آریا بانو - اختلال کنترل تکانه ناتوانی برای پایداری در مقابل یک تکانه یا انگیزه که برای سایرین یا خود پرخطر بوده و با حس لذت بعد از تحقق آن همراه است.
اختلال کنترل تکانه نوعی اختلال تکانشگری است که در گروه انواع وسواس ها جای می گیرد؛ در این اختلال شخص نمی تواند جلوی افکار وسواس گونه و اسیب زای خویش را بگیرد و تا هنگامی که فکر خود را به عمل تبدیل نکند، استرس و اضطراب زیادی را تجربه می کند. به همین علت این اختلال در دسته ی اختلال های اضطرابی هم قرار می گیرد.
در واقع کنترل تکانه به این معناست که شخص قادر است پیش از انجام کاری جنبه های گوناگون آنرا بررسی نموده و به علت عواقب منفی، از لذت آن کار صرف نظر کند؛ ولی بسیاری از افرادِ درگیر اختلال کنترل تکانه با وجود اگاهی از عواقب منفی کارشان، برای کسب لذت دوباره آن عمل مخرب را انجام می دهند. اطرافیان و خانواده های این اشخاص علت انجام کار آنها را درک نمی کنند. اگاهی از علایم و تشخیص این اختلال کمک می کند تا درمان هر چه سریعتر صورت بگیرد.

چه عاملی سبب بروز اختلال های کنترل تکانه می شود؟
دانشمندان دقیقا نمی دانند چه چیزی سبب بروز این اختلالات می شود. ولی عوامل زیادی در بروز این اختلالات نقش دارند، من جمله فاکتورهای فیزیکی یا بیولوژیکی، روانی یا عاطفی و فرهنگی یا اجتماعی. دانشمندان گمان می کنند که ساختارهای خاص مغز – مثل سیستم لیمبیک، متعلق به ساختارهای احساسات و عاطفه و لوب فرانتال، قسمتی از قشر مغز که مربوط به توابع برنامه ریزی و کنترل تکانه می شود – بر روی اختلال کنترل تکانه تأثیر می گذارند.
هورمون های مربوط به پرخاشگری و خشونت، مثل تستوسترون، هم میتوانند نقش مهمی در پیدایش این اختلال داشته باشند؛ مثلا پژوهشگران دریافته اند که زنان بیشتر به اختلال های دارای تهاجم کم تر، مثل کندن مو و جنون دزدی، مبتلا میشوند ، در حالی که مردان بیشتر مستعد ابتلا به جنون ایجاد حریق و اختلال انفجاری متناوب هستند.
به علاوه پژوهش ها نوعی رابطه بین اختلالات تشنجی خاص و رفتارهای تکانشی خشونت آمیز را نشان داده اند. این پژوهش ها همچنین نشان داده اند که افرادی که در خانواده خود پیشینه اختلال کنترل تکانه را دارند، بیشتر در معرض ابتلا به آن هستند.
علایم و نشانه های اختلال های کنترل تکانه
علایم و نشانه هایی هستند که امکان دارد بوجود اختلال کنترل تکانه ای در بعضی اشخاص اشاره داشته باشند. همیشه تشخیص اختلال کار ساده ای نیست ولی پرچم های زیر میتوانند دلیلی برای توجه بیشتر باشند.
- علایم رفتاری؛ به عنوان مثال سرقت، دروغ گفتن ، اتش افروزی، رفتارهای خطرناک و بی احتیاط و رفتارهای پرخاشگرانه و تهاجمی.
- علایم شناختی؛ رفتارهای پرخاشگرنه یا زودرنجی و پریشانی، توانایی ضعیف در تمرکز یا به خاطر آوردن اسم ها
- علایم اجتماعی و عاطفی؛ که غالباً با کاهش عزت نفس ، گوشه گیری یا انزوای اجتماعی، مضطرب بودن، تجربه ی تغییرات زیاد در افکار و خلقیات و داشتن احساس گناه یا بی توجهی تجربه می شود.

بعضی از انواع اختلالات کنترل تکانه ای عبارتند از:
جنون آتش افروزی
برپا کردن عمداً آتش به گونه هدفمند و مکرر. اختلاف جنون آتش افروزی با ایجاد حریق از این رو است که ایجاد آتش سوزی به خاطر انتقام گیری و یا ... میباشد و یک عمل از پیش برنامه ریزی شده است. ولی در جنون آتش افروزی شخص حس لذت و خشنودی و یا تسکین در هنگام مشاهده آتش دارد و یا علاقه و کنجکاوی و مجذوبیت خاصی نسبت به اتش دارد.
اختلال انفجاری متناوب
دوره های پرخاشگری که منجر به اسیب زدن به افراد دیگر می شود.
جنون دزدی
سرقت مکرر به گونه ای که خود عمل دزدی برای شخص مهم است و نه آن چیزی که دزدیده می شود.
وسواس کندن مو
وسواس کندن مکرر مو به گونه ای که باعث از دست دادن بخش محسوسی از مو می شود.
قماربازی بیمارگونه
رفتار قمار بازی ناسازگارانه، عود کننده و مداوم که مشکلات اقتصادی و اجتماعی در پی دارد.
علل و ریسک های مربوطه اختلال کنترل تکانه
اختلال کنترل تکانه میتواند درنتیجه مشکلات محیطی، روانی یا پزشکی رخ دهد. تحقیقات به عمل آمده این را نشان میدهد که اشخاص دچار ویژگیهای تکانشی از عدم تعادل شیمیایی حاوی دوپامین، سروتنین و اسید گاما آمینو در بدنشان رنج می برند.
الکل میتواند اثرات این ماده های شیمیایی را افزایش دهد و بواسطه آنکه عدم تعادل شیمیایی اغلب از والدین به فرزندان میرسد ، همچنین رابطه قوی با ژنتیک وجود دارد. اضطراب و استرس نقش مهمی در این اختلال بازی می کنند و باعث میشوند که احتمال این که چرخه تکانش تحریک شود، بیشتر شود.
افرادی که از الکلیسم رنج می برند و با این اختلال تحریک میشوند ، مستعد بسیاری از مشکلات سلامتی مربوط به اعتیاد میشوند که عبارتند از:
- بیماری قلبی و سکته مغزی 
- بیماری تنفسی
- بیماری کبدی
- خطر مصدومیت های اتفاقی
- افسردگی، اضطراب و احتمال خودکشی
- سرطان

درمان اختلال کنترل تکانه ای
پژوهش ها برای درمان اختلال کنترل تکانه ای تمرکز زیادی روی استفاده از درمان رفتار شناختی و داروها دارد. درمان رفتار شناختی میتواند به شخص کمک کند تا یاد بگیرد ارام بوده و با اضطراب و افکار منفی مبارزه نموده و مانع از رفتارهای اسیب رسان شود. در تحقیقات انجام شده این نوع درمان میتواند برای جنون آتش افروزی، جنون دزدی، اختلال انفجاری متناوب و مشکلات جنسی مؤثر باشد.
تا به حال تحقیقی درمانهای روان شناسی را برای اختلال انفجاری متاوب مؤثر ندانسته است ولی درمان رفتار شناختی اغلب درمانی مؤثر برای مشکلات خشونت مشابه می باشد. تحقیقات کمی برای درمانهای مؤثر برای جنون آتش افروزی وجود دارد ولی در یک تحقیق به بچه ها یاد داده شد با استفاده از رابطه بین احساسات، سطح استرس و کارها مانع از برپا کردن آتش شوند.
گردآوری: بخش روانشناسی بیتوته