آریا بانو - ایرنا / در روزگاری نه چندان دور، کودکانی که راهی مدرسه می‌شدند، با دفترها و مدادهای ساده‌ای که شاید از چوب‌های معمولی ساخته شده بودند، به سر کلاس می‌رفتند. خط‌های کج و معوج‌شان، کاغذهای سپید دفترهایشان را پر می‌کرد و شاید گاهی پاک‌کن‌های کوچک و ساده‌شان، اثری از این تلاش‌های خام و کودکانه را از بین می‌برد. اما در دل همان دفترهای ساده و مدادهای چوبی، جهانی از رؤیا و خلاقیت رشد می‌کرد؛ دنیایی که با سادگی و بی‌تکلفی، فرصتی برای فکر کردن و خلاق شدن به کودکان می‌داد.
اما اکنون، در شهرهای پرهیاهوی امروزی، ویترین‌های مغازه‌های لوازم‌التحریر پر شده است از دفاتر طلاکوب، مدادهای طراحی شده با برندهای لوکس و جامدادی‌های پر زرق و برق. اشیایی که دیگر به جای ابزار یادگیری، خود به نمادی از تجمل و تفاخر تبدیل شده‌اند.
برای بسیاری از کودکان، این ابزارهای پر زرق و برق، نمادی از شکوه و هیجان می‌شود. آن‌ها با اشتیاق به سوی این لوازم لوکس کشیده می‌شوند، غافل از اینکه در پشت این ظاهر فریبنده، مشکلاتی ریشه می‌گیرد. افزایش عرضه لوازم‌التحریر لوکس، چالش‌ها و آسیب‌های پنهانی را به همراه دارد که نه تنها کودکان، بلکه خانواده‌ها و حتی جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
زرق و برق لوکس؛ سایه‌ای بر خلاقیت کودکان
کودکی که در کلاس درس می‌نشیند، ممکن است به جای تمرکز بر یادگیری، ذهنش درگیر این شود که چرا مداد او آن‌چنان که دوستش دارد، لوکس و زیبا نیست. او در دنیایی زندگی می‌کند که حالا ابزار یادگیری‌اش، به ابزاری برای مقایسه و تفاخر تبدیل شده است. هر چند شاید فکر کند این اشیا باعث بالا رفتن جایگاهش در میان همکلاسی‌ها می‌شود، اما واقعیت این است که همین تفاوت‌های ساده در لوازم‌التحریر، فاصله‌هایی عمیق‌تر میان او و دوستانش ایجاد می‌کند. کودکانی که به هر دلیلی نمی‌توانند به این لوازم لوکس دست پیدا کنند، کم‌کم احساس کمبود می‌کنند؛ احساسی که می‌تواند تا سال‌ها با آن‌ها همراه بماند.

از سوی دیگر، خانواده‌ها نیز تحت فشار قرار می‌گیرند. هر ساله با نزدیک شدن به فصل مدارس، والدین باید به فرزندانشان پاسخ دهند که چرا قادر به خرید آن دفتر طلاکوب یا مداد برند نیستند. بار مالی این محصولات لوکس، گاهی از توان بسیاری از خانواده‌ها فراتر می‌رود، اما تمایل به راضی کردن کودک و همگام شدن با مدهای جدید، باعث می‌شود که بسیاری از والدین خود را تحت فشارهای اقتصادی قرار دهند. در حالی که مفهوم لوازم‌التحریر در گذشته ابزاری برای یادگیری بود، حالا به عاملی برای رقابت و فشار اجتماعی تبدیل شده است. اما سؤال اینجاست که آیا این تمایل به تجمل‌گرایی در لوازم‌التحریر، تأثیری بر رشد روانی و شخصیتی کودکان نیز دارد؟ و چگونه می‌توان کودکان را از این فضای رقابت نابرابر بیرون کشید؟
در ادامه، دکتر زیبا ایرانی، روانشناس و عضو هیئت علمی دانشگاه به این سؤال پاسخ می‌دهد.
لوازم‌التحریر لوکس؛ سمی برای روان دانش‌آموزان
دکتر زیبا ایرانی، روانشناس و مشاور فرزندپروری در رابطه با تأثیرات تمایل دانش‌آموزان به لوازم‌التحریر لوکس و پیامدهای آن بر رشد روانی و رفتاری آنها توضیح می‌دهد که کودکان به‌طور طبیعی در محیط‌های رقابتی قرار می‌گیرند و بسته به سوژه رقابت، رفتار و خواسته‌هایشان تغییر می‌کند. به‌عنوان مثال، در محیط‌های ورزشی، رقابت آن‌ها حول فعالیت‌های بدنی شکل می‌گیرد و در محیط‌های هنری، رقابت آن‌ها به سمت هنر و ادبیات هدایت می‌شود، اما وقتی رقابت به سمت مصرف‌گرایی و تجمل‌گرایی سوق پیدا می‌کند، روند کاملاً متفاوتی رخ می‌دهد.
نایب رئیس و دبیر انجمن روانشناسی سلامت ایران تأکید می‌کند که این نوع رقابت در فضای مصرف‌گرایی و تجمل‌گرایی پایان مشخصی ندارد؛ چرا که همیشه برندهای جدیدتر و وسایل لوکس‌تری در بازار موجود است. او معتقد است این مسئله نه تنها باعث نارضایتی دائمی کودکان از آنچه که دارند می‌شود، بلکه فشار روحی زیادی را به آن‌ها وارد می‌کند. این روانشناس می‌گوید که در چنین فضایی، کودکان مدام در تلاشند تا با خرید وسایل جدیدتر و گران‌قیمت‌تر جایگاه خود را در میان دوستانشان حفظ کنند و این رقابت بی‌پایان، آرامش و تمرکز آنان را مختل می‌کند.
به گفته ایرانی، لوازم‌التحریر باید به عنوان ابزاری برای تسهیل فرآیند یادگیری و خلاقیت کودکان مورد استفاده قرار گیرد، نه وسیله‌ای برای تفاخر و رقابت تجملاتی. او هشدار می‌دهد که حرکت به سمت تجمل‌گرایی و رقابت بر سر داشتن لوازم‌التحریر لوکس، توجه و تمرکز کودکان را از امر تحصیل منحرف کرده و به جای آن، ذهنیت آن‌ها را به سمت ظواهر و مسائل سطحی سوق می‌دهد.
این استاد دانشگاه، در ادامه به والدین توصیه می‌کند که بهتر است به جای تسلیم شدن در برابر فشارهای اجتماعی و خواسته‌های کودکان برای خرید لوازم لوکس، آن‌ها را به سمت همدلی، مشارکت و همکاری سوق دهند.
رقابت تجملی؛ تهدیدی برای تمرکز و خلاقیت کودکان
ایرانی با اشاره به اهمیت ابزارهای تحصیلی در فرآیند یادگیری، توضیح می‌دهد که این وسایل باید کارآمد و ساده باشند تا تمرکز دانش‌آموزان را بهبود بخشند و به یادگیری بهتر کمک کنند. او تأکید می‌کند: «ابزارهای تحصیلی تا حدی مؤثرند که بتوانند تمرکز را افزایش داده و به عنوان مسیری برای یادگیری بهتر عمل کنند. اما اگر این وسایل به دلیل رنگ و لعاب و جزئیات زرق‌وبرق‌دار توجه دانش‌آموزان را به خود جلب کنند، به جای کمک به یادگیری، آن‌ها را از موضوع آموزشی منحرف می‌کنند.»
او می‌گوید که در فرآیند یادگیری، تمرکز یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت است. به گفته ایرانی، ما برای آموزش مؤثر نیاز داریم که تمرکز توجه را به موضوع اصلی جلب کنیم و حاشیه‌ها را محدود سازیم.
او اضافه می‌کند که در کلاس درس، هر عاملی که به عنوان یک متغیر مزاحم عمل کند، می‌تواند باعث انحراف تمرکز دانش‌آموز از یادگیری شود. این متغیرها می‌توانند از صداهایی مانند موسیقی یا فیلم گرفته تا تصاویری مانند جلد دفتر یا طرح‌های فانتزی لوازم‌التحریر باشند.
ایرانی همچنین به مثالی اشاره می‌کند و می‌گوید: «وقتی دانش‌آموزی برای کنکور یا امتحان درس می‌خواند، ما معمولاً توصیه می‌کنیم که فضای مطالعه او عاری از متغیرهای مزاحم باشد. حالا این مزاحم‌ها می‌توانند شامل صداها، تصاویر، یا حتی وسایل تحصیلی باشند. اگر شکل و شمایل جامدادی، جلد دفتر یا کتاب بیش از حد توجه او را به خود جلب کند، دیگر به هدف اصلی یعنی یادگیری دست نخواهد یافت.»
ضرورت ایجاد قوانین مشخص برای لوازم‌التحریر در مدارس
این روانشناس به چگونگی آموزش کودکان برای تمرکز بر محتوای یادگیری به جای ظاهر لوازم‌التحریر می‌پردازد و راهکارهایی برای تغییر نگاه آن‌ها به این موضوع ارائه می‌دهد. او با اشاره به تجربه کشورهای توسعه‌یافته می‌گوید که در بسیاری از این کشورها مدارس برای دانش‌آموزان قوانین مشخصی در مورد لباس فرم و لوازم‌التحریر دارند. او یادآور می‌شود که در این کشورها، مدارس چارچوب‌های مشخصی برای لوازم‌التحریر و کتاب‌ها دارند و این قوانین باعث می‌شود که توجه دانش‌آموزان از زرق و برق لوازم دور شده و بر یادگیری متمرکز شوند.
ایرانی تأکید می‌کند که ایجاد چنین قوانین و ساختارهایی در مدارس ایران نیز می‌تواند مفید باشد و به دانش‌آموزان کمک کند که از همان ابتدا به جای تمرکز بر برند و ظاهر وسایل خود، بر محتوای یادگیری و مهارت‌های فردی‌شان تأکید کنند.
او اضافه می‌کند: «بهتر است مدارس، قوانینی مشخص و استانداردهایی برای لوازم‌التحریر تعریف کنند تا دانش‌آموزان همگی از یک الگو پیروی کنند. این کار باعث کاهش رقابت بر سر ظاهر و افزایش توجه به آموزش می‌شود.»
اما ایرانی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به مسئله‌ای مهم‌تر نیز اشاره می‌کند: " alt="آریا بانو" width="100%" />

ایرانی اشاره می‌کند که آموزش کودکان برای مراقبت از محیط زیست، به آن‌ها یاد می‌دهد که به جای توجه به ظاهر وسایل خود، ارزش بیشتری برای محتوای آموزشی و مسئولیت‌های اجتماعی قائل شوند. او معتقد است که با ایجاد این آگاهی از سنین پایین، می‌توان نسلی را پرورش داد که هم دوستدار طبیعت باشد و هم به یادگیری و مهارت‌های فردی خود اهمیت بیشتری دهد.
ارتباط مؤثر با فرزندان؛ راهی برای کاهش فشارهای اجتماعی
ایرانی با تأکید بر اهمیت ایجاد فضایی سالم و امن برای رشد کودکان، توصیه می‌کند که والدین قبل از ثبت‌نام فرزندانشان در مدارس، ابتدا محیط آن مدرسه و خانواده‌های دیگر دانش‌آموزان را بررسی کنند. او توضیح می‌دهد: «بچه‌ها از همکلاسی‌ها و همسالان خود الگو می‌گیرند، بنابراین انتخاب مدرسه‌ای با فضایی سالم و به‌ دور از تجمل‌گرایی می‌تواند تأثیر زیادی در نگرش آن‌ها داشته باشد. بنابراین در وهله اول، پیشنهاد می‌کنم که والدین فرزندانشان را وارد فضای رقابتی نکنند. بررسی فضای مدرسه و اطمینان از عدم وجود تجمل‌گرایی، می‌تواند به کودکان کمک کند که کمتر تحت فشار محیط قرار بگیرند و بیشتر بر یادگیری متمرکز شوند.»
ایرانی همچنین بااشاره به اهمیت ارتباط موثر بین والدین و کودکان پیشنهاد می‌کند که والدین با فرزندان خود در فضایی دوستانه و همراه با درک متقابل گفت‌وگو کنند. او می‌گوید: «وقتی کودکان احساس امنیت کنند و بدانند که والدینشان به نیازهای منطقی آن‌ها توجه دارند، راحت‌تر می‌پذیرند که شاید برخی از خواسته‌های تجملاتی آن‌ها، به دلیل منطقی برآورده نشود.»
نایب رئیس و دبیر انجمن روانشناسی سلامت ایران تأکید می‌کند: «گفت‌وگو در فضایی عاطفی و بدون تنش می‌تواند به کودکان کمک کند که درک بهتری از محدودیت‌ها داشته باشند. وقتی والدین با دلایل منطقی به آن‌ها توضیح می‌دهند که چرا لوازم تحریر لوکس برایشان خریداری نمی‌شود، و به جای آن به رشد و نیازهای واقعی آن‌ها توجه می‌کنند، بچه‌ها نیز به مرور زمان این رویکرد را می‌پذیرند.»