بزرگنمايي:

آریا بانو -
نگاهی به رانندگی زنان ایرانی از قاجار تا امروز
k ١.٦
٠
جام جم / تیغِ آفتاب افتاده بود یا سرما؟ تهران در چه حال و هوایی بود؟ هرچه بود، شروعش از یک ژن خوب بود؛ آن هم از نوع قاجاری. دستش به مهر گواهینامه خورد و لابد سری بالا داده و دستی به تاب موهایش کشیده بود که اولین زنی است که در تاریخ ایران توانسته گواهی رانندگی بگیرد. شوکت‌الملوک جهانبانی آن‌طور که روایت‌هایی از آن در میان اسناد و اطلاعات تاریخ بیرون زده، تنها زن آن زمان نبود که موفق شد گواهینامه رانندگی بگیرد اما قطعا اولین بود. شاید قبل از آن هم اولین بوده؛ آن زمانی که نویسنده عامه‌پسندی به نام «ر. اعتمادی» از رمضون یخی و قهوه‌خانه‌اش گفته بود و دست آخر به مدرسه‌ای رسیده بود که شوکت‌الملوک مدیر آن بود. نام شوکت حالا نام اولین زنی است که گواهینامه رانندگی گرفته است.
شاید آن روز که عنوان اولین زن و اولین گواهینامه را در دست داشت، فکرش را هم نمی‌کرد که روزی رقابت زنان در حوزه رانندگی آن‌قدر بالا بگیرد که کار به آمار و نمودار بکشد که هر کدام از طرفین چه زنان و چه مردان خودشان را برترین در رانندگی بدانند. آن زمان شاید نام اولین زن و دریافت‌کننده گواهینامه تنها یک عنوان بود که شوکت‌الملوک جهانبانی موفق شده بود آن را به دست آورد.
رسیدن به سهم برابر
آمار این‌طور می‌گوید که 79 سال بعد از آن روزی که شوکت‌الملوک موفق به اخذ گواهینامه رانندگی شد، یعنی سال 1398 زنان به سهم بیشتری از این حوزه رسیده‌اند. خیلی وقت است که آماری در این مورد بیان نشده اما آخرین رقم اعلام شده، 33 میلیون گواهینامه در کل کشور است. از این رقم نزدیک به شش میلیون و 700 هزار نفر در تهران پشت فرمان هستند و بقیه آن مربوط به شهرستان‌هاست.
سهم زنان چقدر است؟ آخرین آمار رقم 17 درصد را برای زنان نشان می‌دهد؛ رقمی که برخی مقامات فعال در راهور ناجا معتقدند که نمی‌تواند آمار دقیقی برای نشان دادن سهم زنان باشد چرا که گفتنش هم یک تفکیک جنسیتی است و هم قابل مقایسه نیست. به عنوان مثال اگر 83 درصد از آقایان از ارقام کل گواهینامه سهم داشته باشند، طبیعی است سهم بیشتری را هم از تصادفات به خود اختصاص دهند. پس اگر بگوییم زنان کمتر تصادف می‌کنند، شاید حق مطلب ادا نشده باشد.
این‌که تفاوت فیزیولوژیک زیادی میان زنان و مردان است شاید دلیلی برای کسانی باشد که چندان برایشان مهم نیست که کدام طرف سهم بیشتری دارند؛ اما یک نظرسنجی که اتفاقا یکی از موسسات بین‌المللی هم آن را منتشر کرده نشان می‌دهد که دقت و مسؤولیت‌پذیری زنان به هنگام رانندگی بیش از مردان است و تعداد زنانی که در پی تصادفات رانندگی جان خود را از دست می‌دهند نصف مردان است.
زنان مطمئن
این موسسه که در تحقیق تازه منتشر شده به عنوان MetLife Auto & Home American Safety Pulse ثبت شده، در نتیجه نظرسنجی خود اعلام کرده که 51 درصد زنان مطمئن هستند که بهتر از مردان می‌رانند، 25 درصد مردان را بهتر می‌دانند و 24 درصد بقیه واقعا نمی‌دانند کدام از دیگری بهترند. در بخش دیگر همین نظرسنجی عنوان شده 39 درصد مردان می‌گویند جاده‌های آمریکا را از آن خود می‌دانند و البته تنها 26 درصد آنها برتری را از آن زنان می‌دانند.
اما چه در زمان شوکت‌الملوک باشد و چه در قرن 21، بازهم اگر زنی پشت فرمان خودرو بنشیند باید خودش را برای شنیدن انواع طعنه‌ها آماده کند. پیش از این یکی از سایت‌ها از قول مارگارت والش، نویسنده کتاب جنسیت و خودرو در ایالات‌متحده نوشته بود:« تلاش‌ها برای جا انداختن رانندگی زنان در جامعه آمریکا از اوایل قرن بیستم صورتی جدی به خود گرفت. زنان راننده از نظر تعداد به نسبت مردان در اقلیت بودند و مردان اغلب رانندگی آنها را مسخره می‌کردند، اما واقعیت این بود که زنان هم درست مانند مردان از مزایای رانندگی آگاه شده بودند.»
فرهنگ‌سازی یا پر شدن شکاف جنسیتی؟
بخشی از این نزدیک شدن آمار رانندگی میان زنان و مردان و پر شدن شکاف‌ها را باید به فرهنگ‌سازی مرتبط دانست و برخی دیگر را به توانمندی خود زنان. شاید حتی اگر بپذیریم زاویه دید زنان در رانندگی ضعیف‌تر باشد و برای یک پارک دوبل ممکن است وقت زیادی را صرف کند، بازهم نمی‌توان منکر تلاش و دقت‌شان شد. آنطور که برخی کارشناسان می‌گویند، زنان ریسک کمتری نسبت به مردان به خرج می‌دهند و شاید به همین دلیل هم با احتیاط بیشتری رانندگی می‌کنند. تنها نگاهی به آمار زنان در تهران از سال 1319 یعنی همان سالی که شوکت‌الملوک جهانبانی موفق به دریافت گواهینامه شد تا سال 1339 نشان از یک رشد عجیب دارد. در سال 1319 تنها 46 زن گواهینامه داشتند اما در شش ماهه ابتدای سال 1339، نزدیک به 442 زن گواهینامه در دست و مشتاق به رانندگی در تهران بودند. روزنامه‌های آن زمان نوشته بودند: «از سال 1319 تا به حال ـ سال 1339ـ اداره راهنمایی و رانندگی برای 1798 بانو و دوشیزه گواهینامه صادر کرده است.» آمار دقیقی از آخرین رقم ثبت شده برای زنانی که در تهران یا کل کشور رانندگی می‌کنند موجود نیست و پلیس راهور هم بیشتر به بیان ارقامی همچون تصادف‌ها یا کیفیت رانندگی اکتفا می‌کند اما تنها نیم‌نگاهی به همین تهران یا بسیاری از کلانشهرها نشان می‌دهد کمر نمودار جنسیت‌زده رانندگی خم شده و حالا شهرها تاب و توان بیشتری برای دیدن یک زن راننده دارند. شاید لازم بود 79 سال از گواهینامه شوکت‌الملوک بگذرد تا هم‌جنسان او قدری آسوده‌تر بتوانند در هوای شهرشان دست به فرمان شوند. تهران آن زمان در چه حال و هوایی بود و حالا کجاست؟ هرچه بود، شروعش از یک ژن خوب آن هم از نوع قاجار بود.