آریا بانو - خراسان / گفتن بعضی جملات به افراد دارای اضافه‌وزن اگرچه به نظر بی‌ضرر یا حتی خیرخواهانه بیایند اما در واقع می‌توانند اثرات عمیق و مخربی بر روان فرد داشته باشند؛ در روز جهانی
چاقی در همین باره گفتیم
چهارم مارس، روز جهانی چاقی، فرصتی است برای آگاهی‌بخشی درباره چاقی، چالش‌های آن و تأثیر جامعه بر
سلامت جسمی و روانی افراد دارای اضافه‌وزن. در حالی که بیشتر مباحث درباره
چاقی بر عوامل فیزیولوژیکی و رژیم‌های کاهش وزن متمرکز است، یکی از جنبه‌های مغفول مانده اما بسیار مهم، تأثیر کلام و نگرش جامعه بر عزت نفس و
سلامت روانی آن هاست. در گفت‌وگوهای روزمره با این افراد جملاتی مثل: «نمی‌خوای رژیم بگیری؟»، «چقدر چاق شدی!»، «چرا انقدر می‌خوری؟»، «چاقی برای سلامتی‌ات ضرر داره، حواست هست؟» را به کار می‌بریم که اگرچه به نظر بی‌ضرر یا حتی خیرخواهانه بیایند، اما در واقع می‌توانند اثرات عمیق و مخربی بر روان فرد داشته باشند. این جملات نه‌تنها به افراد کمک نمی‌کنند، بلکه می‌توانند احساس شرم، اضطراب و کاهش عزت نفس را در آنان تشدید کنند. در ادامه، نکاتی در همین باره مطرح خواهد شد.
تأثیر این جملات بر سلامت‌روان چاق‌ها
برای تحلیل علمی تأثیر جملات منفی درباره وزن بر
سلامت روان و عزت نفس افراد، می‌توان به نظریات مختلف روان شناسی اشاره کرد:
1 طرحواره‌درمانی| این طرحواره که توسط جفری یانگ ارائه شده است، توضیح می‌دهد که باورهای بنیادین و ناسازگار دوران کودکی و
نوجوانی می‌توانند به الگوهای فکری و رفتاری ناسالم در بزرگ سالی منجر شوند. افراد
چاقی که در کودکی یا
نوجوانی به دلیل وزنشان تحقیر شده‌اند، ممکن است طرحواره‌های ناسازگاری مانند نقص و شرم، رهاشدگی، شکست و محرومیت هیجانی را در خود پرورش دهند. این طرحواره‌ها باعث می‌شوند فرد نسبت به وزن خود حساس شود و با کوچک‌ترین اشاره‌ای به وزنش، احساس شرم، اضطراب یا بی‌ارزشی کند.
2 نظریه عزت نفس | این نظریه که توسط موریس روزنبرگ مطرح شده، بیان می‌کند که عزت نفس، برداشت کلی فرد از ارزش شخصی‌اش است. طبق تحقیقات، اظهارنظرهای منفی درباره وزن، می‌توانند عزت نفس افراد چاق را به شدت کاهش دهند. وقتی افراد بارها می‌شنوند که وزنشان نامطلوب است، ممکن است این پیام را دریافت کنند که به اندازه دیگران ارزشمند نیستند که این امر می‌تواند به احساس بی‌کفایتی، افسردگی و اضطراب منجر شود.
3برچسب‌زنی اجتماعی| اروینگ گافمن در این نظریه توضیح می‌دهد که جامعه از طریق برچسب‌هایی که به افراد می‌زند، بر هویت و رفتار آن‌ها تأثیر می‌گذارد. درباره چاقی، برچسب‌هایی مانند «تنبل»، «بی‌اراده» و «بی‌مسئولیت» می‌توانند باعث شوند فرد چاق این هویت را بپذیرد و حتی از تعاملات اجتماعی کناره‌گیری کند. تحقیقات نشان داده‌اند که برچسب‌زنی مرتبط با وزن می‌تواند باعث افزایش استرس، اضطراب اجتماعی و حتی پرخوری احساسی شود.
4 نظریه استرس و مقابله | لازاروس و فولکمن در این نظریه توضیح می‌دهند که وقتی فرد با استرس‌های مزمن(مانند قضاوت شدن درباره وزن) مواجه می‌شود، ممکن است برای مقابله، رفتارهای ناسالمی مانند پرخوری احساسی یا اجتناب اجتماعی را در پیش بگیرد. بسیاری از افراد چاق، در مواجهه با استرس ناشی از تمسخر یا انتقاد، دچار اضطراب و افسردگی شده و گاهی برای کاهش ناراحتی خود، بیشتر غذا می‌خورند.
5 نظریه مقایسه اجتماعی| لئون فستینگر مطرح می‌کند که افراد تمایل دارند خود را با دیگران مقایسه کنند تا جایگاهشان را در جامعه بسنجند. در جامعه‌ای که
لاغری به عنوان معیار
زیبایی و موفقیت معرفی می‌شود، افراد چاق ممکن است در اثر مقایسه مداوم با افراد لاغر، دچار احساس ناکافی بودن و کاهش عزت نفس شوند. این مقایسه‌های مداوم، به ویژه در عصر رسانه‌های اجتماعی، فشار زیادی بر افراد چاق وارد می‌کند.
چگونه به جای آسیب‌زدن، حمایت کنیم؟
از اظهارنظر درباره بدن دیگران خودداری کنیم| حتی اگر نیت ما خیر باشد، نظر دادن درباره وزن دیگران معمولاً نتیجه‌ای جز ایجاد اضطراب و کاهش اعتمادبه‌نفس ندارد. یاد بگیریم که به ما مربوط نیست اگر کسی می‌خواهد 50 کیلوگرم یا 150 کیلوگرم باشد.
به‌جای انتقاد، همدلی کنیم| به جای گفتن «چرا انقدر می‌خوری؟»، بگوییم: «چطور می‌تونم بهت کمک کنم تا احساس بهتری داشته باشی؟»
روی احساسات فرد تمرکز کنیم، نه وزنش| از گفتن جملاتی مانند «چقدر لاغر شدی، عالیه!» پرهیز کنیم چون این پیام را می‌دهد که ارزش فرد تنها در
لاغری اوست. در عوض، به ویژگی‌های مثبت او اشاره کنیم: «چقدر سرحال و پرانرژی به نظر می‌رسی!»
فرهنگ پذیرش بدن را ترویج دهیم|
چاقی فقط یک ویژگی فیزیکی است و نباید معیار ارزش‌گذاری افراد باشد. هر کسی، صرف‌نظر از وزنش، شایسته احترام، محبت و حمایت است.
روی سبک‌زندگی
سالم تأکید کنیم نه کاهش وزن| به جای گفتن «باید وزن کم کنی!» بهتر است از سبک زندگی
سالم حرف بزنیم: «بیا با هم
ورزش کنیم تا حال‌مون بهتر بشه».
نکته پایانی
به مناسبت روز جهانی چاقی، در آستانه نوروز و در معرض دید و بازدیدهای عیدانه قرار گرفتن بیایید به جای جملاتی که باعث شرم و اضطراب می‌شوند، با همدلی، حمایت و پذیرش به
سلامت روان یکدیگر کمک کنیم. یادمان باشد که کلمات ما، وزن دارند؛ پس قبل از بیان، آن‌ها را خوب بسنجیم.
نویسنده: زهرا متقی‌شکیب | روان‌شناس و مدرس دانشگاه