بزرگنمايي:

آریا بانو -
شگردهای دورزدن پیری پوست
٥٩٧
٠
جام جم / گذر عمر موجب یک‌سری از تغییرات فیزیولوژیک در بدنمان می‌شود که در نهایت ما را به سوی پیری پیش می‌برد. این روند پیری، بیش از همه روی پوست‌ خود را نشان می‌دهد. چنانچه بدانیم چه مواردی روی پوست تاثیر می‌گذارند و سازوکار لایه‌های مختلف پوست را بشناسیم، تا اندازه‌ای می‌توانیم از پیر شدن پوست پیشگیری کنیم. در ادامه به بررسی قسمت‌های مختلف پوست و اثراتی که پیر شدن روی آنها می‌گذارد، می‌پردازیم تا بهتر بتوانیم سازوکار مقابله با پیری زودرس پوستمان را دریابیم.
اپیدرم
اپیدرم (روپوست)، بیرونی‌ترین لایه پوست است که از نوعی سلول به نام کراتینوسیت تشکیل شده و از بدن در برابر عوامل محیطی محافظت می‌کند. اپیدرم همچنین دربرگیرنده سلول‌های تولیدکننده رنگدانه و سلول‌های لانگرهانس است. سلول‌های لانگرهانس از پوست در برابر پیری محافظت می‌کنند. ضخامت اپیدرم، به‌طور متوسط یک میلی‌متر است. این لایه از پوست، سپر بدن در برابر محیط بیرون از بدن است و تقریبا هر 25 روز یک‌بار بازسازی می‌شود. پوست هنگام پیری، در برابر خشکی و خارش، عفونت‌های پوستی، بیماری‌های خودایمنی، بیماری‌های عروقی و بدخیم پوست، حساس می‌شود و هرچه انسان مسن‌تر می‌شود، سطح pH پوست (میزان اسیدی یا قلیایی بودن پوست)، افزایش می‌یابد. pH ایده‌آ‌ل پوست بین 5/4 تا 5/5 است. هرقدر این مقدار بیشتر شود، فرد نسبت به ابتلا به بیماری‌های عفونی مستعدتر است.
درم
درم (لایه میانی پوست)، بین لایه بیرونی اپیدرم و لایه هیپودرم (بافت زیرپوستی) قرار دارد و مجموعه‌ای پیچیده از پروتئین‌هاست که سلول‌هایی به نام فیبروبلاست آن را می‌سازند. در این بخش از پوست، رگ‌های خونی پوست قرار دارد که مواد مغذی و اکسیژن را به پوست رسانده و این بافت را در بهترین حالت خود قرار می‌دهند. ضخامت درم هم حدود دو میلی‌متر است. از کارایی این بخش پوست، با بالا رفتن سن کاسته می‌شود و به این ترتیب بخش‌های مختلف پوست ارتباط مناسب خود با یکدیگر را از دست می‌دهند. لایه درم، حاوی شبکه‌ای توری‌مانند، از پروتئین‌های کلاژن و الاستین، عروق لنفاوی، خون و سلول‌های ویژه‌ای به نام سلول‌های ماست (Mast) است. این‌شبکه در احاطه ماده‌ای ژل‌مانند، قرار دارد و در آبرسانی و مرطوب نگهداشتن پوست موثر است. رگ‌های خونی موجود در لایه درم، دمای بدن را تنظیم می‌کنند. آنها همچنین در عملکرد ایمنی بدن و فراهم‌کردن اکسیژن و مواد مغذی برای لایه‌های زیرین اپیدرم موثر هستند. البته از آنجایی که رگ‌های خونی به بخش اپیدرم، کشیده نمی‌شود، سلول‌های پوستی این ناحیه به دلیل نبود مواد مغذی و اکسیژن، می‌میرد. در تقاطع بین درم و اپیدرم، یک مرز موج‌مانند وجود دارد که سطح بیشتری برای تبادل اکسیژن و مواد مغذی به وجود می‌آورد. در این تقاطع، بخشی به نام درما پاپیلا (Derma papilla) به شکل برآمدگی وجود دارد. ما هرقدر مسن‌تر شویم، این برآمدگی به سمت صاف‌شدن تمایل پیدا می‌کند و در نتیجه از جریان اکسیژن و مواد مغذی کافی به لایه اپیدرم کاسته می‌شود.
هیپودرم
هیپودرم، عمیق‌ترین لایه پوست و در واقع بافت چربی زیر درم است که بدن را در برابر هوای سرد محافظت می‌کند. همچنین سلول‌های چربی در خود مواد مغذی و انرژی ذخیره می‌کنند. روند پیری باعث می‌شود این بخش از پوست دچار تخریب شده و پوست نازک شود.
پیری طبیعی در برابر پیری زودرس
پوست دچار دو نوع روند پیری می‌شود. یکی از آنها همان روند پیری طبیعی است که به وسیله ژن‌های بدن‌مان طی فرآیند مسن‌شدن، رخ می‌دهد. نوع دیگر پیری پوست، پیری زودرس است که معمولا با قرار گرفتن در شرایط بد زیست‌محیطی مانند آلودگی و نور زیاد خورشید به‌وجود می‌آید. وقتی پوست در معرض نور شدید خورشید قرار می‌گیرد، صدمه‌ای به پوست می‌زند که 80 تا 90 درصد آن به‌راحتی روی پوست مشاهده می‌شود. افراد مبتلا به آلبینیسم (زالی) و کسانی که مقدار کمی ملانوسیت (تولیدکننده رنگدانه) در بدن دارند بیش از دیگران در خطر صدمات نور فرابنفش خورشید قرار گرفته و به پیری زودرس مبتلا می‌شوند. پرتوهای فرابنفش نوع B، فقط به لایه اپیدرم نفوذ می‌کنند و موجب اریتما (سرخی پوست) می‌شوند. درحالی‌که، پرتو فرابنفش نوع A، به لایه درم پوست نفوذ کرده و صدمات پوستی مزمن و طولانی‌تری را موجب می‌شود.
وقتی پوست در برابر نور خورشید قرار می‌گیرد، پرتو فرابنفش از عملکرد ملانوسیت می‌کاهد و صدمات پوستی به شکل چین و چروک‌های واضح مشخص می‌شود. همچنین خشکی و سفتی و از دست رفتن خاصیت ارتجاعی پوست در لایه‌های بیرونی پوست بیشتر مشاهده می‌شود و این وضعیت به شکل دائمی باقی‌می‌ماند. پیری پوست ناشی از صدمه خورشید به‌راحتی از پیری طبیعی پوست متمایز است. این نوع پیری، پوست را بیشتر دچار تنش اکسایشی و صدمات عروقی می‌کند. بنابراین با قرار نگرفتن در معرض نور مستقیم خورشید می‌توان از این نوع پیری پوست، پیشگیری کرد.
کلاژن، الاستین و اسید هیالورونیک
ویژگی اصلی در پیری پوست، تحلیل ماتریس و شبکه به‌هم بافته کلاژن است. کاهش در کلاژن فیبریل (انواع 1 و 3) از ویژگی‌های پیری پوست در نتیجه مسن‌شدن است و البته با قرارگرفتن در معرض نور خورشید، شدت هم می‌یابد. کاهش کلاژن موجب فیبروبلاست (پیرشدن سلولی) شده ومی تواند روی حجم و اندازه منافذ پوست اثر بد بگذارد. به مرور با صدمه‌دیدن الیاف الاستین، پوست خاصیت ارتجاعی و قدرت کششی خود را از دست می‌دهد. از طرفی روند پیری باعث می‌شود مولکول اسید هیالورنیک که مسؤول حفظ آب در پوست است، دچار ناکارایی شده و پوست رطوبت خود را از دست داده و خشک شود.
از دست رفتن خاصیت چسبندگی
لایه‌ها و سلول‌های پوستی، بافت‌های متصل‌کننده را تشکیل می‌دهند. ارتباط بین این سلول‌ها باعث می‌شود تکثیر سلولی و جابه‌جایی پروتئین‌ها از طریق مجرای یونی، به خوبی صورت بگیرد. با پیر شدن، سلول‌های پوستی، ارتباط و چسبندگی موثرشان را از دست می‌دهند و اجزای لیپیدی پوست دچار تحلیل و در نهایت پیری پوست می‌شود.
تراکم پوست و فعالیت غدد چربی
فیبروبلاست‌ها مسؤول تولید کلاژن هستند و کاهش سلول‌های فیبروبلاست، موجب کاهش کلاژن و کم شدن حجم و انعطاف‌پذیری پوست می‌شود. غدد چربی پوست (سباسه) معمولا به پیازهای مو متصل هستند و سبوم (چربی) ترشح می‌کنند. سبوم، پیازهای مو را چرب نگه‌می‌دارد. و پوست و موی پستانداران را ضد آب می‌کند. این غدد طی روند مسن‌شدن و پیری زودرس، دستخوش تغییرات و صدمه می‌شود. سطح ترشح سبوم در دوران پیری، به ویژه در زنان پس از یائسگی بسیار کم می‌شود.
هیپرکراتوز و ماهیچه‌ها
کراتین نوعی پروتئین فیبری و سخت است که در ناخن، مو و پوست یافت می‌شود. وقتی بدن گرفتار التهاب می‌شود، بدن به‌منظور مقاومت در برابر فشار، کراتین زیادی تولید می‌کند. در روند پیری، بالا بودن سطح کراتین باعث می‌شود توازن pH پوست به هم بخورد یا نقاط مختلف پوست دچار التهاب شود.
بعلاوه در فرآیند پیری، الیاف ماهیچه‌ها شروع به منقبض شدن و تحلیل رفتن می‌کنند و همین موضوع روی یکپارچگی بافت همبند پوست اثر بدی می‌گذارد. در نتیجه پوست استحکام و انعطاف‌پذیری خود را از دست می‌دهد و شل می‌شود.
تغییر در روند بهبودی جراحت‌ها
پیر شدن سلولی، اثری منفی روی درمان جراحت‌ها می‌گذارد. فاکتورهای رشد و درمان، مانند رگ‌زایی و الیاف کلاژن در گذر زمان تحلیل می‌روند. در نتیجه مشکلاتی چون از دست رفتن انعطاف‌پذیری پوست و بیماری‌های مربوط به بالا رفتن سن به‌وجود می‌آید. از این بیماری‌ها می‌توان به مشکلات قلبی ـ عروقی، دیابت اشاره کرد. در واقع وقتی جریان خون به‌دلیل صدمه به سیستم رگ‌زایی به‌خوبی صورت نمی‌گیرد، مناطق صدمه دیده با کمبود مواد مغذی و اکسیژن مواجه می‌شوند و درمان حاصل نمی‌شود.
اثر پیرشدن تراکم استخوان
محتوای کلاژن پوست و تراکم استخوان، در پیری دچار کاهش می‌شود. تراکم مواد معدنی استخوان‌ها در پیری دچار کاهش شده و اثر مستقیم روی پوست می‌گذارد. زیرا بافت همبند پوست و همچنین قدرت استخوان‌ها کم شده و موجب شکنندگی پوست می‌شود.
​​​​​​​
اثر سیگار بر پیری پوست
سیگار به جریان خون مویرگی آسیب رسانده و با از بین بردن توانایی کافی در رساندن اکسیژن و مواد مغذی به پوست، موجب پیری پوست می‌شود. افراد سیگاری کلاژن کمتری دارند و پوست‌شان انعطاف‌پذیری کافی ندارد. آلودگی هوا هم اثری مانند سیگار بر پوست می‌گذارد. بنابراین برای داشتن پوستی سالم و جوان باید لب به سیگار نزنید و در محیط‌زیست آلوده زندگی نکنید.