چاپ

آریا بانو -
مراقبت‌های اولیه بهداشتی برای پوشش همگانی سلامت
٣٣
٠
اطلاعات / روز جهانی بهداشت را در حالی پشت سر می‌گذاریم که هنوز میلیون‌ها نفر در جهان به مراقبت‌های بهداشتی دسترسی ندارند و میلیون‌ها نفر دیگر هم مجبورند بین هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی و سایر هزینه‌های روزانه مانند غذا و لباس و حتی خانه یکی را انتخاب کنند.
این روزبه عنوان فرصتی به منظور جلب توجه جهان به موضوع بهداشت جهانی است و سازمان بهداشت جهانی و کشورهای جهان رویدادهای بین‌المللی، منطقه‌ای و محلی را در چنین روزی بررسی می‌کنند.
شعار امسال سازمان جهانی بهداشت به مراقبت‌های اولیه بهداشتی برای پوشش همگانی سلامت اختصاص یافته است. پوشش همگانی بهداشتی هدف شماره یک سازمان جهانی بهداشت است. راه دستیابی به چنین هدفی تضمین دستیابی همه افراد به مراقبت‌های بهداشتی مورد نیازشان است. اگرچه پیشرفت‌هایی در این زمینه در کشورها در همه مناطق جهان رخ داده است. اما همچنان ناکافی است. ‏
کارشناسان معتقدند، هدف نخست سازمان جهانی بهداشت پوشش همگانی بهداشت است و این در حالی است که کلید دستیابی به این هدف حصول اطمینان از این امراست که هرکسی بتواند به مراقبت‌های مورد نیاز خود در هر زمان که به آن نیاز دارد دسترسی داشته باشد. ‏
آنان می‌گویند، پوشش همگانی بهداشت متضمن این نکته است که تمامی افراد و جوامع بتوانند در هرزمان و هر مکانی که به خدمات بهداشتی با کیفیت نیاز داشته باشند، بدون بارمالی به آن دسترسی داشته باشند. این امر شامل طیف وسیعی از خدمات مورد نیازدر سراسر عمر از ترویج و ارتقا سلامت تا پیشگیری، درمان، بازتوانی ومراقبت‌های تسکینی است و به بهترین نحو بر پایه یک سیستم قوی مراقبتهای بهداشتی اولیه، قابل عرضه باشد. ‏
مراقبت‌های اولیه بهداشتی ‏
در تعریف مراقبت‌های بهداشتی اولیه آمده است مراقبت‌های بهداشتی اولیه ‏PHC ‎‏ عبارت است از مراقبت‌های بهداشتی ضروری که در دسترس همه افراد جهان قرار گیرد، برای آنان قابل قبول باشد، با مشارکت کامل آنها باشد، قیمت مناسبی برای جامعه داشته باشد و کشور قادر به پرداخت هزینه‌‌های آن باشد. اولین سطح تماس مردم، خانواده‌ها و جامعه با خدمات سلامت است و مراقبت‌های سلامت را هر چه نزدیکتر به محل زندگی و کار مردم ارائه می‌نماید. در همه کشورها اعم از توسعه یافته یا در حال توسعه، ارزش یکسانی دارد ولی در هر کشور شکل خاص خود را دارد.
موارد مورد نظر در مراقبت‌های بهداشتی اولیه عبارتند از - مناسب بودن: خدمات متناسب با نیازهای ضروری فراهم باشد- کافی بودن: حجم خدمات متناسب با حجم نیازها باشد.- جامع بودن: تمام سطوح پیشگیری را در برگیرد / تنوع خدمات را در نظر بگیرد ـ قابل دستیابی و در دسترس بودن: نه تنها نسبت جمعیت با تعداد واحدهای ارائه کننده خدمت تناسب داشته باشد بلکه موانع فرهنگی، جغرافیایی و... مانعی بر بهره مندی از خدمات نباشد. - قابل پرداخت بودن: دارای کمترین هزینه و حتی الامکان رایگان و عملی بودن: از نظر تدارکات، پرسنل و منابع قابل اجرا باشد.‏
پیشینه مراقبت‌های اولیه بهداشتی
‏‎ ‎در ایران برای حل مشکلات مربوط به ارائه خدمات سلامت و توزیع نیروی پزشکی کشور از سال 1319 تا ‏‎1351 ‎چندین تجربه به اجرا گذاشته شد‎: ‎‏ طرح تربیت بهدار که از سال 1319 در مشهد و از سال 1325 در اصفهان و شیراز اجرا شد‎.‎طرح سپاه بهداشت که از سال 1343 تا 1357 اجرا شد‎. ‎‏ طرح تربیت بهدار روستا، در شیراز، شمیران و تنکابن به اجرا گذاشته شد.
‏‎ ‎طرح سلسله که در الشتر لرستان تجربه شد‎. ‎طرح تحقیقاتی نحوه توسعه خدمات پزشکی و بهداشتی در ایران، از سال 1351در ارومیه اجرا و به طرح رضائیه معروف شد. راهبرد اصلی این طرح، تربیت و بکارگیری عوامل غیرپزشک در ارائه مراقبت‌های اولیه بهداشتی بود.‏‎ ‎هر یک از این طرح‌ها مشکلات خاص خود را داشت‎. .باتوجه به مجموعه شرایط حاکم بر این طرح‌ها، در سال ‏‎1356‎، وزارت بهداری به طور رسمی، طرح رضائیه را به عنوان شیوه اصلی گسترش خدمات سلامت پذیرفت و بالاخره در سال 1363 شبکه‌های بهداشتی درمانی در شهرستان‌های کشور استقرار یافتند
دسترسی به امکانات بهداشتی
دکتر تدروس آدهانوم قبریسوس - دبیرکل سازمان جهانی بهداشت به مناسبت این روز در بیانیه‌ای تاکید کرده است: اگرچه در سال‌های اخیر در برابر عوامل اصلی مرگ و میر و بیماری‌ها پیشرفت‌های خوبی بدست آورده‌ایم اما لازم است اقدامات بیشتری انجام گیرد تا این هدف به طور کامل محقق شود.
سلامت دسترسی ندارند می‌گوید: میلیون‌ها زن باردار بدون برخورداری از کمک متخصصان وضع حمل می‌کنند و میلیون‌ها کودک در برابر بیماری‌های کشنده واکسیناسیون نمی‌شوند. همچنین میلیون‌ها نفر به دلیل اینکه به درمان‌های مربوط به ‏HIV، سل و مالاریا دسترسی ندارند جان خود را از دست می‌دهند. این وضعیت در سال 2019 قابل قبول نیست. همچنین لازم است به این نکته اشاره شود که برای رفع این نابرابری‌ها اقدامات رو به رشدی انجام گرفته‌ است. وجود سیستم خدمات درمانی پایدار و مستحکم مبنای پوشش همگانی سلامت است و بهترین قدرت دفاعی در برابر شیوع بیماری‌ها و دیگر موقعیت‌های اضطراری است.
به گفته دبیرکل سازمان جهانی بهداشت اگرچه همیشه خطر شیوع بیماری‌ها و مشکلات دیگر با پیامد منفی برای سلامتی وجود دارد اما سرمایه‌گذاری به منظور تحکیم سیستم خدمات درمانی می‌تواند پیشگیری کننده باشد. بر اساس اهداف توسعه پایدار، تمام کشورها متعهد شده‌اند تا سال 2030 به پوشش همگانی سلامت دست پیدا کنند ازاینرو به منظور تحقق این اهداف لازم است طی پنج سال آینده حدود یک میلیارد نفر از مردم جهان از فوائد پوشش همگانی سلامت بهره‌مند شوند. این هدف غیرقابل دسترس نیست. ‏
ابعاد 3 گانه پوشش همگانی سلامت
دکتر ایرج حریرچی- معاون کل وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی به مناسبت روز جهانی بهداشت می‌گوید: پوشش همگانی سلامت به این معناست که همه مردم بدون ملاحظات قومی، اقتصادی و جغرافیایی بتوانند همه خدمات سلامت مورد نیاز اعم از پیشگیری، ارتقا، درمانی، توانبخشی و حتی طب تسکینی را هر موقع و هر جایی که نیاز دارند با کیفیت مناسب و بدون سختی مالی دریافت کنند.
متاسفانه طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت هنوز نیمی از مردم جهان به این پوشش دسترسی پیدا نکرده‌اند و سالانه 100میلیون نفر به دلیل هزینه‌های مربوط به سلامت به زیر خط فقر شدید می‌روند.
وی با اشاره به اینکه، 2 موضوع مهم هزینه‌های سلامت و کیفیت خدماتی که ارائه می‌شود، همواره مورد بحث بوده است می‌افزاید: امسال سازمان جهانی بهداشت، پوشش همگانی سلامت و تاثیر مراقبت‌های بهداشتی اولیه بر آن را مورد تاکید قرار داده است و این در حالی است که مراقبت‌های اولیه بهداشتی، مراقبت‌هایی است که نقطه تماس اول مردم چه سالم و چه بیمار در حوزه سلامت خواهد بود و تمام خدمات بهداشتی درمانی را یا سیستم بهداشتی درمانی خودش ارائه می‌کند و یا در سطوح بعدی ارجاع می‌دهد تا مردم از خدمات بهداشتی درمانی با کیفیت بهره‌مند شوند. معاون کل وزارت بهداشت یادآوری می‌کند: پوشش همگانی سلامت 3 بعد دارد که بعد اول آن خدمات سلامت تحت پوشش است.
بعد دوم تعداد افراد تحت پوشش بیمه و بعد سوم میزان سختی مالی هزینه‌های کمر شکن فقرزای سلامت هستند که خوشبختانه در بعد اول بیش از 99درصد خدماتی که در دنیا ارائه می‌شوند در کشور ما هم ارائه شده البته ممکن است گاهی مشکلاتی در توزیع جغرافیایی داشته باشیم. قسمت دوم که مربوط به افراد بیمه شده، در حال حاضر 93 درصد مردم بیمه هستند که نسبت به 6/83 دهم درصد قبلی رقم خوبی است، اما هنوز 7 درصد مردم بیمه نیستند.
حمایت‌های مالی موضوع سوم است که بعد از طرح تحول سلامت، پرداختی برای هزینه‌های درمانی از 58درصد در سال 89، به بالای 54درصد در سال‌های منتهی به 92رسید و در سال 95 نیز به 3/35 دهم درصد که رقم قابل توجهی است، کاهش داشته و میزان هزینه‌های فقرزا که قبلا 83درصد بوده الان به 50صدم درصد رسیده که نسبت به کشور‌های دیگر رقم قابل قبولی است، اگر چه باید تلاش کنیم که به صفر برسانیم.
وی می‌گوید: خوشبختانه با سیاست‌های وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی در یک سال و نیم اخیر، برای اولین بار تورم حوزه سلامت از تورم عمومی کشور پایین‌تر آمده است و تعرفه‌هایی که دولت امسال در نظر گرفت، برای نخستین بار تا 10درصد به دولت و 13درصد به بخش خصوصی اختصاص یافت و به گونه‌ای تنظیم شد که نسبت به تورم عمومی جامعه کاهش یافته است.
دکتر حریر چی در پاسخ به این پرسش که آیا این روند برای وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی کسری بودجه به همراه نخواهد داشت می‌افزاید: در سایر کشور‌ها نیز حوزه سلامت با محدودیت‌های بودجه‌ای مثل سایر حوزه‌ها مواجه است و ما باید کارایی و بهره وری داخل نظام سلامت را افزایش دهیم تا بتوانیم از محل منابع موجود، خدمات سلامت بیشتری را ارائه دهیم.
وی تاکید می‌کند: با بودجه‌ای که تصویب شد و با حمایت‌های اعمالی مجلس و دولت، انشاءالله سال آرامی را پیش رو خواهیم داشت، ولی با وجود افزایش خدمات مسکن و خوراک، مردم عموما دریافت خدمات آموزش و فرهنگ و سلامت را کاهش می‌دهند و ممکن است مردم اصلا خدمات را استفاده نکنند. همانطور که وزیر بهداشت،درمان و آموزش پزشکی تاکید کردند با توجه به مشکلات اقتصادی باید فعالیت‌هایمان را ادامه دهیم و به گونه‌ای مدیریت کنیم که در ارائه خدمات سلامت اختلالی ایجاد نشود. ‏
مراقبت‌های اولیه بهداشتی ‏
دکتر بیژن صدری زاده - متخصص بیماری‌های عفونی نیز در مورد مراقبت‌های اولیه بهداشتی به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: سازمان جهانی بهداشت بدنبال مصوبه‌ای در سال 1948 تشکیل شد و30 سال بعد در کنفرانس آلماآتا مساله مراقبت‌های بهداشتی اولیه در آنجا مطرح شد. ‏وی با بیان این مطلب که بهداشت در کشور ما درست جا نیفتاده است می‌افزاید: همه فکر می‌کنند که بهداشت به معنای پیشگیری است در حالی که بهداشت بسیار وسیع است و به معنای نگهداری سلامت و حفظ تندرستی است.
سازمان جهانی بهداشت در مورد تعریف سلامت آورده است سلامت شامل سلامت روانی،جسمی و اجتماعی است. البته 10 سال پیش پیشنهاد شد که سلامت معنوی هم افزوده شود. ولی این پیشنهاد به تصویب نرسید. کشور‌هایی که علاقمند به این بعد هم بودنند می‌توانستند در راهبرد‌ها و استراتژی‌های برنامه‌های بهداشتی درمانی کشورشان به ابعاد معنوی سلامت هم توجه کنند که در کشور ما این موضوع بشدت مورد توجه قرار گرفت. ابعاد معنوی سلامت در کشور‌های اسلامی بیشتر بر پایه ابعاد مذهبی است و در کل شامل همان ابعاد انسانی واخلاقیات است. ‏
این عضو فرهنگستان علوم پزشکی ایران خاطر نشان می‌کند: هدف سازمان جهانی بهداشت سلامت همه مردم دنیا است که دارای 8 جز است که عبارتند از: ـ آموزش بهداشت:یعنی نظام سلامت که در کشور ما خانه بهداشت،مرکز بهداشتی درمانی شهری و روستایی،بیمارستان‌های مختلف که در اولین سطح تماس مردم با مراکز سلامت است ـ بهسازی محیط و تامین آب آشامیدنی:
که به معنای دفع فضولات به شکل است ـ تغذیه: افرادی که سوء تغذیه دارند در برابر بیماری‌های عفونی بسیار آسیب پذیر می‌شوند - ایمن سازی: ایمن سازی در برابر بیماری‌ها از طریق واکسیناسیون از اهمیت زیادی برخوردار است و در ایران کودکان در برابر 6بیماری دیفتری،کزاز،سیاه سرفه،سرخک،سل و فلج اطفال واکسیناسیون شدند ـ مراقبت از مادر و کودک:
با توجه به هم مادر و هم کودک آسیب پذیر هستند باید از آنان مراقبت شود - پیشگیری و کنترل از بیماری‌های بومی و شایع: مثلا در کشور ما در آن زمان مالاریا بیمار شایعی بود و حالا سال‌ها است که محدود شده است به بخش‌های از کرمان،سیستان بلوچستان و هرمزگان - پیشگیری از بیماری‌های ساده و معمولی مانند سرما خوردگی - دسترسی به دارو‌های اساسی : هر کشوری بر اساس شرایط خودش باید دارو‌های اساسی مورد نیاز مردمش را داشته باشد. ‏
وی با اشاره به این مساله که در آن زمان بسیاری از کشور‌ها شرایط بهداشتی را داشتند و اغلب مردمشان به آن حد از سلامت دسترسی داشتند می‌افزاید: بسیاری از کشور‌ها در آفریقا از سطح بهداشتی بسیار پایینی بر خوردار بودند و قرار شد که سطح بهداشتی شان را ارتقا دهند که بعد‌ها به این نتیجه رسیدند که نیاز به مراقبت‌های بهداشتی اولیه سلامت بیش از پیش است و این در حالی است که هنوز هم بسیاری از کشور‌ها نتوانسته‌اند سلامت را برای مردمشان تامین کنند.
خوشبختانه کشور ما از نظر برنامه‌های مراقبت سلامت خیلی پیشرفت داشته است و بیش از 95درصد مردم کشورمان به خدمات اولیه مراقبت بهداشتی دسترسی دارند. سلامت برای همه یک هدف کلی است که در آن فقط واکسن و درمان مطرح نیست بلکه بهداشت باید طوری باشد که مردم از نظر سلامت خود و جامعه شان احساس مسئولیت کنند و خدماتی که ارائه می‌شود باید جامعیت داشته باشد و از آن به عنوان خدمات جامع اقدام یافته نام برده می‌شود که شامل پیشگیری،درمان،و توانبخشی است.
دکتر صدری زاده می‌گوید: در بسیاری از کشور‌های دنیا از جمله کشور‌های فقیر بیشتر درآمد‌ها صرف بیمارستان‌ها می‌شود در حالیکه از 90درصد درآمدی که صرف بیمارستان‌ها می‌شود تنها 10درصد مردم استفاده می‌کنند و بقیه نیاز به خدمات درمانی دیگری دارند که در دسترس شان نیست. ‏
وی یاد آوری می‌کند: هر نظام سلامت دارای 3 سطح است که عبارتند از: سطح اولیه نظام سلامت، در کشور ما خانه بهداشت و مراکز بهداشتی درمانی است سطح دوم: مراکز بهداشت درمانی که پزشک دارد و سطح سوم بیمارستان‌ها است و باید سیستم ارجاع در کشور‌ها وجود داشته باشند. به عنوان مثال بیماران در روستا‌ها اول به مراکز بهداشتی درمانی در روستاها مراجعه کنند و بعد پزشک روستا بیمار را برای درمان بیشتر به پزشک شهر بفرستد و نباید اولین مراجعه بیماران به بیمارستان باشد.
متاسفانه سیستم ارجاع در کشور ما خوب جا نیفتاده است بیماران به جای مراجعه به پزشک عمومی به متخصص و گاهی اوقات به فوق تخصص مراجعه می‌کنند. این در حالی است که در کشورهای پیشرفته سیستم ارجاع وجود دارد به طوری که هیچ بیماری نمی‌تواند سرخود به متخصص مراجعه کند پزشک عمومی بیمار را بررسی می‌کند و اگر نیاز بود او را به پزشک متخصص ارجاع می‌دهد. این در حالی است که پزشک عمومی ستون فقرات برنامه بهداشتی درمانی کشور است و اصل فلسفه پزشک عمومی عدالت در سلامت است.