آریا بانو - خوشبختانه یا متاسفانه هنگام برخورد با یک روانشناس، نگاه مردم جامعه در درجه اول به سلامت روانی خود روانشناس است که این کاملا طبیعی است. چطور می شود به روانشناسی که در کنترل خشم دچار مشکل است و حالت تهاجمی دارد اعتماد کرد!
در جامعه ما متاسفانه به سبب نا آگاهی برخی از مردم، تصورات و باورهای نادرستی درباره بسیاری از مشاغل وجود دارد و این مسئله درباره روان‌شناسی پررنگ‌تر است که تعدادی از این باورها ناشی از باورهای غلط گذشته و تعدادی از آن‌ها نیز ناشی از فقر آگاهی و دانش در میان مردم است که البته این باورهای نادرست در زمینه‌های گوناگون نیز به چشم می‌خورد و زمینه‌ساز بسیاری از کج‌اندیشی‌ها و تصمیم‌های نادرست در زندگی بسیاری از ماست.
یک روان‌شناس خوب ویژگی‌هایی دارد که او را در برابر دیگر روان‌شناسان برجسته می‌کند. روان‌شناسی که بتواند رفتاری حرفه‌ای و درست داشته باشد می‌تواند به بهبود مراجع خود کمک شایانی کند. همان‌گونه که پیش‌تر گفتم روان‌شناسان در زمینه‌های گوناگونی کار می‌کنند که درمان یکی از بخش‌های آن است.
پروانه‌ی اشتغال روان‌شناسی
داشتن مجوز و پروانه‌ی اشتغال نخستین پیش‌نیاز یک روان‌شناس است. بر پایه‌ی آیین‌نامه تنها روان‌شناسانی که دارای پروانه‌ی اشتغال باشند اجازه‌ی روان‌درمانی دارند. پروانه‌ی اشتغال نشان‌گر این است که سازمان نظام روان‌شناسی، روان‌شناس را دارای شایستگی کار درمانی می‌داند و مراجع می‌تواند به او اعتماد کند.
در هر کشوری سازمان‌های ملی روان‌شناسی مسئول ارائه پروانه اشتغال به روان‌شناسان هستند. در کشور ما هم سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران این مسئولیت را بر دوش دارد.

دکتر روانشناس خوب به دنبال صمیمی‌شدن با بیمار نیست
تفاوت‌های بسیاری بین دوستی و صمیمی‌شدن با بیمار و درمان، وجود دارند. ابتدا ممکن است روابط بسیاری با دوستان خود داشته باشید. می‌توانید با آن‌ها کسب‌وکاری راه بیندازید، از آن‌ها پول قرض بگیرید یا با آن‌ها رابطه برقرار کنید؛ اما با درمانگر خود تنها می‌توانید روی درمان کارکنید و یک دکتر روانشناس خوب ابتدا به درمان شما فکر می‌کند. درمانگر شما ممکن است صمیمی باشد اما او دوست شما نیست.
اگر درمانگر، دوست شما شود پس دیگر درمانگر نیست. دوم اینکه، دوستی نیازی به برنامه، هدف یا آرمانی فراتر از ماهیت وجودی آن ندارد. می‌توانید بدون دلیل خاصی با دوستان خود، گردش کنید، چون صرفاً از آن لذت می‌برید، به آن عادت دارید یا کار دیگری ندارید که انجام دهید. شما با درمانگر خود، وقت نمی‌گذرانید. درمان، هدفمند و عملی است، عمدتاً به سمت تحقق یک یا چند هدف می‌رود که متقابلاً آن‌ها را پذیرفته‌اید. درمان، صرفاً یک هدف نیست.
پای‌بندی به منشور اخلاقی روان‌شناسی
هر روان‌شناسی سوگند یاد می‌کند که از اصول اخلاقی در کار درمانی پیروی کند. اگر با یک روان‌شناس در اتاقش دیدار داشته‌ باشید خواهید دید که در کنار پروانه‌ی کار و مدرک دانشگاهیش یک تابلو منشور اخلاقی نیز دارد. می‌توانید بندهایی که یک روان‌شناس باید از آن پیروی کند را در آن بخوانید. منشور اخلاقی روان‌شناسی نشان‌گر این است که روان‌شناس از چه باید و نبایدهایی پیروی می‌کند.
دکتر روانشناس خوب شأن بیمار را رعایت می‌کند
درمان خوب به دنبال تسهیل سلامت روحی سالم است. هرچند بهداشت روح، به‌خودی‌خود، هدف و مکانی برای رسیدن (به سبک دروازه بهشت نیست که برای سعادت باید بدان مراجعه نمود) نیست. بلکه سلامت و بهداشت روحی، فرایندی است که برای تحقق اهداف انتخاب‌شده، تعیین کرده و اجرا می‌کنید. به‌عبارت‌دیگر، سلامت روان، مهارت اصلی شماست نه اینکه مقصد سفر باشد؛ بنابراین درمانگر، راننده نیست بلکه نحوه رانندگی را به شما آموزش می‌دهد.
درمان خوب مستلزم قضاوت و بررسی است اما مردم را قضاوت نمی‌کند، همان‌طور که کلیسا باید به امور مالی بپردازد اما نباید کار نقدی انجام دهد.
اکثر مردم که برای درمان مراجعه می‌کنند به خاطر مشکلاتی که دارند تحت قضاوت‌های بی‌رحمانه قرار می‌گیرند (توسط خود آن‌ها، همتایان آن‌ها، همسران، کارفرماها، همسایگان و اغلب کل جامعه). آن‌ها نصایح بسیاری شنیده‌اند؛ بنابراین درمانگران خوب، برخلاف درمانگران رسانه، به یک اندازه، قضاوت و مشاوره خواهند کرد.
عمدتاً مسئله این نیست که مردم در مورد درمان، چه تصوری دارند، بلکه آن‌ها برای کسب تجربه به درمانگاه می‌آیند (شفا یافتن، تجربه اصلاح رفتار). آنچه آن‌ها نیاز دارند، درک همدردی، پذیرش و تشویق است.
همان‌طور که یک جراح صرف‌نظر از ایدئولوژی بیمار، شخصیت اخلاقی، ثروت یا قومیت بیمار باید او را عمل کنید، بنابراین یک دکتر روانشناس خوب نیز شخصیت انسانی هر بیمار را صرف‌نظر از اینکه وی چقدر بیمار را دوست دارد یا تأیید می‌کند، می‌پذیرد، به وی گوش می‌دهد و تلاش می‌کند او را درک کرده و به گونه مناسبی به وی پاسخ دهد یا او را تکریم کند.
نیازی نیست که بگوییم درمان خوب، منت آمیز نیست، ریاست گونه نیست، سوءاستفاده نمی‌کند، فرد را طرد نمی‌کند، او را آلت دست قرار نمی‌دهد، به بیمار، دروغ نمی‌گوید یا او را فریب نمی‌دهد.

یک روان‌شناس باید شنونده‌ی خوبی باشد.
روان‌شناس بیش‌تر از آن‌که سخن بگوید می‌شنود. برای این‌که بتوانید به درمانجو یا همان مراجع خود کمک کنید نخست باید به مشکلات او پی ببرید بهترین راه شناسایی و آگاهی نیز شنیدن است. پس در برخورد با درمانجو باید سراپا گوش باشید. روان‌شناس باید یک شنونده‌ی فعال باشد و گفته‌های درمانجو را به خوبی بررسی و تحلیل کند.
دکتر رواشناس خوب دارای تفاهم زیادی با بیمار است
عموماً بهترین پیش‌بینی کننده موفقیت در درمان، تفاهم است (احساس اعتماد و احترام بین شرکت‌کنندگان، یک ائتلاف درمانی). وقتی تفاهمی وجود نداشته باشد، درمان انجام نخواهد شد؛ بنابراین، وقتی درمانگر ممکن است روی برگه، ظاهراً خوب بباشد (باتجربه، آموزش خوب و غیره) اگر وی را ببینید (در اولین جلسه ملاقات) هیچ نوع جادو، اعتماد یا صمیمیتی حس نخواهید کرد، پس احتمالاً بهتر است که از مطب او خارج شوید (این کار به سود هر دوی شما است).
روان‌شناس باید رازدار باشد.
رازداری را می‌توان برجسته‌ترین ویژگی یک روان‌شناس خوب دانست. روان‌شناس هرگز گفته‌ها و رازهای درمانجوی را برای دیگران آشکار نمی‌کند. آن‌چه در اتاق روان‌شناس گفته و شنیده می‌شود همان‌جا می‌ماند و از اتاق بیرون نمی‌رود.
پس اگر کسی پیش روان‌شناس برود و بگوید به همسرش خیانت کرده یا دزدی کرده نباید نگران باشد چون روان‌شناس رازدار خواهد بود.
تنها هنگامی روان‌شناس گفته‌های مراجع را برای دیگران بیان می‌کند که یک مرجع قضایی مانند دادگاه برای روشن شدن یک پرونده مانند قتل به گفته‌ها نیاز داشته باشد. من بر این باورم که روان‌شناسان در جلسه‌ی روان‌درمانی از کشیشانی که اعتراف به گناهان را می‌شنوند هم رازدارتر هستند!
دکتر روانشناس خوب سوابق و بیوگرافی بیمار را در نظر می‌گیرد
برخی رویکردهای درمانی عمدتاً بر مکان و زمان کنونی تمرکز می‌کنند یا به آینده توجه دارند درحالی‌که سایرین عمدتاً روی بازسازی تجارب قبلی، تمرکز می‌کنند. به‌هرحال، درمان خوب، فضایی برای طرح بیوگرافی فراهم می‌کند. گذشته تنها کلید نیست اما اغلب کلیدی به زمان حال است. شاید روی آن تمرکز نکنیم اما باید به وجود آن اذعان کنیم. همه ما از جایی آمده‌ایم و این مکان بر جایگاه فعلی و شخصیت ما، تأثیر دارد. بیوگرافی شخص، تجارب آن‌ها را ترسیم می‌کند، محیطی که توسط آن می‌توان رفتار آن‌ها را درک کرد. گذشته شاید، حال را تعیین نکند اما قطعاً آن را شکل می‌دهد و درمان خوبی را نوید می‌دهد.

روان‌شناس خوب هرگز قضاوت و داوری نمی‌کند.
قضاوت و داوری کردن چیزی است که درمانجو را از شما دور خواهد کرد. هر انسانی در زندگی خود اشتباهات، ناکامی، شکست و دغدغه‌هایی دارد. آن‌چه که یک مراجع به آن نیازمند است این است که او را درک کنیم.
از سرزنش کردن درمانجو پرهیز کنید و او را محکوم نکنید. کسی که نزد شما آمده به پند و نصیحت نیازی ندارد او نیازمند حل مشکل است. اگر او نیازمند شنیدن نصیحت و پند بود پیش دوستانش یا پدربزرگ و مادربزرگش می‌رفت. درمانجو را همان‌گونه که هست بپذیرید تا بتوانید به او کمک کنید.
روان‌شناس خوب به دنبال حل مشکلات و درمان مراجع است نه درآمدزایی و کسب شهرت؛
هر کسی برای گذراندن زندگی خود نیازمند این است که درآمد داشته باشد روان‌شناسان هم بر پایه‌ خدمات درمانی که به درمانجو می‌دهند از او پول می‌گیرند. روان‌شناس خوب تمرکز و توجه خود را روی فرآیند درمان مراجع می‌گذارد نه این‌که نگاه خود را به ساعتش بیاندازد که با پایان جلسه از او پول بخواهد. یا تعداد جلسات را بدون دارا بودن پروتکل مشخص کش دهد.
باورها و ارزش های جامعه
یک روان‌شناس در هر جامعه‌ای که مشغول به ارائه خدمت به افراد جامعه است، نمی‌بایست باورها و اعتقاداتش با اعتقادات مورد قبول در جامعه‌اش بسیار فاصله داشته و کاملاً متفاوت باشد؛ چون ممکن است به جای اینکه کمک حال جامعه باشد، خود باعث اخلال و ایجاد مشکل در جامعه باشد.
دکتر روانشناس خوب یادگیری بیمار را افزایش می‌دهد
یک دکتر روانشناس خوب، مراجعین را در سطوح گوناگونی درگیر می‌کند که شامل احساسات، شناخت و رفتار بیمار است. او اغلب و در ابتدای روند درمانی درصدد درک متقابل و دلسوزی با بیمار است، باید ائتلافی ایجاد نمود و از ساختار درونی بیمار، شرایط زندگی و داستان شخصی بیمار، مطلع شد.
یک دکتر روانشناس خوب سپس یادگیری بیمار را نیز تسهیل خواهد کرد (شناخت جدید، روش‌های جدید تفکر، راه‌های جدید برقراری رابطه با دیگران، مدیریت احساسات). سرانجام، درمان خوب مستلزم تمرکز روی رفتار بیمار است (تمرین مهارت‌های جدید و اتخاذ عادات جدید).
گردآوری: بخش روانشناسی بیتوته