بزرگنمايي:

آریا بانو -
چه بازیگرانی از پس نقش‌های منفی تاریخ اسلام برآمده‌اند؟
٢١٦
٠
جام جم / مخالف خوانی و اشقیاخوانی- در هنر نمایش سنتی - آیینی یا همان تعزیه، جایگاه مهمی دارد. این نقش‌ها که در برابر نقش‌های مثبت یعنی اولیا خوان‌ها و موافق خوان‌ها قرار می‌گرفتند هم ‌باید حالتی تهاجمی می‌داشتند و هم در نوع شخصیت پردازی شان نوعی خودآگاهی از شرارت و آینده شوم شان دیده می‌شد. علاوه بر این، بازیگرانی که این نقش‌ها را بازی می‌کردند با وجود جذابیت روی سن، در میان عامه مردم چندان مورد استقبال قرار نمی‌گرفتند و خیلی‌ها ترجیح می‌دادند میزبان بازیگر نقش امام و اولیا باشند تا شمر و اشقیا. همین فضا باعث شده بود در اغلب مجالس تعزیه، شبیه خوان نقش اشقیا روی سن بیاید و بخواند: « نه من شمرم، نه این خنجر / نه اینجا کربلا باشد ـ‌ غرض مقصود ما این است/ در این مجلس بکا باشد» از زمانی که هنر سینما و تلویزیون به خدمت نمایش مذهبی آمد، بازیگرانی هم نقش‌های منفی بازی کردند و فرصتی یافتند تا چهره شوند. به بهانه محرم 1441 هجری قمری و هزار و سیصد و هشتادمین سال شهادت امام حسین(ع) و یارانش، نگاهی کوتاه به چند نقش ماندگار منفی در فیلم‌ها و سریال‌های تاریخ اسلام داشته‌ایم.
مهدی فتحی/ عمروعاص ( امام علی(ع) - داوود میرباقری)

فتحی تا پایان عمرش در آخرین روز سال 82 با عمروعاص شناخته می‌شد. او وقتی در نقش عمروعاص گریم شد و جلوی آیینه ایستاد بی اختیار بر زبانش عبارت «قدیس» جاری شد. فتحی که قبل از سریال امام علی(ع) در فیلم‌های دستمزد و کشتی آنجلیکا هم بازی کرده بود با عمروعاص دیده شد. شخصیت مکار تاریخ که با معاویه علیه امام علی(ع)، متحد شدند. فتحی به نسبت سن تاریخی عمروعاص، جوان تر بود. عمروعاص در زمان امام علی(ع) حدود 80 سال داشته است. او بود که قبل از هجرت، وقتی مسلمانان به حبشه رفتند از طرف قریش پیش نجاشی پادشاه حبشه رفت و می‌خواست آنها را برگرداند که نتوانست. فتحی، دانش آموخته کلاس‌های تئاترآناهیتا و یکی از برترین استادان فن بیان تاریخ تئاتر ایران بود. برای همین معتقد بود باید با نقش زندگی کرد. با این نگاه، او در طول پنج سال ساخت سریال امام علی(ع) تبدیل به عمروعاص شد. اگرچه قرار بود نقش ابوسفیان را بازی کند ولی چون نقش کوتاه بود قبول نکرد تا همه ما یک شاه نقش فراموش‌نشدنی ببینیم. صحنه عریانی‌اش در برابر شمشیر امام علی(ع)، مجادله اش با ابوموسی و کل‌کل‌ او با معاویه، حالاحالا‌ها در ذهن‌ها باقی می‌ماند.
مهدی فخیم‌زاده /عمر بن سعد (مختارنامه- داوود میرباقری)

انتشار خبر بازی فخیم‌زاده در مختارنامه، تعجب برانگیز بود چون یک کارگردان داشت جلوی یک کارگردان دیگر بازی می‌کرد. به‌خصوص که فخیم زاده با ساخت دو سریال تاریخ اسلام درباره امام حسن(ع) (تنهاترین سردار) و امام رضا(ع) (ولایت عشق) عملا جا پای میرباقری گذاشته بود اما بازی درخشان او در نقش مهم ابن سعد، فرمانده سپاه کوفه در کربلا، خیره‌کننده بود. فخیم زاده پیش از این در دو سریال تاریخی که خودش ساخته بود هم نقش‌های منفی داشت و حتی در تنهاترین سردار نقش شمر را بازی کرده بود اما پیچیدگی نقش عمر بن سعد که تردیدش برای رفتن به کربلا را با وعده حکومت ری از بین می‌برد، نام او را با این نقش گره زد تا این کارگردان کارکشته پلیسی ساز، نقشی تاریخی بسازد. نقشی که پیش از این، مرحوم انوشیروان ارجمند در سریال روایت عشق و حسن پورشیرازی در فیلم رستاخیز هم آن را بازی کرده بود.
محمد صادقی/ مامون (ولایت عشق - مهدی فخیم‌زاده)

او هر نقشی بازی کند، مامون است. می‌خواهد نقش پلیس سریال خواب و بیدار باشد یا حضرت ابراهیم(ع) و امیرکبیر سریال‌های محمدرضا ورزی. حتی اگر در سریال مختارنامه هم با کلی گریم و استفاده از دوبلور، عبدا... بن مطیع، فرماندار کوفه شود باز هم مامون است. صادقی در ولایت عشق این شانس را آورد که مهدی فخیم‌زاده، شخصیت‌پردازی خیلی خوبی برای مامون خلیفه عباسی کرده بود. متظاهر، مکار و قدرت طلب که امام رضا(ع) را به خراسان دعوت کرده بود اما در مخمصه افتاده بود. چون در این سریال، شمایل امام رضا(ع) با نور پوشانده شده بود، صادقی کار سخت‌تری هم داشت او باید یک تنه از پس سکانس‌ها و فضاهای دو نفره گفت‌وگوی مامون و امام برمی‌آمد که آمد. لب گزیدن‌ها، التهاب در چشم‌ها و استیصالش در مجادله با امام و بعد هم نمایش قدرتش جلوی وزیرش، ابن فضل، مامون را باورپذیر کرد.
افسانه بایگان/ جعده ( تنهاترین سردار -‌ مهدی فخیم‌زاده)

ستاره زن سینمای ایران در دهه بی ستاره 60 در تنهاترین سردار، ریسک بزرگی کرد و نقشی منفی را بازی کرد. بایگان در این سریال نقش جعده، همسر امام حسن(ع) را بازی کرد؛ زنی که با وعده معاویه، همسرش را مسموم می‌کند. تردید‌های او و گول خوردنش جالب بود. احترام به همسری که به دلیل محدودیت تصویری امکان نمایشش وجود نداشت و بار درام فضاهای دونفره زن و شوهری را به دوش بایگان می‌انداخت، پیچیدگی نقش را بیشترکرده بود. بایگان که در اولین تجربه تلویزیونی‌اش، سربداران که آن هم کاری تاریخی بود موفق شده بود، در این سریال مهدی فخیم زاده هم موفق عمل کرد اما دیده نشدن سریال بر دیده شدن کارش تاثیر گذاشت.
محمد فیلی / شمر (مختارنامه - داوود میرباقری)

او دو نقش متفاوت نسیم بیگ و بسیم بیگ در سریال روزی روزگاری (امرا... احمدجو) داشت. برادری خنگ در میان یاران حسام بیک و برادری دو قلو و عاقل در میان یاران مراد بیگ. این بازیگر شیرازی‌الاصل تا مدت‌ها با این دو نقش شناخته می‌شد تا این‌که ناگهان با صورتی برص، شمر شد. شمر‌بن ذی الجوشن مرادی از قاتلان فاجعه‌ساز کربلاست که نماد اشقیا به حساب می‌آید. پیش از او، مصطفی طاری در معصومیت از دست رفته، فخیم زاده در تنهاترین سردار، ایمان ساجدی در روایت عشق و انوش معظمی، شمر بودند اما شمر مختارنامه که اتفاقا نقش فعالی در صحنه‌های کربلا داشت، بیشتر ماندگار شد.
محمدرضا شریفی نیا/ ولید ( امام علی(ع) - داوود میرباقری)

سال‌ها قبل از این‌که تبدیل به چهره‌ای جنجالی شود خودش را با ولید اثبات کرد. فرماندار کوفه که عشق به قطام، حکومتش را به باد داد. هنوز هم خیلی‌ها او را ولید صدا می‌زنند و می‌گویند ولید سینمای ایران. گرچه او بازی‌های متفاوتی در پری، لیلا و برج مینو هم داشت. خواندن نماز صبح چهار رکعتی، مستی وخماری اش در خانه، گفت‌وگویش با شتر جمل و«مسئلتن» گفتن‌های پی درپی برای ماستمالی موضوعات سخت، نماهای ماندگاری است که شریفی‌نیا در 36 سالگی در سریال امام علی(ع) ماندگارکرد اگر چه ولید واقعی در تاریخ حداقل دو برابر او سن داشته است.
فرهاد اصلانی/عبیدالله بن زیاد (مختارنامه- داوود میرباقری)

در تاریخ سینما و تلویزیون ایران شش نفر نقش ابن زیاد را بازی کرده‌اند. مرحوم عزت‌ا... مقبلی در فیلم سفیر (فریبرزصالح)، داریوش فرهنگ در سریال معصومیت از دست رفته (داوود میرباقری)، مرحوم رضا سعیدی در روایت عشق (انوشیروان ارجمند، علاءالدین رحیمی)، محسن زهتاب در فرستاده (جواد شمقدری)، بابک حمیدیان در رستاخیز (احمدرضا درویش) و فرهاد اصلانی در مختارنامه (داوودمیرباقری). هر شش نفر، از نگاه خود این حاکم کوفه در زمان عاشورا را تصویر کردند اما بین اینها، اصلانی فرصت بیشتری برای این نقش داشت و در سریال 40 قسمتی مختارنامه، ابعاد متنوعی به آن داد. اصلانی که نقش کوتاه یزید را در امام علی(ع) داشت و همبازی مهدی فتحی (عمروعاص) و بهزاد فراهانی(معاویه) بود گفته از آن موقع می‌خواست چنین نقشی را بازی کند، چون برایش حال فتحی و فراهانی عجیب بود. اصلانی برای رسیدن به این آرزویش ده سال صبر کرد. در سریال‌های خانه‌ای درتاریکی و راه بی‌پایان نقش‌های یک پلیس فربه متفاوتی را نشان داد تا میرباقری او را ابن زیاد مختارنامه کند. خطبه قرایش در مسجد کوفه، خنده‌های هیستریکش وقتی با چوب به صورت مختار زد. کابوس هایش بعد از عاشورا، شخصیت او را چنان سنگین کرد که می‌شود گفت در نیمی از سریال حتی بر شخصیت مختار هم سایه انداخته بود.
ویشکا آسایش/ قطام ( امام علی(ع)- داوود میرباقری)

سمبل حضور زنان در سریال‌های مذهبی است. این نقش در تاریخ این‌قدر که داوود میرباقری در سریال امام علی(ع) به آن شاخ و برگ داد نبود، اما توانست بر تعداد بیننده‌های این کاربیفزاید. آسایش، خواهر زاده مازیار پرتو، فیلمبردار سریال امام علی(ع) بود که خیلی اتفاقی و در 19 سالگی برای نقش قطام انتخاب شد. دخترجوان سرکشی که رویاهای بزرگی در سرداشت. ولید را از گول زد و خودش را هم ردیف عایشه می‌دید و شرط ازدواجش با ابن ملجم را خون امام علی(ع) تعیین کرد. آسایش در سریال امام علی(ع) ـ با صدای مینو غزنوی، نقش ماندگاری خلق کرد. بازی او که درآن سال‌ها در تلویزیون تازگی داشت مخالفان و موافقان زیادی به‌خود دید. عده‌ای به میرباقری خرده می‌گرفتند که این سریال، سریال قطام است و زنان در تاریخ صدر اسلام این‌قدر پررنگ نبوده‌اند. او در سریال مختارنامه هم نقش کوتاه جعده، همسر خائن امام حسن(ع) را بازی کرد.
​​​​​​​انوش معظمی / حرمله (مختارنامه - داوود میرباقری)

بدنی پرمو با مخفیگاهی مخوف و مرگبار داشت. میرباقری از حرمله شخصیتی فراانسانی و غیرقابل مهار و قاتل قهاری که استاد تیراندازی است، ساخته بود. صدای پرحجم و زمخت معظمی که از تئاتر با خودش آورده بود نکته مهمی بود که تحت تاثیر گریم و فضای سنگینش قرار داشت. حرمله در سریال، خیلی ابعاد غیرانسانی دارد و در دوئل با مختار کشته می‌شود ولی واقعیت نحوه مرگ او را تیرباران در بازار کناسه کوفه و آتش زدن جسدش نوشته‌اند. معظمی که نقش‌های کوتاهی در مسافرری و معصومیت از دست رفته داشت در فیلم رستاخیز هم نقش شمر را بازی کرد تا یک بازیگر تاریخی لقب بگیرد.