بزرگنمايي:

آریا بانو - سلامانه: تایج یک پژوهش نشان می‌دهد عوامل فردی، مدیریتی و سازمانی بر رفتار زیرآب‌زنی در سازمان‌ها تاثیرگذارند.
رفتارهای پنهانی که عموما به عنوان زیرآب زنی شناخته می‌شوند، اقداماتی هستند که در غیاب مورد هدف انجام می‌گیرند و در جهت تلاش برای تخریب شهرت یا شغل فرد هدف، یا ایجاد زیان‌هایی برای او صورت می‌گیرند. این اقدام‌ها معمولا آب زیرکاهانه و به روش مخفی انجام می‌شوند. محققان در مقاله‌ای با عنوان "علل رفتار زیرآب زنی در سازمان‌های بخش دولتی" این موضوع را بررسی کرده‌اند.
در این پژوهش که قاسم اسلامی، دانشجوی دکتری مدیریت رفتاری دانشگاه فردوسی مشهد، فریبرز رحیم‌نیا، استاد گروه مدیریت دانشگاه فردوسی مشهد، سعید مرتضوی، استاد گروه مدیریت دانشگاه فردوسی مشهد و علی‌رضا خوراکیان، دانشیار گروه مدیریت دانشگاه فردوسی مشهد انجام داده‌اند آمده است:« فلسفه این پژوهش تفسیری، رویکرد آن کیفی و راهبرد آن داده‌بنیاد با رویکرد گلیزری( ظاهرشونده) است. راهبرد داده بنیاد روشی کیفی برای خلق نظریه‌ای است که در سطح گسترده به تبیین فرآیند، کنش یا کنش متقابل موضوعی با هویت مشخص می‌پردازد.»
محققان می‌گویند:« در این پژوهش، مدیران سازمان‌های دولتی زیرمجموعه وزارتخانه‌ها در شهر مشهد، به عنوان جامعه آماری مورد توجه قرار گرفتند. علت انتخاب این جامعه، اولا اهمیت جایگاه سازمان‌های دولتی در نگاه شهروندان است و آن‌ها انتظار دارند تا این سازمان‌ها که به نوعی نماینده حکومت اسلامی تلقی می‌شوند، بیشتر به رفتارهای اسلامی، اخلاقی و انسانی پایبند باشند و دوم این که، تبعات رفتار زیرآب‌زنی در این سازمان‌ها به مراتب بیشتر از سازمان‌های بخش خصوصی است، چرا که تصمیم‌هایی که ممکن است در نتیجه چنین رفتاری در مورد افراد مورد هدف زیرآب‌زنی گرفته شود، گاهی در سرنوشت یک جامعه می‌توان تاثیرگذار باشد.»
براساس آن چه در این مقاله آمده است، مدیران، با توجه به جایگاه و هم‌چنین تجربه‌ای که دارند، بهتر می‌توانند در مورد علل رفتار زیرآب‌زنی در سازمان متبوع خود اظهار نظر کنند؛ چرا که آن‌ها ممکن است، خود شاهد این رفتار از جانب زیردستان باشند و با شیوه‌ها، وجوه، علل و پیامدهای مختلفی که این رفتار برای افراد مورد هدف داشته، آشنایی بیشتری داشته باشند؛ همچنین این افراد به عنوان یکی از اعضای سازمان ممکن است که خودشان از چنین رفتارهایی متضرر شده باشند و به عنوان یک فرد قربانی در مورد تجربه خود اظهار نظر کنند.
پژوهشگران از میان این مدیران، 19 نفر را براساس نمونه‌گیری هدفمند و بر مبنای تجربه، تحصیلات و دیگر معیارهایی که نشان از اطلاعات غنی آن‌ها در حوزه مورد مطالعه می‌دهند انتخاب کردند. این مدیران مورد مصاحبه قرار گرفتند. چهار نفر از این مدیران، مدیر ارشد، پنج نفر مدیر میانی و ده نفر نیز مدیر عملیاتی بودند که از سازمان‌هایی همچون اداره دارایی و سازمان امور مالیات، برق منطقه‌ای خراسان، آب و فاضلاب مشهد، جهاد کشاورزی، مخابرات، گاز و مسکن و شهرسازی انتخاب شدند.
در این پژوهش آمده است:« افزایش رفتارهای زیرآب‌زنی از یک طرف، سبب افزایش اضطراب واسترس فرد در محیط کار شده و از طرف دیگر، سبب کاهش انگیزه خدمت، تعهد و رضایت شغلی و در نتیجه، کاهش عملکرد فرد در سازمان می‌شود. تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که علل این گونه رفتارها در سازمان‌های بخش دولتی در سه نوع علل فردی، مدیریتی و سازمانی دسته‌بندی می‌شود.»
بنا بر آن چه در این مقاله آمده است حسادت، کینه توزی، منفعت طلبی و ماکیاولیسم بالا از جمله عوامل فردی زیرآب زنی شناخته شده است. افراد با ویژگی ماکیاولی بالا، تمایل به برد دارند و توجه اساسی آن‌ها وظیفه و کاری است که باید انجام بدهند و نه چیز دیگر. در همین راستا، آن‌ها برای انجام وظیفه خود از افراد تحت سلطه خود برای رسیدن به هدف به عنوان یک ابزار استفاده می‌کنند.
از دیگر عوامل فردی موثر در زیرآب زنی در سازمان‌ها می‌توان به عدم وجود توانایی و شایستگی لازم در فرد زیرآب زن، عقده‌ها و حقارت‌های درونی، نداشتن اعتماد به نفس کافی و همچنین ضعف اعتقادات دینی اشاره کرد.
محققان می‌گویند:« یکی دیگر از انواع علل مستخرج از مصاحبه‌ها، علل مدیریتی است. علت این امر نقش و اهمیتی است که مدیران می‌توانند در افزایش و کاهش این رفتار داشته باشند. مدیران دهن‌بین و سطحی‌نگر، حمایت و همراهی مدیر با افراد زیرآب‌زن، رفتار نسنجیده و تبعیض‌آمیز مدیر، نداشتن کانال‌های ارتباطی علمی و فنی برای دریافت اطلاعات، آگاهی کم مدیر از شایستگی‌های کارکنان، آشنایی کم مدیران تازه‌وارد با افراد سازمان و همچنین اعتماد بیش از حد مدیر به افراد زیرآب زن عوامل مدیریتی تشدید کننده این رفتار است.»
براساس نتایج این پژوهش، عدم شایسته‌سالاری در سازمان، نبود فرهنگ سازمانی مبتنی بر اخلاقیات، منافع حزبی و گروهی، ضعف در آموزش رفتارهای سازمانی مناسب، عدم وجود قوانین و مقررات برای رعایت اصول اخلاقی در سازمان، امنیت شغلی کم، غنی و چالشی نبودن شغل، ارتباط ضعیف و نامناسب بین کارکنان با یکدیگر و همچنین احساس بی‌عدالتی و نابرابری عوامل سازمانی تاثیرگذار بر رفتار زیرآب‌زنی هستند.
در این پژوهش آمده است:« با توجه به مباحث بیان شده در جهت کاهش این رفتارها در سازمان، به مدیران توصیه می‌شود تا نظام پرداخت حقوق و دستمزد و همچنین پاداش را عادلانه سازند. هر چه پرداخت براساس منطق و مبتنی بر شایستگی افراد تنظیم شود، بروز رفتارهای منفی به همان نسبت کمتر خواهد شد.»
این پژوهش در سومین شماره سی‌ویکمین دوره فصلنامه علمی پژوهشی "فرآیند مدیریت و توسعه" منتشر شده است.