بزرگنمايي:

آریا بانو - ایسنا / محسن یزدی معتقد است: متاسفانه یکسری مشکلات با عنوان «صلاح نیست» در کشور ما کنار گذاشته می ‌شود.
محسن یزدی -مدیر سابق شبکه مستند و عضو هیات داوران هجدهمین جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت- در گفت‌وگو با ایسنا در مورد اهمیت انتخاب موضوعات به روز و دغدغه‌مند از سوی فیلم‌سازان مستند اظهار کرد: ما در فیلم مستند دو نوع تولید داریم؛ گاهی یک ‌مستندساز براساس دغدغه‌های خودش یک کاری را تولید می‌کند، گاهی هم یک مستند به سفارش یک مجموعه دولتی ساخته می‌شود. در هر دو شکل مستندهای خوبی می‌تواند ساخته ‌شود اما به نظر من آن مستندی مهم تر است که سطح بیشتری از منافع و مصالح ملی را در بر بگیرد.
وی با بیان اینکه این به این مفهوم نیست که نباید فیلم شخصی ساخته شود و طبعا هنرمندان باید فرصت کسب تجربه داشته باشند، ابراز کرد: هرکسی به عنوان یک انسان دغدغه‌هایی دارد و ممکن است براساس جهان‌بینی خودش یک مستند بسازد اما نکته مهم این است که این دغدغه چقدر برای عموم جامعه مفید است. گاها آثار خوبی در سینما مستند ساخته می‌شود ولی از آنجایی که بر پایه یک دغدغه شخصی محدود است، ماندگار نمی‌شود.
یزدی در ادامه در مورد مستند سازی بر اساس سفارش گفت: فرض کنید یک مستندساز به محیط زیست علاقه دارد و من هم یکی از مدیران سازمان محیط زیست باشم. حالا اینکه‌ من با دعوت از یک مستند ساز بخواهم یک کار محیط زیستی ساخته شود بد است؟ سفارش مفهومی است که درست جا نیافتاده. در صورتی که معنای سفارش از نظر من ایجاد فضای تعاملی بین سفارش دهنده و فیلمساز و رسیدن به یک فهم مشترک برای انجام کار است.
وی افزود: این تصور اشتباه از سفارش خیلی وقت ها به سفارش دهنده هم بر می‌گردد. چون برخی مدیران به جهت عدم تسلط و عدم توانایی در برقراری تعامل با فیلمساز نمی توانند به درستی کاری را سفارش دهند. برخی از فیلمسازان هم از به کار بردن عبارت اینکه ما سفارشی کار نمی‌کنیم به عنوان یک فخرفروشی استفاده می‌کنند که عمدتا هم واقعی نیست.
وی در خصوص اینکه چرا به یکباره برخی مستندسازان همگی به سراغ یک موضوع می‌روند، تصریح کرد: در مقاطعی به دلایل مختلف برخی موضوعات برجسته می‌شود. گاهی هم ممکن است کارهای موفقی با یک موضوع خاص ساخته شود که طبعا برخی‌ها هم به سراغ همان موضوعات می‌روند. در این میان برخی جشنواره‌ها هم هستند که یک‌ جریان موضوعی را حمایت می‌کنند و باعث می‌شود که مستندسازان به سمت آن موضوعات بروند.
این مستندساز خاطرنشان کرد: اگرچه به لحاظ انسانی و معرفتی هر فیلم‌سازی نسبت به جامعه باید متعهد باشد ولی طبعا نمی‌توان وظیفه حاکمیت را در این باره فراموش کرد. فیلم مستند مثل فیلم داستانی نیست که امروز بخش قابل توجه آن با سرمایه غیر دولتی ساخته می شود. وقتی عمده هزینه های تولید مستند دولتی و حاکمیتی است طبعا باید مسائل عمومی در اولویت اول قرار گیرد.
یزدی در ادامه درباره موضوع های اجتماعی و منتقدانه گفت: حاکمیت برای اینکه به مردم نشان دهد که وظایف خود را درست انجام داده می‌تواند دستاوردهای خودش را در قالب هنری مثل فیلم مستند ارائه کند. اگرچه می دانیم که کار ایجابی و مثبت بسیار از کار سلبی سخت تر است. در رسانه هم همینطور است. خبر منفی از خبر مثبت جذاب تر است. نه در ایران در همه جا همین است. اما به هرحال نشان دادن عملکرد حاکمیت برای مردم به صورت هنرمندانه به نظر من لازم و مهم است. اما امید آفرینی به این معنا نیست که مشکلات و بحران ها را سانسور کنیم.
وی افزود: به نظر من از سخنان رهبر انقلاب درباره اینکه سیاه نمایی نشود و دستاوردها و پیشرفت ها نشان داده شود در برخی جاها بدفهمی شده است. یعنی برخی این برداشت را دارند که فقط باید پیشرفت‌ها را نشان دهیم و مشکلات را بیان نکنیم. طبعا در اینکه پیشرفت های کشور باید نشان داده شود و سیاه نمایی نشود شکی وجود ندارد اما گاهی پرداختن به یک اشکال یا برجسته کردن یک بحران به حل آن کمک می‌کند و این خودش امید زیادی ایجاد می کند.
مدیر سابق شبکه مستند تصریح کرد: این که ما مشکلات را نگوییم ناشی از نگاه کوتاه مدت به رسانه‌ای مثل مستند است که می خواهد فقط امروز را بگذراند و این نگاه نه تنها امید ایجاد نمی‌کند بلکه دستاوردهای موجود را هم تخریب می‌کند.
یزدی اضافه کرد: تلقی بن بست و اینکه نمی‌توان مشکلی را بر طرف کرد سیاه‌نمایی است نه بیان مشکل از روی دغدغه. هرچند که مستندساز در ایران در انتخاب موضوع با محدودیت‌هایی روبه‌رو است و همین امر باعث می‌شود که مستندسازان به سراغ برخی از موضوعات نروند.
وی افزود: متاسفانه در کشور ما یکسری موضوعات با عنوان «صلاح نیست» کنار گذاشته می‌شود و همین موضوع مدتی بعد و یا در جایی دیگر توسط رسانه های مقابل مطرح می شود و آن وقت دیگر نمی‌توان آن را حل کرد یا پاسخی به افکار عمومی داد. مثلا در مورد اعدام‌های سال 67 همیشه با عنوان «صلاح نیست» روبه‌رو شدیم در حالی که اگر یک مستند خوب در مورد اتفاقات آن زمان و تصمیماتی که گرفته شده ساخته شود جواب بسیاری از سوالات به خوبی داده می‌شود.
مدیر سابق شبکه مستند بیان کرد: امروز به واسطه عملکرد نامناسب رسانه ای و هنری، جمهوری اسلامی حتی از نقاط قوت خود در افکار عمومی ضربه می‌خورد چراکه به نظر برخی صلاح نیست درباره بعضی موضوع ها صحبت شود یا طوری باید صحبت شود که آنها ابلاغ می کنند. به همین دلیل و به دلیل اولویت کمیت بر کیفیت، مثلا کارنامه درخشان جمهوری اسلامی در منطقه برای بخشی از مخاطب قابل باور نیست و یا حتی منفی است.
یزدی ابراز کرد: به نظر من برخی از مدیران رسانه‌ای به دلیل همان بدفهمی از سخنان رهبر انقلاب که عرض کردم و با نگفتن بعضی مسایل و یا بد گفتن برخی دیگر خودشان تبدیل به حجابی برای دستاوردهای جمهوری اسلامی شده‌اند.
وی افزود: برای مثال امروز چرا ما نباید درباره حاشیه‌نشینی صحبت کنیم؟ آیا این معضل حتما باید تبدیل به یک بمب مهلک شود تا ما به آن بپردازیم؟ آیا باید حتما تبدیل به اعتراضات خیابانی ‌شود تا به آن بپردازیم؟. البته آن موقع هم به این موضوعات نخواهیم پرداخت. کما اینکه قبلا هم همین کار را کردیم.
این مستندساز اظهار کرد: باید از مستند در جهت منافع کشور استفاده شود و باید بدانیم که این کار راه دارد و راه آن حتما این چیزی نیست که در برخی جاها انجام می شود. امروز نگاه کوتاه مدت و مبتذل به رسانه حاکم است و برخی افراد با تئوریزه کردن نابلدی خود و ناتوانی در بدیهیات، به جای تنویر مشغول تخریب افکار عمومی هستند.
وی ادامه داد: در هجدهمین دوره جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت فیلمی با عنوان «ضد قهرمان» اکران شد که مربوط به تقابل شهید بهشتی و مرحوم خلخالی بود. این فیلم یک‌ مصداق خوبی از پرداختن به یک موضوع حساس بود. این مستند جدای از نشان دادن فضای شورانگیز ابتدای انقلاب نشان می‌دهد که شهید بهشتی در کجاها با آقای خلخالی تضاد دارد و حتی دوبار او را از مناصب مهمی عزل می‌کند. در حال حاضر ما نمی‌توانیم با عینک 1403 دهه 60 را ببینیم و این درست نیست و وقتی یک مستند خوب در خصوص همان دوران نسازیم دقیقا به جمهوری اسلامی ظلم کرده‌ایم‌ چون اجازه ندادیم یک سری ابهامات پاسخ داده شود و گاها با خودسانسوری موضوعات مختلف اعتماد مردم را دچار لطمه کرده‌ایم.
این مستندساز تصریح کرد: وقتی طرف شعار می‌دهد «رضا شاه روحت شاد» دقیقا به این خاطر است که اطلاعات کافی از فردی که به نفع اش شعار می‌دهد ندارد، اما اگر ما طی زمان مستندهای خوب و خوش ساختی بسازیم و بحث های آزادی داشته باشیم و نشان دهیم که رضاشاه چگونه فردی بوده است دیگر با این شعار روبه‌رو نخواهیم شد. و این کار جز با فرم مناسب انجام شدنی نیست و نمی‌توان محتوا را به جای فرم نشاند.
یزدی گفت: دستکم گرفتن فیلم مستند، تولیدات کیلویی و بدون توجه به فرم و بی توجهی به پخش سه عامل مهمی است که امروز مستند نتوانسته در جایگاه خودش قرار گیرد.
وی در مورد اکران فیلم‌های مستند افزود: نباید فراموش کنیم که پخش به همان اندازه تولید مهم است، ما امروز در مستند مشکل جدی پخش داریم، وقتی یک‌ کاری تولید می‌شود نیازمند پخش خوب است. در تولیدات فیلم مستند و داستانی گاها اتفاقات خوبی می‌افتد اما عمدتا در پخش مشکل داریم زیرا ما از تولید به پخش می‌رسیم در حالی که باید اول بدانیم مستند قرار است کجا و چگونه پخش شود و بعد آن را تولید کنیم. متاسفانه خود من هم در شبکه مستند این اشکال را داشتم و از کارنامه خودم در این مورد راضی نیستم.
مدیر سابق شبکه مستند خاطرنشان کرد: فیلم مستند در اکران سینمایی خیلی دیده نمی شود و به نظرم تلویزیون بهترین جا برای پخش مستند است و این را بسیاری از بزرگان این عرصه هم گفته‌اند. جای اصلی مستند در تلویزیون است و استقبال و تاثیرگذاری که مستند در تلویزیون دارد نه در سینما و نه در پلتفرم‌ها ندارد. به نظرم تلویزیون هم باید بتواند بازتر و جامع تر نگاه کند و با بازبینی قواعد ممیزی که به نظرم خیلی هم قاعده مند نیست و از سالیان قبل دست نخورده مانده مسیر را برای مستند بازتر کند.