بزرگنمايي:

آریا بانو -

صبح نو / در روزهای گذشته هفته ازدواج را گذراندیم. این هفته با توجه به سالروز ازدواج حضرت علی و حضرت زهرا(س) نام‌گذاری شده و دستگاه‌های فرهنگی به بهانه آن سعی در اجرای برنامه‌هایی در راستای ترویج امر ازدواج می‌کنند؛ اما سینمای ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین رسانه‌های فرهنگی کشور چه عملکردی در موضوع ازدواج داشته است؟ این عملکرد تا حدود زیادی قابل بررسی است.
مرور فیلم‌هایی که در سینمای ایران با سوژه ازدواج ساخته شده کار دشواری نیست. تعداد این فیلم‌ها آن‌قدر زیاد نیست که نتوان آن‌ها را برشمرد. حالا در نظر بگیرید که از این تعداد فیلم، بخش قابل‌توجهی از آن هم در ژانر کمدی است و درواقع ازدواج بهانه‌ای برای روایت قصه‌ای طنز بوده است. در ادامه گزارش فیلم‌های مطرح این حوزه را مرور می‌کنیم و سپس با یک روانشناس که نسبت به حوزه سینما هم اشراف خوبی دارد در این زمینه گفت‌وگو می‌کنیم؛ اما قبل از آن چند سؤال و فرضیه را باید مطرح کنیم. دلیل توجه ناچیز سینمای ایران به این مساله مهم چیست؟ آیا این سوژه دغدغه فیلمسازان نبوده است؟ چرا در طول سال تعداد زیادی فیلم درباره طلاق و مسائل شبیه به آن می‌بینیم اما از موضوع ازدواج خبری نیست؟ آیا این کم‌توجهی ارتباطی به سبک زندگی برخی از هنرمندان و بی‌علاقگی خود آن‌ها به ازدواج دارد؟ نقش دستگاه‌های فرهنگی در این زمینه چیست؟ آیا آن‌ها به سوژه ازدواج در سینما نگاهی جدی و اولویت‌دار داشته‌اند؟ در ادامه گزارش و گفت‌وگو سعی می‌کنیم به پاسخ این سؤالات برسیم.
فیلم‌های‌ ازدواجی!
«آپارتمان شماره 13»، «خواستگاری»، «ملاقات با والدین»، «مادرزن سلام»، «مجردها»، «عروس»، «دختر شیرینی‌فروش»، «در آرزوی ازدواج»، «همسر»، «نرگس» و «ازدواج به سبک ایرانی» از جمله مهم‌ترین فیلم‌های سینمای ایران با موضوع ازدواج است. دربین کارگردانانی که این فیلم‌ها را ساخته‌اند، بعضاً نام‌های شناخته‌شده‌ای مثل اصغر هاشمی، مهدی فخیم‌زاده، یدالله صمدی، بهروز افخمی، رخشان بنی‌اعتماد و حسن فتحی هم دیده می‌شود. بهروز افخمی در سال69 «عروس» را ساخت. این فیلم درباره عشق پسری پایین‌شهری به دختری از خانواده‌ای با طبقه‌ای متفاوت است. شهید مرتضی آوینی درباره این فیلم گفته‌است: «عروس فیلمی است استادانه و نمونه‌ای از سینمایی مطلوب. اصل مطلب این است که افخمی سینما را همان‌طور که باید باشد دیده‌است، نه بیشتر و نه‌کمتر.» رخشان بنی‌اعتماد در سال70 «نرگس» را با موضوعی متفاوت کرد. آفاق با جوانی به نام عادل زندگی می‌کند. آفاق از کودکی، عادل را بزرگ کرده و بعد به ناچار به عقد او درآمده است... این خلاصه‌ای یک خطی از داستان نرگس است. این فیلم چند سیمرغ را در جشنواره مال خود کرد. «همسر» در سال72 و توسط مهدی فخیم‌زاده ساخته شد. این فیلم داستان شیرینی دارد و چندباری از تلویزیون پخش شده است؛ اما حسن فتحی که در این سال‌های اخیر حسابی نامش به واسطه مجموعه «شهرزاد» مطرح شده، در سال 83 «ازدواج به سبک ایرانی» را ساخت. این فیلم سوژه جالبی داشت و در فضایی طنز روایت می‌شد. اخیراً خبرهایی مبنی‌بر احتمال ساخت قسمت بعدی این فیلم در آمریکا منتشر شده است. البته دهه80 بازهم فیلم‌هایی با این موضوع را به خود دید. اصغر هاشمی «مجردها» را در سال83 ساخت که آن هم فضایی شاد داشت.
فیلمساز از دغدغه‌هایش‌ فیلم‌ می‌سازد
خانم «مونا جلالی» روانشناس است. او در حوزه ازدواج و خانواده فعالیت دارد و با توجه به علاقه‌اش به سینما برنامه‌های مختلفی در زمینه پیوند سینما و حوزه کاری‌اش و هنردرمانی برگزار کرده است. البته این علاقه و اشراف به سینما دلایل دیگری هم دارد. وی فرزند آقای علی‌رضا جلالی از تهیه‌کنندگان سینما و تلویزیون است. مونا جلالی درباره فیلم‌هایی با سوژه ازدواج که در مقام یک روانشناس به یاد می‌آورد، گفت: از جمله فیلم‌هایی که ما خودمان برای آن‌ها تحلیل هم گذاشتیم، «شهر زیبا» و «درباره الی» آقای اصغر فرهادی است. سوژه اصلی این فیلم‌ها ازدواج و مسائل مربوط به آن است. زمانی فیلم‌هایی مثل «عروس» یا «ازدواج به سبک ایرانی» را داشتیم که نکته مشترک همه آن‌ها این است که این فیلم‌ها بیش از یک دهه پیش ساخته شده‌اند. الان مراجعان به ما که قصد ازدواج دارند عمدتاً متولد دهه هفتاد هستند. حالا ما به سختی می‌توانیم فضای چنین فیلم‌هایی را به نسلی که با رسانه‌های جدید و فضای مجازی درگیرند، منتقل کنیم. وی ادامه داد: نسل امروز نسل اینستاگرام و شبکه‌های اجتماعی است. همین است که امروز در سینمای ایران مساله ازدواج موضوعیت ندارد. این شرایط دلایل مختلفی دارد. هم اینکه سینماگران احتمالاً دغدغه آن را ندارند و هم مسائل مالی مطرح است. به هرحال یک سینماگر یا به سمت تولید فیلم‌های هنری و جشنواره‌ای می‌رود یا به سراغ ساخت فیلم‌های گیشه‌ای که بفروشند. این روانشناس درباره پررنگ شدن سینمای نوجوانان در سال‌های اخیر بیان کرد: البته اخیراً فیلم‌هایی در حوزه نوجوانان و خانواده ساخته شده اما به جرات می‌توانم بگویم آخرین فیلمی که با موضوع مسائل زناشویی ساخته شده و به یاد دارم، «آتش‌بس» خانم میلانی است که البته آن هم فضایی کمدی داشت. حتی فیلم دیگر این فیلمساز یعنی «ملی و راه‌های نرفته‌اش» هم درباره مساله ازدواج نبود و به یک‌سری از مشکلات اشاره می‌کرد. فیلم‌هایی که فیلمسازانی مثل خانم بنی‌اعتماد ساخته‌اند متعلق به چند دهه قبل‌اند و مساله آن‌ها به‌طور ویژه ازدواج بوده است. واقعاً در دهه اخیر فیلمی با موضوع ازدواج سراغ ندارم.
مونا جلالی با اشاره به سبک زندگی برخی از سینمایی‌ها و تضاد آن با مساله ازدواج و تاثیری که این موضوع می‌تواند به ساخت فیلم با سوژه ازدواج داشته باشد، گفت: این موضوع نکته قابل توجهی است. شخصاً با فیلمسازان مختلفی صحبت کرده‌ام. معمولاً در زمان ساخت فیلم اول شدیداً به دغدغه‌های شخصی خودشان می‌پردازند. اصولاً فرافکنی روانی آدم‌ها نسبت به زندگی است. مکانیزم دفاعی به نام والایش وجود دارد و حالا یک فیلمساز از تصویر و صدا استفاده می‌کند تا احساساتش را بیان بکند. پس همان‌طور که گفتیم فیلمساز چیزی را می‌سازد که دغدغه‌اش است. طبیعتاً ازدواج جزء دغدغه‌هایشان نیست.
این روانشناس درباره نقش حاکمیت در ترویج ازدواج در آثار سینمایی بیان کرد: اصولاً تأثیر حاکمیت در چنین موضوعاتی در تلویزیون بیشتر از سینماست. ورود حاکمیت به سینما عمدتاً در حوزه‌هایی مثل دفاع مقدس است. به نظرم اگر حاکمیت به موضوعاتی مثل ازدواج و خانواده در سینما ورود می‌کرد الان شرایط بهتری را شاهد بودیم.