روزنامه خراسان - سیدمجتبی آل علی، دانش آموخته رشته فلسفه:
«بابا، چرا امام حسین (ع) شهید شد؟»، «مامان، چرا بعد از این همه سال باید
برای شهید شدن امام حسین (ع) عزاداری کنیم؟»، «بابا، میشه بپرسم خدا چیه؟»
و .... این روز‌ها در دهه اول محرم و ایام سوگواری سالار شهیدان امام حسین
(ع) هستیم و کودکان در این ایام برای شان پرسش‌ها و ابهاماتی مطرح می‌شود
که از والدین خود می‌پرسند. در ادامه توصیه‌هایی به والدین برای پاسخ دادن
به چنین سوالاتی داریم.
4 دلیلی که کودکان سوال می‌کنند
قبل از هر چیز باید بدانیم کودکان به چهار دلیل سوال می‌کنند:
1. شناختن
2. کنجکاوی
3. دیدن تضاد‌ها
4. تعارض‌ها
به طور کلی، کودکان سوال می‌کنند تا یاد
بگیرند. والدین با دانستن همین نکته نه تنها نباید از پرسش کودک شان خسته
شوند بلکه باید از این گونه سوالات استقبال کنند. در ادامه چند توصیه کلی
درباره نحوه پاسخ گویی به سوالات اعتقادی کودکان خواهیم داشت و چند سوال را
به عنوان نمونه، بر اساس همین توصیه‌های کلی پاسخ خواهیم داد.
نگویید تو در حد این مسائل نیستی!
سوال کردن فرزندان ما بیشتر برای شناخت و
یادگیری است و به همین دلیل اگر سوال را از کودکان مان بگیریم، هیچ نسلی
رشد نمی‌کند و حتی علمی و شناختی برای آن‌ها به وجود نمی‌آید. روش پاسخ
گویی به این دسته از سوالات اعتقادی، پاسخ منطقی و بدون جهت گیری است.
نباید از اصطلاحاتی، چون «الان وقت این سوال
نیست» یا «تو در حد این مسائل نیستی» استفاده کنیم. باید به صورت منطقی
پاسخ دهیم و درست این است که ابتدا از کودک مان بپرسیم خودش چه فکر و
برداشتی دارد و در ادامه صحبت او، به جمع بندی و پاسخ منطقی بپردازیم.
استفاده از زبان تمثیل و انواع مثال‌ها می‌تواند در این زمینه به شما بسیار
کمک کند.
با سوالات مفهومی پاسخ دهید
کودکان دوست دارند همواره جست و جو کنند و
کنجکاوی برایشان نوعی بازی ذهنی است و دلیل آن، آشنایی بیشتر با محیط اطراف
شان است. در پاسخ به این دسته از سوالات، یک نکته دیگر نیز قابل اهمیت است
که پاسخ گویی باید با سوالات بیشتری اتفاق بیفتد. مثلا اگر کودک شما
موضوعی را می‌داند و می‌خواهد بیشتر بداند و سوالی مطرح می‌کند، شما باید
به جنبه دیگر آن موضوع بپردازید و توضیح تان همراه با سوالات مفهومی بیشتری
باشد.
گاهی لازم است کودک را در آن موقعیت قرار دهید و بگویید: «اگر تو بودی، چه کار می‌کردی؟!»
تضاد و تعارض‌های ذهنی اش باید حل شود
وقتی اتفاقاتی در روند عادی زندگی می‌افتد
که تاکنون نبوده است، برای کودکان مان تضاد ذهنی ایجاد می‌شود و شروع به
پرسیدن می‌کنند. در این شرایط بهترین راه، همراهی کودک است تا ابتدا تجربه
کسب کند. گاهی باید سوالات را با مسائل عاطفی و احساسی پاسخ داد.
وجود رابطه پر از محبت، می‌تواند بسیار در
این مسئله کمک حال باشد. همچنین گاهی اتفاقاتی در زندگی می‌افتد که با
اتفاقات گذشته مخالف است. کودک در این حال دچار تعارض می‌شود. در این شرایط
برای پاسخ گویی به سوالات کودکان، باید از زبان مقایسه استفاده و موارد
متناقض را در شرایطی منطقی مقایسه و بررسی کرد تا نتیجه قابل توجهی به دست
آید.
تفاوت سوالات کودکان قبل و بعد از بلوغ
نکته بسیار مهم، این است که اگر کودک ما به
صورت منظم در محیط‌های مذهبی قرار گیرد به مرور زمان، پاسخ بسیاری از
سوالات خود را می‌یابد و خودش رفتار و روحیاتش را مدیریت می‌کند و سوالاتش
را به راحتی پاسخ می‌دهد. البته نکته قابل توجه این است که جنس سوالات
دوران کودکی و بلوغ با هم متفاوت است. سوالات دوران کودکی، بیشتر از جنس
شناختن و کنجکاوی است و سوالات دوران بلوغ به دلیل بحران‌ها و انقلاب‌های
درونی اش، از جنس حل تضاد‌ها و تعارض هاست.
نحوه پاسخ دادن به چند سوال رایج کودکان
در ادامه به صورت مصداقی به بررسی چند سوال می‌پردازیم که با توجه به نکته‌های مطرح شده در ابتدای مطلب، به آن‌ها پاسخ خواهیم داد.
خدا چیست و کیست؟
این سوال بسیار مهم است و قبل از هر پاسخی
باید خود کودک را با این سوال درگیر کنیم تا زبان و فهم کودک مان را
بشناسیم. خودت چی فکر می‌کنی؟ یا چه حسی و درکی داری؟ فکر می‌کنی چیست؟ در
گام دوم باید به او بگوییم خدا کجاست؟ و خدا جایی نیست جز در قلب او. با
پرداختن به این سوالات و از دریچه ذهن کودک، می‌توان او را درمسیر رسیدن به
پاسخی ساده قرار داد.
چرا باید عزاداری کنیم؟
در این سوال ابتدا باید احساس مسئولیت و عاطفه فرزندمان را بشناسیم و او را درگیر کنیم.
چیز‌هایی را که از دست داده و ناراحت شده
است، برایش یادآوری و سعی کنیم عواطف و احساساتش را در نبود آن چه برایش
ارزش دارد، بروز دهد. طبق نظریات علم روان شناسی، شور و هیجان نیز در کنار
شعور، عامل سلامتی روان است.
چرا امام حسین (ع) شهید شدند؟
هیچ گاه در پاسخ به این سوال سعی نکنید
واکنش منفی نشان دهید که چرا این سوال را پرسیده است! باید اول خودمان
بدانیم فلسفه شهادت امام حسین (ع) چه بوده است. کودکان جنس بدی و ظلم را
می‌شناسند و باید بپرسیم اگر تو بودی در برابر ظلم می‌ایستادی یا نه؟ تا چه
حد؟ و ... تا ذهن کودک ما با این موضوع آشنا شود.
چرا فلان فرد که عزادار است، کار غلطی انجام می‌دهد؟
این هم سوال مهمی است و کاش یک عزادار، حداقل در این ایام به این نکته مهم توجه کند که کودکان مشغول تماشای او هستند و خواهند بود.
با این حال و در پاسخ به این سوال، باید
زبان مقایسه را به کار گیریم و به کودکان در گام اول بگوییم که هر کسی
مصونیت از خطا ندارد و امکان دارد کار اشتباهی انجام دهد.
از طرفی به او نشان بدهیم اگر کار اشتباهی
را دید، باید اشتباه بودن کارش را بفهمد و از آن رفتار بد دوری کند.
سوالاتی، چون این که اگر کاری غلط باشد ما باید انجام بدهیم؟ در راستای
پاسخ دادن به این سوال، گره گشا به نظر می‌رسد.
کودک باید آزادانه هر سوالی را بپرسد
در پایان توجه داشته باشید که هر سوالی را
می‌توان پاسخ داد. فقط باید این نکته را در نظر بگیریم که پاسخ دادن به یک
پرسش، سبب نشود شخصیت کودک مورد سوال قرار گیرد. کودک می‌تواند هر سوالی را
بپرسد و آزاد است و نباید بابت سوال پرسیدنش بازخواست شود. همراهی کردن و
گوش دادن به کودک و توجه به او، 50 درصد پاسخ به سوالش است.