، چشم به آسمان دوخته‌اند و دل به زمین. شب‌هایی که خواب به چشم کسی نمی‌آید و حتی آنهایی که سال‌هاست پایشان به مسجد باز نشده، این شب‌ها را از دست نمی‌دهند. شب‌های قدر؛ شبی که در گوشه گوشه ایران با صداها، رسم‌ها و دعاهای متفاوت زنده می‌شود. از سواحل خلیج فارس تا کویرهای یزد؛ هرکس به زبان خود با آسمان حرف می‌زند و سرنوشت خود را فریاد می‌زند.
در این گزارش، به تماشای آیین‌های مختلف این شب‌ها در برخی شهرهای ایران خواهیم نشست؛ شب‌هایی که در هر نقطه از این سرزمین، رنگ و بوی متفاوتی دارند و در آن، دل‌ها با دعا و نیایش به آسمان متصل می‌شود.

ایلام؛ شب قدر همراه با آیین‌های بومی لری و کردی
در ایلام، مراسم شب قدر مانند دیگر مناطق ایران، با قرائت دعاهای جوشن کبیر، قرآن به سر گرفتن و مناجات برگزار می‌شود. اما در برخی روستاها، آیین‌هایی با ریشه‌های بومی نیز دیده می‌شود؛ مثلاً سفره‌هایی با نان محلی، نمک و سبزه که در مراسم دعا برای باران یا رفع بلا گسترده می‌شوند. برخی این آداب را همراه با شب‌های دعا و استغفار احیا می‌کنند، هرچند به شکل رسمی به شب قدر اختصاص ندارد.

هرمزگان و بوشهر؛ شب قدر بر کرانه خلیج فارس
در شهرهای بندری جنوب ایران، مثل بندرعباس و بوشهر، شب قدر با آداب خاص دریانوردان همراه است. بسیاری از صیادان و ملوانان، قایق‌هایشان را به آب می‌سپارند و دعاهای شب قدر را از روی دریا زمزمه می‌کنند؛ معتقدند که دعا در این شب، بر روی آب پاک دریا، سریع‌تر به آسمان می‌رسد.
صداهای نی‌انبان و طبال‌ها که معمولاً در مراسم شادی جنوب شنیده می‌شوند، در این شب‌ها خاموش‌اند؛ مردم جنوب در سکوت ساحل، دعا می‌خوانند و با شمع‌هایی که بر آب رها می‌کنند، آرزوهایشان را به دریا می‌سپارند.

سیستان و بلوچستان؛ شب قدر با طعم عرفان صوفیانه
در زاهدان، ایرانشهر و چابهار، مولودی‌خوانی صوفیان پیش از آغاز آیین احیا، حال و هوای خاصی به این شب‌ها می‌دهد. مردم بلوچ، قرآن به سر می‌گیرند و با لباس‌های سفید و ساده، به دعا و نیایش مشغول می‌شوند.
یکی از رسوم زیبا، آیین نذر آب و خرما است. در این شب، مردم نذر می‌کنند تا اگر دعاهایشان مستجاب شد، در پایان ماه رمضان به فقرا آب و خرما بدهند. برخی هم بر سر سفره‌های افطار دسته‌جمعی برای کودکان فقیر دعا می‌کنند.

احیای شب‌های قدر در مساجد تاریخی یزد
در شب‌های قدر، مردم یزد با برگزاری مراسم احیا در مساجد معروفی چون مسجد جامع، امیرچخماق، حظیره و دیگر مساجد محلی، به دعا و نیایش می‌پردازند. آن‌ها قرآن به سر می‌گذارند، دعای جوشن کبیر، ابوحمزه ثمالی، توسل و زیارت عاشورا می‌خوانند و نمازهای خاصی مثل هفت قل‌هواللهی را به جا می‌آورند. در گذشته، مرحوم آیت‌الله صدوقی در مسجد حظیره نماز صد رکعتی اقامه می‌کرد و مردم با او همراه می‌شدند.
یکی از رسوم خاص یزدی‌ها، خواندن اشعار مناجاتی در وصف امام علی (ع) است؛ اشعاری چون «سر کوه بلند فریاد کردم...» و چاووش‌خوانی گروهی با ذکر «یا علی». همچنین مراسم سنتی «روضه قنبر» ویژه زنان در منازل برگزار می‌شود که نمایش ضربت خوردن و شهادت امام علی (ع) است.
در این شب‌ها، یزدی‌ها با افطاری ساده، نان، پنیر، خرما و آجیل مشکل‌گشا از نیازمندان پذیرایی می‌کنند. برخی نیز با برگزاری نخل‌گردانی در تفت و تعزیه‌خوانی در مهریز، یاد و خاطره شهادت امیرالمؤمنین را زنده نگه می‌دارند.

میناب و قشم؛ شب‌های تابوت و علم شمشیری
در میناب، هر سال شب قدر به یک نمایش آیینی باشکوه تبدیل می‌شود. روستای کریان با ده‌ها تابوت رنگارنگ، قلب تپنده این مراسم است. تابوت‌هایی که نام امامان و بزرگان را دارند؛ از امام علی (ع) تا حضرت زهرا (س). دو تابوت به نام امیرالمؤمنین است؛ برای دو زیارتگاه جداگانه. نوای دهل و ساز در فضا می‌پیچد و تعزیه شهادت امام علی(ع)، با حضور مردم اجرا می‌شود. رسم است که بعد از تعزیه، علم‌ها را سیاه‌پوش کنند؛ یعنی عزاداری به اوج خود رسیده است.
در جزیره قشم، شیعیان مراسم خاصی به نام علم شمشیری دارند. علمی قدیمی که باور دارند از نجف آمده است. مردم، پیاده این علم را از مسجد علی بن ابیطالب (ع) تا روستای حمیری می‌برند. مراسمی که بیش از 900 سال است ادامه دارد و هنوز هم شور و احترامش تغییری نکرده است. علم، با نوشته‌هایی به خط کوفی و نقش شمشیر، نماد رشادت علی (ع) است و مردم به امید گشایش، نذر می‌کنند و پارچه‌هایی به علم می‌بندند.
شب‌هایی که هیچ‌جا تکراری نیست...
هر شب قدر در ایران، داستان خودش را دارد؛ جایی با علم شمشیری، جایی با شبیه‌خوانی و جایی دیگر، با سکوتی عمیق و تلاوت قرآنی آرام. اما همه این شب‌ها یک چیز مشترک دارند: دل‌هایی که در بلندترین شب‌های سال، دست به دعا برداشته‌اند و چشم‌انتظار تقدیری بهتر نشسته‌اند.
بازار