بزرگنمايي:

آریا بانو - در پژوهشی که توسط عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی انجام شده است، یک نوع بسیار متمایز از سویه‌های هلیکوباکتر پیلوری به صورت غیرمنتظره کشف و شناسایی شد که احتمالاً صدها هزار سال پیش پدید آمده است.

مقاله‌ای تحت عنوان «زیست گونه‌های باستانی هلیکوباکترپیلوری» "An ancient ecospecies ofHelicobacter pylori" که به همت دکتر عباس یادگار؛ دکترای تخصصی باکتری شناسی پزشکی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رییس آزمایشگاه مرکز تحقیقات بیماری‌های منتقله از راه آب و غذا در پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد، طی یک پروژه و همکاری بین‌المللی با محققین چندین دانشگاه و مؤسسه تحقیقاتی برتر جهان در مهر ماه سال 1403 به چاپ رسیده بود، در مجله Nature منتشر شد.
این مقاله در شماره ماه اکتبر 2024 مجله Nature که یکی از معتبرترین مجلات علمی جهان در حوزه علوم زیستی و پزشکی با ضریب تاثیر 50 است، به چاپ رسید.
این مطالعه به صورت مشترک توسط دانشمندان و محققین صاحب‌نام جهان در حوزه مباحث ژنومیکس، تکامل و بیماری‌زایی عفونت میکروب معده یا همان باکتری هلیکوباکتر پیلوری، نحوه زندگی، تعامل و ارتباط طولانی این میکروب بیماری‌زا در معده انسان و ارتباط آن با بیماری‌های مرتبط با معده و سرطان معده انجام شد.
یادگار در خصوص اهمیت این پژوهش عنوان کرد: در این مطالعه یافته‌ها و ویژگی‌های جدید و بسیار ارزشمندی در مورد ارتباط و تعاملات طولانی مدت بین انسان و میکروب معده کشف و ارائه شده است.
به گفته عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، از زمان کشف هلیکوباکتر پیلوری در سال 1983، این باکتری عامل حدود یک میلیون مورد سرطان معده در سال و همچنین بروز سایر بیماری‌های مرتبط با معده انسان شامل گاستریت مزمن و زخم‌های معده و دوازدهه بوده است.
میکروبی با بیش از صدهزار سال سابقه سکونت در معده انسان
نویسنده این مقاله تصریح کرد: احتمال می‌رود میکروب هلیکوباکتر پیلوری در دوران ما قبل تاریخ نیز یکی از عوامل اصلی بروز بیماری‌ها و دردهای معده در انسان بوده و طبق تحقیقات انجام شده بیش از صد هزار سال در معده انسان ساکن شده است.
وی همچنین ادامه داد: در این مطالعه، مجموعه‌ای بی سابقه از بیش از 9هزار ژنوم کامل تعیین توالی شده گونه‌های هلیکوباکتر به ویژه هلیکوباکتر پیلوری از سراسر جهان جمع آوری و با هدف بررسی تکامل، گسترش و شیوع واریانت‌های مختلف این باکتری‌ها در نقاط مختلف کره زمین مورد استفاده قرار گرفت.
یادگار با اشاره به وسعت داده‌های جمع‌آوری شده بیان کرد: برای جمع‌آوری باکتری‌ها از سراسر جهان با مشارکت دانشمندان، محققان و پزشکان حوزه‌های مختلف علوم زیستی و پزشکی همچون میکروبیولوژی، بیماری‌های عفونی، ژنومیکس، بیوانفورماتیک، زیست‌شناسی مولکولی و تکاملی، تحقیقات سرطان و دستگاه گوارش، از بیش از 20 کشور، تلاش‌های بسیاری انجام گرفت.
رئیس آزمایشگاه مرکز تحقیقات بیماری‌های منتقله از راه آب و غذا همچنین افزود: از ایران نیز در کل 244 سویه هلیکوباکتر پیلوری با ویژگی‌های ژنتیکی مختلف که طی سال‌های متوالی در بانک میکروبی آزمایشگاه تحقیقات هلیکوباکتر واقع در پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد از بافت معده بیماران مختلف کشت، جداسازی، جمع آوری و ذخیره شده بودند، در این مطالعه استفاده و مورد تعیین توالی کامل ژنوم باکتری قرار گرفت. این اطلاعات با ژنوم سایر سویه‌های هلیکوباکتر پیلوری دنیا مقایسه و نتایج حاصل تجزیه و تحلیل شدند.
به گفته نویسنده این مقاله، این مجموعه بی‌سابقه از ژنوم سویه‌های مختلف هلیکوباکتر پیلوری به دانشمندان و محققان این امکان را می‌دهد تا با مطالعه دقیق آنها به سوال‌های بی‌شماری که در خصوص مباحث مربوط با چگونگی تعاملات، تکامل و همزیستی میکروب‌ها با انسان و همچنین روند بیماری‌زایی، اکتساب و انتقال ژن‌های بیماری‌زا در میان سویه‌های مختلف هلیکوباکتر پیلوری مطرح هستند، با هدف یافتن و توسعه راهکارهای پیشگیرانه و ارایه درمان‌های مناسب و کارآمد پاسخ دهند.
عضو هیئت علمی دانشگاه از کشف و شناسایی غیرمنتظره یک نوع بسیار متمایز از سویه‌های هلیکوباکتر پیلوری حین این مطالعه خبر داد و گفت: این گونه "گونه بومی سرسخت" و یا Hardy ecospecies نامگذاری شد که براساس نتایج حاصل این واریانت‌ها احتمالا صدها هزار سال پیش پدید آمده و همراه با انسان در سراسر نقاط و قاره‌های جهان گسترش یافتند.
به گفته وی، نتایج مطالعه نشان داد که به طور شگفت انگیزی این گونه زیست محیطی مختص معده انسان‌هایی است که رژیم غذایی آنها به طور عمده شامل گوشت یا ماهی است.
یادگار اظهار کرد: تنوع ژنتیکی که امروزه در باکتری‌های معده انسان مشاهده می‌شود، می‌تواند اطلاعات ارزشمند و جالبی در مورد رژیم‌های خوراکی مورد استفاده اجداد و نیاکان ما فراهم کند.
رئیس آزمایشگاه مرکز تحقیقات بیماری‌های منتقله از راه آب و غذا با بیان اینکه معده انسان به دلیل اسیدیته بالایی که دارد محیطی نامناسب برای سکونت و رشد میکروارگانیسم‌ها محسوب می‌شود، گفت: "آنزیم اوره آز" هلیکوباکتر پیلوری محیط اسیدی اطراف باکتری را خنثی کرده و شرایط کلونیزاسیون و رشد باکتری را فراهم می‌کند.
یادگار ادامه داد: سویه‌های Ubiquitous هلیکوباکتر پیلوری یک پروتئین در آنزیم اوره آز خود می‌سازند که اتم‌های نیکل را درون خود جای می‌دهد. اما اکثر سویه‌های Hardy هلیکوباکتر, از جمله آنهایی که در جمعیت‌های بومی و همچنین ببرها و یوزپلنگ‌‌ها هستند، اوره آز نوع دوم را کدگذاری کردند که به جای نیکل، اتم‌های آهن را در خود جای داده بودند.
وی در پایان عنوان کرد: طبق یافته‌های این مطالعه، این نوع از آنزیم اوره آز به هلیکوباکتر برای زنده ماندن در معده گوشتخواران که اسیدی‌تر از معده همه چیزخواران است و همچنین ممکن است دسترسی بیشتری به اتم‌های آهن و دسترسی کمتری به نیکل داشته باشند، کمک می‌کند.