بزرگنمايي:

آریا بانو - روزنامه شهروند / اصطلاح داروهای شب امتحان برای گروهی از داروها به کار می‌رود که عمدتاً برای بهبود عملکرد ذهنی و افزایش هوشیاری در هنگام نیاز به بیداری طولانی‌مدت، مانند شب‌های امتحان یا سایر موقعیت‌های پر استرس، مصرف می‌شوند. این داروها به طور غیرقانونی و بدون تجویز پزشک مصرف می‌شوند و بسیاری از جوانان و دانش‌آموزان به اشتباه به آن‌ها تکیه می‌کنند.
خستگی جسمی و روانی در شب‌های امتحان بسیار زیاد است. بی‌خوابی یا خواب کوتاه، توان ذهنی دانش آموزان یا دانشجویان را تحلیل می‌برد. برخی از آنها ممکن است به دلیل استرس زیاد دچار مشکلات فیزیکی مانند سردرد یا دل‌درد شوند. احساس فرسودگی و عدم انرژی، بیشتر و بیشتر به آنها القا می‌شود. در دل این استرس‌ها، نگرانی از نمرات پایین یا عدم پذیرش از سوی خانواده یا استاد نیز به آن افزوده می‌شود. این افراد نه تنها می‌خواهند از پس امتحان برآیند، بلکه از ترس نارضایتی یا سرزنش‌های احتمالی اطرافیان نیز رنج می‌برند. در این لحظات، یک حس عمیق ناامیدی و بی‌اعتباری به آنها دست می‌دهد و حتی اگر لحظاتی برای استراحت تلاش کنند، ذهنشان همچنان درگیر سوالات و ترس‌های امتحانی است. برخی از دانش‌آموزان و دانشجویان برای فرار از این وضعیت به استفاده از محرک‌های مختلف مانند کافئین یا برخی داروهای روان‌گردان روی می‌آورند تا به خودشان انرژی بیشتری بدهند و ساعت‌ها بیدار بمانند. اما این راه‌حل‌ها بیشتر باعث آسیب‌های روحی و جسمی می‌شود و اغلب تنها بار روانی بیشتری به شرایط سخت آنها اضافه می‌کند. در نهایت با ترکیبی از اضطراب، خستگی و نگرانی، به امید اینکه صبح روز بعد بتوانند موفقیت نسبی به‌دست آورند، به درس خواندن ادامه می‌دهند.

اصطلاح داروهای شب امتحان برای گروهی از داروها به کار می‌رود که عمدتاً برای بهبود عملکرد ذهنی و افزایش هوشیاری در هنگام نیاز به بیداری طولانی‌مدت، مانند شب‌های امتحان یا سایر موقعیت‌های پر استرس، مصرف می‌شوند. این داروها به طور غیرقانونی و بدون تجویز پزشک مصرف می‌شوند و بسیاری از جوانان و دانش‌آموزان به اشتباه به آن‌ها تکیه می‌کنند. این داروها می‌توانند شامل محرک‌های سیستم عصبی مانند آمفتامین‌ها، متیل فنیدات و دیگر مواد مشابه باشند که به طور غیرقانونی برای افزایش تمرکز و هوشیاری مصرف می‌شوند. اما این داروها نه تنها خطرات جسمی و روانی زیادی دارند، بلکه مصرف طولانی‌مدت آن‌ها می‌تواند به مرگ منجر شود. «شهروند» در گفت و گو با کارشناسان و متخصصان حوزه‌های پزشکی، روانشناسی و داروسازی تبعات مصرف داروهای شب امتحان را بررسی می کند. هدف از این گفت‌وگوها، آگاهی بیشتر درباره خطرات و عواقب مصرف این داروها و راهکارهای پیشگیری از آن است.
کمک های خطرناک داروهای شب امتحانی
زهره احمدی، متخصص روانشناسی بالینی، یکی از دلایل اصلی مصرف داروهای شب امتحان را فشارهای روانی می داند که برخی از دانش‌آموزان و دانشجویان با آن مواجه می‌شوند. او به «شهروند» می گوید: «امتحانات و فشارهای تحصیلی می‌تواند باعث اضطراب شدید، استرس و احساس ناتوانی در انجام وظایف تحصیلی شود. در چنین شرایطی، برخی افراد به دنبال راه‌های سریع و موقت برای مقابله با این مشکلات هستند. داروهای شب امتحان، به ویژه محرک‌های سیستم عصبی مانند آمفتامین‌ها، به آن‌ها احساس بیداری و تمرکز می‌دهند. این احساس «کمک فوری» ممکن است باعث شود که مصرف‌کنندگان به این داروها وابسته شوند. احمدی در رابطه با تاثیر این داروها بر سلامت روان افراد می گوید:«این داروها می‌توانند تاثیرات منفی شدیدی بر سلامت روان داشته باشند. در ابتدا ممکن است فرد احساس افزایش انرژی و تمرکز کند، اما در درازمدت، مصرف این داروها می‌تواند به اضطراب شدید، افسردگی و حتی اختلالات روانی مانند روان‌پریشی منجر شود. این داروها، به ویژه زمانی که به صورت خودسرانه و بدون نظارت پزشکی مصرف شوند، می‌توانند تعادل شیمیایی مغز را مختل کرده و منجر به مشکلات روانی جدی شوند.» این متخصص روانشناسی توصیه‌ای برای کسانی که به این داروها وابسته شده‌اند، دارد:«اولین قدم در درمان وابستگی به داروهای شب امتحان، آگاهی دادن به فرد در مورد خطرات مصرف این داروها و ایجاد فضای حمایتی است. برای درمان اعتیاد به این داروها، مشاوره روانشناسی و درمان‌های دارویی تحت نظر پزشک بسیار مهم است. استفاده از روش‌های جایگزین مانند تمرین‌های آرامش‌بخشی، مدیریت استرس و خواب مناسب می‌تواند کمک‌کننده باشد.»
دانش‌آموزانی که داروهای خطرناک و مرگبار شب امتحانی استفاده می‌کنند
تعدادی از دانش‌آموزان که به طور غیرمجاز از داروهای شب امتحان استفاده می‌کنند، در گفت و گو با «شهروند» از دلایل مصرف این داروها و تجربیاتشان می گویند.
عصبی شدم
محمد، دانش آموز کلاس دوازدهم است. در یکی از مدارس غیر دولتی شهر تهران درس می خواند. هر سال با نمرات خوبی به پایه بالاتر رفته است اما امسال به داروهای شب امتحان روی آورده است.
چرا از داروهای شب امتحان استفاده می کنی؟ من به دلیل فشارهای امتحانات و ناتوانی در مدیریت زمان، تصمیم گرفتم این داروها رو امتحان کنم. امتحانات به قدری استرس‌زا هستند که احساس می‌کنم هیچ زمانی برای استراحت ندارم. دوستانم گفتند که این داروها به آن‌ها کمک کرده تا شب‌ها بیدار بمانند و تمرکز بیشتری داشته باشند، بنابراین من هم تصمیم گرفتم که از آن‌ها
استفاده کنم.
چه تاثیری داشتند؟
در ابتدا احساس می‌کردم که خیلی انرژی دارم و می‌توانم ساعات طولانی‌تری مطالعه کنم. تمرکز بهتری داشتم و به نظرم خیلی سریع‌تر می‌توانستم مطالب را یاد بگیرم. اما بعد از چند شب مصرف، متوجه شدم که خیلی عصبی می‌شوم، خوابم به هم می‌ریزد و حتی بعضی اوقات احساس می‌کنم قلبم تندتر می‌زند. الان خیلی نگرانم که این داروها تاثیرات منفی بیشتری داشته باشند.
آیا تاکنون عوارضی تجربه کرده‌ای؟ بله، بیشتر مواقع دچار سردرد می‌شوم و وقتی اثر داروها تمام می‌شود، احساس خستگی و بی‌حالی می‌کنم. همچنین خواب شبانه‌ام به شدت مختل شده و صبح‌ها اصلاً نمی‌توانم از خواب بیدار شوم. یکی از نگرانی‌های من این است که دیگر نتوانم بدون این داروها درس بخوانم و به آن‌ها وابسته شوم.
چرا برخی دانش‌آموزان به سمت این داروها می‌روند؟ احساس فشار زیادی روی دانش‌آموزان هست که باید در امتحانات بهترین عملکرد را داشته باشند. این فشار باعث می‌شود که بسیاری از ما به دنبال راه‌های سریع و ساده باشیم.
احساس کسالت می کنم
نگار، دانشجوی سال دوم رشته کامپیوتر دانشگاه است. او نیز فشار و استرس زیاد را عامل مصرف داروهای شب امتحانی می داند.
از داروهای شب امتحان استفاده کرده‌ای؟بله، من هم چند بار از این داروها استفاده کرده‌ام. امتحانات خیلی برایم استرس‌زا هستند و همیشه احساس می‌کنم نمی‌توانم همه مطالب را در زمان محدود مطالعه کنم. یکی از دوستانم این داروها رو به من پیشنهاد داد و گفت که خیلی کمک‌کننده است. اولش برای من خیلی جذاب بود چون می‌توانستم شب‌ها بیدار بمانم و مطالعه کنم.
چه تاثیری داشتند؟اولش خیلی خوب بود. تمرکز زیادی داشتم و می‌توانستم بیشتر از حد معمول مطالعه کنم. اما بعد از مدتی متوجه شدم که خیلی عصبی شدم و تمرکز من برای کارهای دیگر خیلی کاهش پیدا کرده بود. علاوه بر این، خوابم خراب شد و خیلی خسته شدم. حتی در طول روز احساس کسالت و بی‌حالی می‌کنم. حالا خیلی نگران هستم که این داروها به سلامتیم آسیب بزند.
آیا عواقب مصرف این داروها را در نظر گرفته‌ای؟در ابتدا نه، ولی حالا بعد از چند بار استفاده، احساس می‌کنم که ممکن است عواقب بدی داشته باشد. دوستانم هم که قبلاً از این داروها استفاده کرده بودند، الان مشکلات خواب و اضطراب دارند. من هم خیلی نگران این موضوع هستم و می‌ترسم که این داروها به سلامتیم آسیب بزند.
چه چیزی باعث می‌شود که دانش‌آموزان به مصرف این داروها روی بیاورند؟ فشار زیادی که روی ما برای موفقیت در امتحانات وجود دارد، عامل اصلی است. خیلی از ما فکر می‌کنیم که باید برای رسیدن به موفقیت بیشتر تلاش کنیم و از هیچ تلاشی دریغ نکنیم. وقتی می‌بینیم دیگران این داروها را مصرف می‌کنند و به نظر می‌رسد که کمک می‌کند، بدون فکر به آن‌ها روی می‌آوریم.
خطرات داروهای شب امتحانی
مریم توسلی، داروساز و متخصص داروشناسی، در گفت و گو با «شهروند» به ترکیبات داروهای شب امتحانی اشاره می کند:«داروهای شب امتحان شامل محرک‌هایی هستند که بر سیستم عصبی مرکزی تاثیر می‌گذارند. این داروها معمولاً شامل مواد شیمیایی مانند متیل فنیدات (Ritalin)، آمفتامین‌ها مانند Adderall) ) و مودافینیل (Provigil) هستند. این مواد می‌توانند میزان دوپامین و نوراپی‌نفرین را در مغز افزایش دهند که باعث ایجاد احساس بیداری، تمرکز و انرژی بیشتر می‌شود. در نتیجه، افرادی که به دنبال افزایش کارایی و بیداری در شب‌های امتحان هستند، ممکن است به این داروها روی آورند. اما مصرف این داروها بدون تجویز پزشک به شدت خطرناک است. این داروها می‌توانند اثرات جانبی زیادی داشته باشند، از جمله افزایش فشار خون، ضربان قلب نامنظم، اضطراب، بی‌خوابی و حتی تشنج یا سکته مغزی. علاوه بر این، مصرف خودسرانه می‌تواند منجر به وابستگی و اعتیاد شود. افراد ممکن است بدون آنکه بدانند، وارد چرخه‌ای از مصرف مداوم شوند که عواقب طولانی‌مدت آن می‌تواند بسیار جدی باشد.» این متخصص داروشناسی راهکارهایی برای جلوگیری از سوءاستفاده از این داروها می دهد:«آگاهی‌رسانی در مورد خطرات داروهای شب امتحان اولین گام اساسی است. همچنین، ارائه مشاوره‌های تخصصی به دانش‌آموزان و دانشجویان در مورد شیوه‌های مناسب مدیریت زمان و استرس، از اهمیت زیادی برخوردار است. به جای تکیه بر داروها، باید روش‌هایی مانند خواب کافی، تغذیه مناسب، ورزش و تکنیک‌های کاهش استرس را ترویج کنیم. »