بزرگنمايي:

عشق و محبت، يکي از ويژگي‌هاي منحصر به فرد آدمي است که در کنار عقل و درايت، از او موجودي متفاوت ساخته است. انسان به وسيله اين دو بال بزرگ و خارق‌العاده مي‌تواند به نقاطي از عالم، پرواز کند که پاي هيچ موجودي به آنجا نرسيده است و هيچ مخلوقي توان پاي نهادن به آن را ندارد.
خداوند، انسان را چنان آفريده که گويا بدون مهرورزي و علاقه مندي نمي‌تواند زندگي کند. نوزاد تازه به دنيا آمده هم که هنوز چيز زيادي از اين دنيا نمي‌فهمد، خيلي سريع علاقه مندي هايي پيدا مي‌کند و جدايي از آن‌ها را بر نمي‌تابد. يکي از سخت‌ترين تنبيهات بشري زندان است. اما نه به خاطر سختي‌هاي مادي که معمولاً در زندان‌هاي امروزي ديگر خبري از اين سختي‌ها نيست. بلکه همين جدايي و فراق، چنان آزار دهنده است که گويا از هر عذابي دردناک‌تر مي‌نمايد.

بنابراين بايد گفت که محبت هديه‌اي الهي است که خداوند در فطرت آدمي جاسازي کرده و آن را جزئي جدايي ناپذير از وجود او قرار داده است. اما مهم اين است که اين زلال پرارزش وجودي و اين هديه آسماني «در کجا به کار گيري مي‌شود» و «به پاي چه موجودي ريخته مي‌شود» و «ارزاني چه کسي يا چه چيزي مي‌گردد»؟

ارزش گذاري عشق و علاقه

نگاهي به علاقه مندي هاي مردم در جوامع مختلف بشري نشان مي‌دهد که بسياري از آن‌ها ارزش اين هديه آسماني را نمي‌دانند و آن را به هر کس و ناکسي اهدا مي‌کنند. درست مثل بچه خردسالي که حاضر است گردن بند طلاي خود را در عوض يک اسباب بازي ارزان قيمت بدهد و مدتي کوتاه با آن خوش باشد.

چه خوب مي‌شد اگر همه انسان‌ها پيش از علاقه‌امند شدن به هر موجودي، با خود مي‌نشستند و يک حساب و کتاب عاشقانه مي‌کردند. فطرت پاکشان را قاضي مي‌کردند و قبل از ارزاني داشتن زلال محبتشان به ديگران، آن را ارزش گذاري مي‌نمودند. اما افسوس که عشق و علاقه، در بسياري از مواقع، ديگر دروازه‌هاي ادراکي را مي‌بندد و راهي براي نفوذ در دل باقي نمي‌گذارد. چرا که به قول پيامبر عزيزمان:

حُبُّکَ للشَّيْء يُعْمي و يُصِمُّ(عوالي اللآلي، ج ?، ص ???)؛ «عشق تو به چيزي، کور و کرت مي‌کند.»

پس بياييد پيش از آنکه عاشق کسي شويم و علاقه به چيزي پيدا کنيم، آن را به آزمايشگاه ارزش گذاري ببريم و پس از اطمينان از والايي آن، محبت خود را ارزاني‌اش بداريم.

ميان ارزش هر انساني با ارزش محبوبش رابطه تنگاتنگي وجود دارد که بسياري از مردم به آن توجه نمي‌کنند و از کنار آن به راحتي مي‌گذرند. شايد اگر مي‌دانستند که علاقه به يک بازيگر بداخلاق يا دوست داشتن يک فوتباليست بزهکار يا رفاقت با يک رفيق بدکار چه بلايي بر سر دل بيچاره آنان مي‌آورد و با وجود پاکشان چه مي‌کند، هيچ وقت محبت خود را به پاي او نمي‌ريختند و اندک توجهي هم به او نمي‌کردند.

اما چه عواملي در اين ارزش گذاري تأثير گذار است؟

عامل اول: ارزشمندي محبوب

در ميدان مهر و محبت، مهم‌تر از هر مسأله‌اي، «ارزشمندي محبوب و معشوق» است. چرا که تنها عاشق‌پيشگي و دلدادگي نيست که از انسان موجودي متفاوت مي‌سازد، بلکه مهم‌تر از آن ارزشمندي و بزرگي موجودي است که محبت انسان بدان تعلق مي‌گيرد.

بنابراين هر چه محبوب انسان ارزشمندتر باشد، محبت به او نيز ارزش بيشتري مي‌يابد و هر چه کم ارزش‌تر باشد محبت به او نيز سخيف‌تر خواهد بود. اما و اي به حال آن روزي که محبوب انسان از مرز بي ارزشي هم فراتر رود و در امتحان ارزش گذاري نمره منفي بگيرد که چنين عشقي ديگر از انسانيت انسان چيزي باقي نخواهد گذاشت.

دلي که علاقه موجودي گران‌بها را در خود مي‌پروراند، خود نيز گران‌قيمت و پرارزش مي‌گردد. درست مثل عکسي زيبا از يک منظره دل انگيز. لذتي که در ديدن يک عکس زيبا از يک منظره دل انگيز در دل انسان ايجاد مي‌شود گاه همانند ديدار همان منظره دلربا است. بنابراين علاقه به موجودات ارزشمند بر ارزش انسان مي‌افزايد و رنگ و لعاب خوشي بر دل او مي‌زند.

در مقابل دلي که شيفته موجودي کم ارزش يا بي ارزش مي‌گردد، قيمت خود را به زير مي‌کشد و از ارزش و اعتبار خود مي‌کاهد.
بسياري از مردم از اين مسأله غافلند که علاقه مندي هاشان چه تأثير شگرفي در زندگي آن‌ها مي‌گذارد و چه دگرگوني عظيمي مي‌تواند در وجود آن‌ها ايجاد کند. پيامبر خدا صلّي الله عليه و آله مي‌فرمايد:

المَرءُ مَعَ مَن أحَبَّ(الکافي، ج 2، ص 126)؛ آدمي همراه کسي است که دوستش دارد.

بنابراين ميان ارزش هر انساني با ارزش محبوبش رابطه تنگاتنگي وجود دارد که بسياري از مردم به آن توجه نمي‌کنند و از کنار آن به راحتي مي‌گذرند. شايد اگر مي‌دانستند که علاقه به يک بازيگر بداخلاق يا دوست داشتن يک فوتباليست بزهکار يا رفاقت با يک رفيق بدکار چه بلايي بر سر دل بيچاره آنان مي‌آورد و با وجود پاکشان چه مي‌کند، هيچ وقت محبت خود را به پاي او نمي‌ريختند و اندک توجهي هم به او نمي‌کردند.

عامل دوم: ارزشمندي انگيزه

محبت و مهرورزي به هر موجودي ممکن است با انگيزه‌هاي مختلفي شکل بگيرد و دلايل متفاوتي داشته باشد. گُل را همه دوست دارند اما برخي به خاطر رنگ و بوي نازنين آن، برخي براي هديه دادن به محبوبشان، برخي براي شادمان سازي ديگران و برخي هم براي سود آور بودن تجارت آن.

«انگيزه ارزشمند»، مي‌تواند رنگ و بوي عشق را دگرگون سازد و به آن هويتي تازه بخشد. علاقه به کافران و دوست داشتن جاهلان در نگاه اول بسيار بي ارزش و حقير است. چرا که از «عامل ارزشمندي محبوب» برخوردار نيست.

اما اگر همين علاقه و محبت، با انگيزه‌اي والا ـ همچون نجات و هدايت ديگران ـ شکل گيرد، چنان ارزشمند خواهد شد که پيامبران را در صف اول چنين محبتي خواهد نشاند.

در مقابل علاقه به بهترين موجودات عالم اگر با انگيزه‌اي حقير همراه گردد، چنان از ارزش آن مي‌کاهد که قابل مقايسه با جلالت آن محبوب نخواهد بود.

اما بدا به حال کسي که با انگيزه‌اي حقير، عاشق موجودي سخيف گردد که ديگر تاريکي اندر تاريکي است.
 
هر چه محبوب انسان ارزشمندتر باشد، محبت به او نيز ارزش بيشتري مي‌يابد و هر چه کم ارزش‌تر باشد محبت به او نيز سخيف‌تر خواهد بود. اما و اي به حال آن روزي که محبوب انسان از مرز بي ارزشي هم فراتر رود و در امتحان ارزش گذاري نمره منفي بگيرد که چنين عشقي ديگر از انسانيت انسان چيزي باقي نخواهد گذاشت.
نتيجه: عاشق که باشيم؟

با توجه به دو عاملي که گفته شد مي‌توان چنين نتيجه گرفت که:

1 بهترين حالت اين است که انسان، با والاترين و ارزشمندترين انگيزه‌ها، عاشق بهترين و والاترين موجودات عالم گردد. چه کسي بهتر از خداوند مهربان يا پيامبران و امامان يا اولياء و مردم متدين جامعه که محبوب ما باشند. اما نه با انگيزه‌هاي مادي بلکه با انگيزه‌هايي که هم ترازشان باشد.

2 علاقه به مردم عادي جامعه هم اگر با انگيزه‌اي خالصانه و رنگ و بويي الهي شکل گيرد، بسيار ارزشمند خواهد بود. بنابراين مهرورزي به عموم مردم محبتي است بس ارزشمند که نبايد از آن پرهيز کرد.

3 علاقه مندي به گمراهان نيز به شرط آنکه با انگيزه هدايت آنان شکل بگيرد شايسته و درخور ستايش است. اما به شرط آنکه توانايي هدايت و قدرت جذب او را داشته باشيم. اما رد صورت عدم چنين قدرتي چنين علاقه‌اي هم نکوهيده خواهد بود.

4 روشن است که علاقه به مردم عادي جامعه همچون رفيق و فاميل با انگيزه‌هاي سخيف مادي، نکوهيده و بي ارزش است.

5 همچنين واضح است که علاقه به بدکاران و بزه کاران عالم بسيار نکوهيده است اما بدتر از آن اين است که انگيزه علاقه به چنين افرادي نيز بزه کاري و بدکاري آنان باشد.