چاپ

آریا بانو -
ترین ها/ باغ جهان نمای شیراز، نمونه ای از زیباترین باغ های ایرانی 7
٥٠
٠
کجارو / باغ «جهان نما» یکی از قدیمی‌ترین باغ‌های شیراز است که در شمال شرقی شهر شیراز و ضلع شرقی خیابان حافظ (دروازه قرآن) و بالاتر از میدان حافظیه قرار دارد.
باغ‌ جهان نما نیز همچون سایر باغ‌های ایرانی بیانگر رابطه‌ی تنگاتنگ میان بستر فرهنگی و طبیعی است و نشانه‌ای از سازگار نمودن و همسو کردن نیازهای انسان و طبیعت است. باغ ایرانی نمایانگر توان نهفته‌ی محیط و طبیعت‌ و چگونگی استفاده از آن بوده است. خالق باغ با اتکا به دانش تجربی خود، فضایی را ایجاد کرده که باعث بقاء و پویایی بستر طبیعی شده است.
باغ جهان نما در زمان حکومت «آل مظفر» و «آل اینجو» بسیار سرسبز و آباد بوده است. این باغ مانند سه باغ ارم، دلگشا و تخت قراچه که از باغ‌های مشهور شیراز هستند، پیش از حمله‌ی تیمور گورکانی در نهایت آبادی و سرسبزی بوده است. «ابن عربشاه» مورخ دوره‌ی تیمور در عجایب‌المقدور این باغ را «زینت‌الدنیا» نامیده است.
باغ جهان نما در هنگام اقامت تیمور گورکانی در شیراز مورد توجه او قرار گرفت، به‌طوری که باغی شبیه به آن را در اطراف سمرقند که زادگاه تیمور بوده است، احداث کرده و آن را «جهان نما» نامید.
این باغ در دوره‌ی صفویه نیز از اهمیت زیادی برخوردار بوده و در سفرنامه‌ی شاردن، جواهرفروش و جهانگرد فرانسوی به آن اشاره شده است، اما پس از انقراض سلسله‌ی صفویه که ناامنی، کشور را فرا می‌گیرد، این باغ تقریبا ویران می‌شود.
شاردن که در دوره‌ی صفویه، شهر شیراز را دیده است، می‌نویسد:
دروازه‌ی شهر (دروازه قرآن) به خیابان بسیار زیبایی منتهی می‌‌شود که دراز و باریک است. در دو طرف این خیابان باغ‌هایی است که جبهه آن‌ها در سمت خیابان دویست پا و هریک دارای سردر و مدخل باشکوهی است با طاق نیم گنبدی و بر فراز هر سردر یک کلاه فرنگی ساخته‌‌اند. درهای باغ از دو سو مقابل هم قرار گرفته و قرینه بودن آن ها وضع جالبی به وجود آورده است. در وسط این خیابان، حوض مربع شکلی است که پهنای این حوض به اندازه‌ی خیابان است و برای این که بتوان از دو طرف آن گذشت، سردر باغ های دو سو به اندازه سی پا عقب نشسته است.
از نوشته‌های شاردن و تاورنیه می‌توان به این نتیجه رسید که باغ‌های دو طرف این خیابان یعنی باغ جهان ‌نما و باغ نو، که در دوره‌ی زندیه و قاجاریه بازسازی شده‌اند، همان باغ‌های دوره‌ی صفویه هستند و در آن زمان بسیار آباد و سرسبز بوده‌اند.
به روایت میرزا محمد کلانتر فارس، در دوره‌ی کشمکش بین مدعیان سلطنت، بعد از نادرشاه افشار تا استقرار حکومت کریم‌خان زند این باغ هم بازسازی شده است. عمارتی که در وسط باغ قرار گرفته مربوط به کریم‌خان زند است.
کریم‌خان زند این باغ را در سال 1185 هجری قمری حصارکشی کرد و در اطراف عمارت، خیابان‌کشی‌های زیبا و درخت‌کاری مفصلی ایجاد کرد. پس از دوره‌ی زندیه، در دوره‌ی قاجاریه نیز باغ جهان نما یکی از باغ‌های آباد و باشکوه به شمار می‌رفته و عمارت باغ، محل پذیرایی از مهمانان حکومت بوده است. در باغ جهان نما انواع درختان سرو و کاج کهنسال، مرکبات و درختان میوه وجود دارند.
عمارت باغ جهان نما که از دوره‌ی کریم خان تا به حال سالم و مستحکم برجای مانده به شکل هشت‌ضلعی و از نظر ظاهر تقریبا مشابه عمارت کلاه فرنگی باغ نظر است. در محوطه‌ی داخل عمارت و در وسط، یک حوض از سنگ مرمر یکپارچه ساخته شده و چهار شاه‌نشین در چهار گوشه‌ی آن ایجاد شده است. اتاق‌های بین شاه‌نشین‌ها 2 طبقه است.
نمای عمارت کلاه فرنگی باغ جهان نما از آجر است. این عمارت، فاقد کاشی‌کاری و نقاشی است. البته ممکن است که پیش از این تزییناتی داشته که با گذر زمان از بین رفته‌اند و چیزی باقی نمانده است.
این عمارت آجری در گذشته پنجره‌های چوبی داشته است که توسط مالک خصوصی آن برداشته شده و به جای آن پنجره‌های آهنی نصب شده است.
باغ ایرانی سه ویژگی و طراحی منحصر‌به‌فرد دارد: اول این که در مسیر عبور جوی آب قرار گرفته است، دوم این که با دیوارهای بلند محصور شده و سوم این که درون باغ، عمارتی تابستانی به همراه استخر آب قرار دارد.
این سه ویژگی که در باغ جهان نما نیز وجود دارد، باغ‌های ایرانی را از سایر باغ‌ها متمایز می‌کند.
همان طور که در باغ جهان نما نیز قابل مشاهده است، در معماری باغ‌های ایرانی 4 خیابان پهن که با درختان مرکبات و سرو تزیین شده‌اند، به عمارتی هشت ضلعی در مرکز باغ منتهی می‌شوند. در داخل عمارت نیز استخر و فواره‌ای وجود دارد که آب از آنجا جریان می یابد. جوی‌های آبی که در این چهار خیابان جریان دارند، معمولا دارای فواره‌های متعددی هستند.