چاپ

آریا بانو - ایرنا / خانه‌تکانی می‌تواند فرصتی برای تجدید روحیه و همدلی در خانواده باشد، اما گاهی فشارهای روانی و استرس‌های آن باعث بروز تنش‌ها می‌شود. در این گزارش، با دکتر ژاله کیانی، روانشناس و روان‌درمانگر به بررسی راهکارهایی پرداخته‌ایم تا این فرآیند تبدیل به تجربه‌ای مثبت و هماهنگ برای اعضای خانواده شود.
خانه‌تکانی، همانطور که شاید در ذهن بسیاری از ما تداعی‌کننده روزهای پرجنب و جوش آخر سال و در کنار آن لحظات شاد و شیرین است، گاهی اوقات به یک چالش بزرگ برای اعضای خانواده تبدیل می‌شود. در این ایام، در کنار خرید و آماده‌سازی برای سال نو، ممکن است فشارهای روانی و استرس‌های زیادی بر خانواده‌ها وارد شود.
آن‌گونه که برخی از ما این روزها را نه تنها به عنوان فرصتی برای پاکیزگی خانه، بلکه به عنوان زمانی برای بروز اختلافات و مشاجرات در نظر می‌گیریم. بر همین اساس، به سراغ دکتر ژاله کیانی، روانشناس، روان‌درمانگر و استاد دانشگاه رفتیم تا درک بهتری از چالش‌های روانی خانه‌تکانی داشته باشیم و راه‌حل‌هایی برای تبدیل این روند به یک تجربه مثبت و هماهنگ ارائه بدهیم.

چالش‌های روانی خانه‌تکانی
ژاله کیانی، روانشناس، روان‌درمانگر و استاد دانشگاه با اشاره به اینکه خانه‌تکانی یکی از معضلات روانی خانواده‌ها در ایام پایانی سال است، گفت: «خانه‌تکانی در برخی خانواده‌ها به یک چالش تبدیل می‌شود چرا که در این ایام اعضای خانواده احساس می‌کنند باید همه‌چیز بی‌عیب و نقص باشد. گاهی اوقات این احساس کمال‌گرایی و فشار برای انجام کارها در کوتاه‌ترین زمان ممکن، می‌تواند منجر به استرس و در نهایت مشاجرات خانوادگی شود.»
وی افزود: «این فشارها بیشتر زمانی بروز می‌کند که خانه‌تکانی به عنوان یک فعالیت فردی و شخصی دیده می‌شود، نه کاری گروهی و خانوادگی. اگر تقسیم وظایف درست انجام نشود یا اگر یکی از اعضای خانواده احساس کند که مسئولیت بیشتر از حدش به دوش اوست، اختلافات بالا می‌گیرد. این فشارها نه تنها باعث ایجاد مشاجرات بین اعضای خانواده می‌شود، بلکه اضطراب نیز در آن‌ها ایجاد می‌کند.»
تقسیم کار درست، گفت وگو و همدلی بیشتر بین اعضای خانواده می‌تواند از بروز اضطراب و مشاجرات جلوگیری کند
کیانی ادامه داد: «مشکلات پیشین و استرس‌هایی که از قبل در زندگی خانوادگی وجود داشته، زمانی که در آستانه خانه‌تکانی قرار می‌گیریم، خود را بیشتر نشان می‌دهند. به ویژه اگر در این ایام فشارهای اجتماعی نیز وجود داشته باشد. یعنی مثلاً دیدارهای خانوادگی که نه تنها برای دلجویی، بلکه گاهی برای بررسی شرایط یکدیگر و مقایسه وضعیت‌ها برگزار می‌شود، می‌تواند به شدت استرس‌زا باشد. همین مقایسه‌ها و فشارها می‌تواند به بروز اختلافات بیشتر و کاهش ظرفیت افراد برای تحمل مشکلات روزمره منجر شود.»
وی تأکید کرد: «برای مقابله با این فشارها، نیاز است که خانواده‌ها کار خانه‌تکانی را به عنوان یک فعالیت گروهی و هماهنگ بپذیرند. تقسیم کار درست، گفت وگو و همدلی بیشتر بین اعضای خانواده می‌تواند از بروز اضطراب و مشاجرات جلوگیری کند. همچنین باید به یاد داشته باشیم که خانه‌تکانی تنها به خانه‌پاکی مربوط نیست، بلکه به آرامش ذهنی و روانی اعضای خانواده نیز مربوط می‌شود.»

آریا بانو

ایجاد انگیزه و مسئولیت‌پذیری در خانه‌تکانی با روش‌های روانشناختی
کیانی در خصوص استفاده از روش‌های روانشناسی برای ایجاد انگیزه در اعضای خانواده در فرایند خانه‌تکانی بیان داشت: «قطعاً می‌توان از شیوه‌های روانشناختی متعددی بهره برد تا با ایجاد انگیزه و احساس مسئولیت، این مرحله از سال را با سهولت بیشتری سپری کنیم و حتی از آن لذت ببریم. یکی از این شیوه‌ها، تکنیک هدف‌گذاری است. به جای آنکه به خانه به‌عنوان مجموعه‌ای از کارهای بزرگ و بی‌پایان بنگریم که موجب اضطراب می‌شود، می‌توانیم کارها را به اهداف کوچکتر تقسیم کنیم. به عنوان مثال، می‌توانیم روزانه تنها به تمیز کردن سه قسمت از خانه یا یک کابینت خاص بپردازیم. بدین ترتیب، فرایند خانه‌تکانی از حجم سنگین خود کاسته و مشارکت افراد در این فعالیت تسهیل می‌شود.»
باید فرایند خانه‌تکانی را از یک کار طاقت‌فرسا به یک سرگرمی لذت‌بخش تبدیل کنیم. این امر می‌تواند از طریق ایجاد فضای همدلانه و قدردانی از تلاش‌های کوچک اعضای خانواده به دست آید.
وی افزود: «یکی دیگر از راهکارهای مؤثر، مشارکت دادن اعضای خانواده در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌هاست. به جای تحمیل وظایف از سوی بزرگترهای خانواده، بهتر است در یک فضای همدلانه و هماهنگ با یکدیگر بنشینیم و مشخص کنیم که چه کسی چه مسئولیتی را بر عهده خواهد گرفت و در چه زمان‌هایی قادر به انجام آن است. این روش، علاوه بر اینکه حس مسئولیت‌پذیری را در اعضای خانواده تقویت می‌کند، به آن‌ها این امکان را می‌دهد که در قالب یک تیم همکارانه وارد عمل شوند.»
این روانشناس و روان‌درمانگر کیانی ادامه داد: «یکی از ارکان مهم در ایجاد انگیزه و مسئولیت‌پذیری، برقراری ارتباط مؤثر با اعضای خانواده است. باید به سخنان و نظرات آنان گوش داده و مشکلات آن‌ها را درک کنیم. سپس بر اساس توانمندی‌ها و انگیزه‌های هر فرد، وظایف متناسب را به او محول کنیم. همچنین می‌توانیم فرایند خانه‌تکانی را از یک کار طاقت‌فرسا به یک سرگرمی لذت‌بخش تبدیل کنیم. این امر می‌تواند از طریق ایجاد فضای همدلانه و قدردانی از تلاش‌های کوچک اعضای خانواده به دست آید.»
وی تأکید کرد: «قدردانی و تشکر از هر قدمی که اعضای خانواده در این فرایند برمی‌دارند، حتی از کارهای کوچک، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این امر نه تنها حس مسئولیت‌پذیری افراد را تقویت می‌کند، بلکه آنان را به مشارکت بیشتر وادار می‌سازد. زمانی که نتیجه تلاش‌هایشان را مشاهده می‌کنند، احساس رضایت و شادمانی در دلشان شکل می‌گیرد و این انگیزه‌ای برای ادامه کار خواهد شد. در نهایت، با استفاده از این شیوه‌ها، خانه‌تکانی می‌تواند به یک تجربه جمعی و لذت‌بخش تبدیل شود که در آن همدلی، همکاری و مسئولیت‌پذیری در میان اعضای خانواده تقویت گردد.»
خانه‌تکانی؛ فرصتی برای تقویت روابط در خانواده‌های دچار مشکلات عاطفی
کیانی در خصوص اینکه چگونه خانه‌تکانی می‌تواند فرصتی باشد برای تقویت روابط در خانواده‌هایی که با مشکلات عاطفی یا ارتباطی روبه‌رو هستند،گفت: «خانه‌تکانی می‌تواند به عنوان یک فرصت برای گفت وگو و تقویت روابط در خانواده‌هایی که درگیر مشکلات عاطفی هستند، عمل کند. این فعالیت می‌تواند به افراد کمک کند تا با هم همفکری کنند و به یکدیگر نزدیک‌تر شوند. به جای نگاه کردن به خانه‌تکانی به عنوان یک تکلیف سنگین و خسته‌کننده، می‌توانیم آن را به یک تجربه جمعی و صمیمانه تبدیل کنیم.»
وی افزود: «یکی از روش‌های مفید این است که اعضای خانواده کنار هم بنشینند و گفتگو کنند. می‌توانند صحبت کنند که این خانه متعلق به همه ماست و هر یک از ما مسئولیتی برای تمیز کردن بخش‌هایی از آن داریم. این گفتگو می‌تواند به تقویت حس مالکیت و مسئولیت در میان اعضای خانواده کمک کند و فضای صمیمی‌تری ایجاد کند.»
به جای نگاه کردن به خانه‌تکانی به عنوان یک تکلیف سنگین و خسته‌کننده، می‌توانیم آن را به یک تجربه جمعی و صمیمانه تبدیل کنیم
کیانی ادامه داد: «خانه‌تکانی نباید یک فعالیت خشک و بی‌روح باشد. می‌توانیم در حین انجام آن، موسیقی پخش کنیم، شوخی کنیم و حتی خوراکی‌های خوشمزه کنار دستمان داشته باشیم. این امر می‌تواند جو خانه را شاداب‌تر کرده و اعضای خانواده را از حالت جدی و خسته‌کننده خارج کند. همچنین مهم است که اعضای خانواده هماهنگ کنند که کی شروع کنند و کی تمام کنند، و در این میان با یکدیگر به تبادل نظر بپردازند.»
وی تأکید کرد: «نباید اجازه دهیم که خانه‌تکانی به فضایی پر از قوانین و محدودیت‌های سخت تبدیل شود. نباید روی این فعالیت فشار بیاوریم و آن را تبدیل به یک اجبار کنیم. بلکه باید به هم نظر بدهیم، نظرات یکدیگر را بشنویم و در عین حال که با هم کار می‌کنیم، فضای گفت و گو را نیز باز نگه داریم. این نحوه تعامل می‌تواند رابطه اعضای خانواده را تقویت کرده و فرصت مناسبی برای بازسازی و ایجاد ارتباطات عاطفی فراهم آورد.»
آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان از طریق خانه‌تکانی
کیانی، روانشناس در خصوص چگونگی آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان از طریق مشارکت در خانه‌تکانی گفت: «یکی از بهترین راه‌ها برای آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان، واگذاری وظایف متناسب با سن و توان آن‌ها در فرآیند خانه‌تکانی است. البته باید توجه داشت که هر کاری برای بچه‌ها مناسب نیست، اما نباید آن‌ها را از این فعالیت‌ها دور نگه داریم. می‌توانیم کارهای کوچک و ساده را به آن‌ها واگذار کنیم تا احساس مسئولیت کنند.»
وی افزود: «گاهی اوقات والدین به اشتباه وظایفی را که خودشان از آن‌ها خوششان نمی‌آید، به بچه‌ها می‌دهند، در حالی که بهتر است وظایفی را برای آن‌ها انتخاب کنیم که هم‌راستا با علاقه‌مندی و توانایی‌شان باشد. به عنوان مثال، اگر کودک می‌خواهد کشو را تمیز کند، می‌توانیم به او آموزش بدهیم که چگونه این کار را انجام دهد، یا اگر به نقاشی علاقه دارد، می‌توانیم فرصت‌های مناسب برای نقاشی به او بدهیم و به شیوه صحیح این کار را به او نشان دهیم.»
تشویق و قدردانی از تلاش‌های کودک اهمیت زیادی دارد. حتی اگر کار را به درستی انجام ندهد، باید از تلاش‌هایش قدردانی کنیم.
کیانی تأکید کرد: «تشویق و قدردانی از تلاش‌های کودک اهمیت زیادی دارد. حتی اگر کار را به درستی انجام ندهد، باید از تلاش‌هایش قدردانی کنیم. این امر به آن‌ها انگیزه می‌دهد و احساس مسئولیت‌پذیری‌شان را تقویت می‌کند.»
وی ادامه داد: «یکی دیگر از نکات مهم این است که خود والدین باید الگوی خوبی برای کودک باشند. اگر والدین در حال انجام خانه‌تکانی با اشتیاق و انگیزه هستند، کودک نیز از آن‌ها تأثیر می‌گیرد. بنابراین، مهم است که والدین احساس خوبی داشته باشند و از فعالیت‌ها لذت ببرند تا این حس مثبت به کودک منتقل شود.»
این روانشناس تربیتی اشاره کرد: «خانه‌تکانی باید به یک فعالیت سرگرم‌کننده تبدیل شود که در آن همه اعضای خانواده مشارکت دارند. این فرآیند نه تنها به خانه‌تکانی کمک می‌کند، بلکه یک الگوی فرهنگی مثبت برای کودکان ایجاد می‌کند که از آن‌ها انسان‌هایی مسئولیت‌پذیر و مشارکت‌جو می‌سازد.»
روش‌های کاهش استرس و افزایش آرامش در خانه‌تکانی
کیانی در خصوص روش‌های کاهش استرس و ناراحتی‌های ناشی از خانه‌تکانی و چگونگی ایجاد فضایی آرامش‌بخش برای مشارکت اعضای خانواده، به نکات ارزشمندی اشاره کرد:«یکی از مهم‌ترین روش‌ها برای کاهش استرس در خانه‌تکانی، برنامه‌ریزی دقیق و واقع‌بینانه است. نباید انتظار داشته باشیم که در یک روز یا حتی دو روز بتوانیم کل خانه را تمیز کنیم. باید کارها را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کنیم و به آن‌ها اولویت بدهیم. مثلاً ابتدا کارهایی را انجام دهیم که از اهمیت بیشتری برخوردارند تا ذهن‌مان درگیر آن‌ها نباشد.»
وی افزود: «همچنین استفاده از تکنیک‌های ساماندهی مانند استفاده از جعبه‌ها، قفسه‌ها و برچسب‌ها برای مرتب‌سازی وسایل می‌تواند کمک‌کننده باشد. از کمال‌گرایی نیز باید پرهیز کرد. لازم نیست همه چیز بی‌عیب و نقص باشد. خانه‌تکانی باید یک فعالیت طبیعی و لذت‌بخش باشد، نه یک وظیفه سخت و طاقت‌فرسا.»
خانه‌تکانی عید باید به یک فرصت تبدیل شود که نه تنها خانه، بلکه دل‌های ما را هم تکان دهد. باید بر روابط خانوادگی و ایجاد حال خوب در کنار یکدیگر تمرکز کنیم.
کیانی تأکید کرد: «مهم است که در حین خانه‌تکانی استراحت‌های منظم داشته باشیم. می‌توانیم موسیقی گوش دهیم یا یک فنجان چای لذت‌بخش بنوشیم. حتی در حین انجام کارهای کوچک، مانند تمیز کردن لیوان‌ها، باید لذت ببریم و از لحظات ساده و خوشایند استفاده کنیم.»
وی ادامه داد: «کمک گرفتن از دیگران نیز می‌تواند استرس را کاهش دهد. وقتی دوستان یا اعضای خانواده به ما کمک می‌کنند، این نه تنها فشار کاری را کم می‌کند، بلکه فرصتی برای گفت‌وگو و تبادل احساسات فراهم می‌آورد. مشارکت در این فعالیت‌ها می‌تواند تجربه‌ای لذت‌بخش باشد که استرس را کاهش داده و به تقویت روابط کمک می‌کند.»
کیانی در پایان گفت: «خانه‌تکانی عید باید به یک فرصت تبدیل شود که نه تنها خانه، بلکه دل‌های ما را هم تکان دهد. باید بر روابط خانوادگی و ایجاد حال خوب در کنار یکدیگر تمرکز کنیم. هدف باید این باشد که در آستانه سال نو، ارتباطات‌مان را تقویت کنیم و به جای فشار آوردن به یکدیگر برای انجام درست کارها، بر محبت و همدلی سرمایه‌گذاری کنیم. ارتباطات خوب و سالم در خانواده، مهم‌ترین سرمایه‌ ماست، نه یک خانه بی‌عیب و نقص.»