بزرگنمايي:

آریا بانو -
صفر تا صد تفریحات خداپسندانه
٣٠
٠
تسنیم / هدف از تفریح، تأمین سلامت و تجدید نیرو برای جمع کردن توشه دنیا و آخرت است. پس تعطیلات نوروز فرصت خوبی برای تجدید قواست.می‌گویند «وقت، طلاست». می‌گوییم وقت از طلا هم باارزش‌تر است. چرا؟ چون طلا را اگر بفروشی، شاید دوباره بتوانی بخری، اما زمانی را که از دست بدهی دیگر به دستت نمی‌آید. همین روزها را در نظر بگیرید؛ یک بار اتفاق افتاده و اگر به امید خدا صد سال دیگر هم زنده باشید، دیگر برایتان تکرار نمی‌شود.
این‌طور است که تعطیلات نوروز که برای بسیاری از مردم فرصتی برای تفریح و سرگرمی است، باید طوری تفریح کرد که هم خودتان خوشتان بیاید و هم خدا. می‌شود سینما بروید، سفر کنید، با بچه‌ها بازی کنید یا اینکه در خانه بمانید و با سرگرمی‌های خانگی خوش بگذرانید. البته خط قرمزهای تفریح را هم نباید نادیده گرفت. چون اگر همین سرگرمی‌ها در تعطیلات نوروز هم به جای سود، ضرر داشته باشد باید دورش را خط کشید.
به همین منظور در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام حسین فتاحی، پژوهشگر اسلامی و کارشناس سبک زندگی اسلامی انجام دادیم،به بررسی مفاهیم تفریح و باید و نبایدهای آن از منظر اسلام پرداخته تا تعریف و شناخت درستی از این نیاز اساسی و به حق انسانی داشته باشیم و البته آن را با لهو و بیهودگی یکسان ندانیم.
چرا تفریح کنیم؟
یکی از پرسش‌های اولیه و اساسی در زمینه تفریح این است که اصولاً چران مردم به تفریح کردن نیاز دارند؟ اگر به این نیاز پاسخ داده نشود، چه اتفاقی می‌افتد؟ و آیا در آموزه‌های دینی ما هم به تفریح کردن اشاره‌ای شده است؟
تفریح سالم یکی از عواملی است که سلامت هر کسی را تأمین می‌کند. در روایت‌های امامان معصوم علیهم‌السلام هم به این موضوع اشاره شده است. به عنوان مثال در کتاب معانی الاخبار نوشته شده که پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله فرموده است: «آدم خردمند اوقات روزانه‌اش را به چهار بخش تقسیم می‌کند: ...یک بخش از آن را برای بهره‌جویی از حلال قرار می‌دهد و این بخش، قسمت‌های دیگر را تقویت می‌کند و مایه آرامش و آسایش قلب می‌شود.»
امام صادق علیه السلام هم فرموده است: «هر مسلمان دانا، باید فرصت‌های زندگی خود را بر سه بخش تقسیم کند، به این ترتیب که بخشی از آن را برای کار و کسب درآمد صرف کرده و بخش دیگری را به جمع‌آوری توشه و زاد برای آخرت بپردازد. بخش سوم زندگی او هم باید به تفریح‌های سالمی که از رفتار حرام در آن خبری نیست، سپری شود و پرداختن به این بخش سوم (تفریحات)، کمکی برای این فرد مؤمن خواهد بود که آن دو بخش اول را با کیفیتی بهتر انجام دهد.»
بنابراین هدف از تفریح، تأمین سلامت و تجدید نیرو برای جمع کردن توشه دنیا و آخرت است. پس تعطیلات نوروز فرصت خوبی برای تجدید قواست تا مردم بعد از این روزها، با انرژی بیشتری مشغول کار و کسب شوند.
در عین حال با در نظر گرفتن انواع تفریح‌های سالم و ناسالم که اسلام معرفی کرده است، این نتیجه به دست می‌آید که بهتر است تفریح برای رسیدن به سودی غیر از سرگرم شدن انجام شود.
تفریح خانگی
می‌دانیم که تفریح فقط به معنای گشت و گذارهای بیرون از خانه نیست. چه تفریحاتی در دین اسلام عنوان شده که می‌توان در خانه هم به آن پرداخت؟
لازم نیست که برای سرگرم شدن در تعطیلات نوروز حتماً برنامه‌ای برای گشت و گذار در مکان‌های تفریحی داشته باشید. بعضی تفریح‌ها در محیط خانه هم قابل اجرا هستند و هر کسی بر اساس علاقه‌های خودش می‌تواند به شکل و سبک خاصی تفریح کند و سرگرم شود . در عین حال تفریح هم در بعضی موارد زنانه و مردانه دارد؛ بعضی از تفریح‌ها بیشتر با سلیقه و لطافت خانم‌ها سازگار هستند و بعضی سرگرمی‌ها با روحیات و خلق و خوی آقایان تناسب دارد.
مثلاً هنرهای دستی یک تفریح پیشنهادی برای خانم‌ها در تعطیلات نوروز است. یکی از این هنرها که در دین اسلام هم به آن توصیه شده، هنر ریسندگی است. در کتاب کنز العمال نوشته شده که پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله فرموده است: « بهترین سرگرمی زن، ریسندگی است.»
البته ریسندگی در دوران زندگی پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله نمونه‌ای از تفریح و یا کار خوب برای خانم‌ها بود. امروزه خیاطی، گل‌دوزی، قلاب‌بافی، ترمه‌دوزی و غیره را می‌شود به عنوان تفریح در خانه به خانم‌ها پیشنهاد کرد.
شوخی و خنده هم تفریح دیگری است که اتفاقاً اسلام به آن رویکرد خوب و خداپسندانه‌ای دارد. آدمی که مدام کار کند، به‌مرور زمان بدنش خشک و خسته می‌شود؛ چنین آدمی باید با ورزش و نرمش بدنش را نرم کند تا بتواند به کارهایش ادامه بدهد. دین هم با شوخی و تفریح نرم و قابل‌درک می‌شود. دینی که با شوخی و تفریح همراه نباشد، دین نیست و مورد قبول آدم‌ها قرار نمی‌گیرد. این‌طور است که در کتاب کنز العمال به نقل از پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله نوشته شده: «تفریح و بازی کنید، چون من خوش ندارم که در دین شما خشونت و سختی دیده شود.»
هم‌نشینی با همسر و پرداختن به امور خانه هم یکی از تفریحات در دین اسلام عنوان شده؛ درست است؟
بله. تعطیلات نوروزی و فراغت از کارهای بیرون از خانه، فرصت خوبی است که اعضای خانواده دور هم جمع شوند و همسران به حال هم رسیدگی کنند. این نکته را امام باقر علیه السلام گوشزد فرموده است: «سرگرمی مؤمن در سه چیز است: هم‌نشینی با همسر، بذله‌گویی با برادران، و نماز شب.»
پس هم‌نشینی و شوخی با همسر یکی از بهترین تفریح‌های مؤمن است، چه از طرف مرد انجام شود و چه از طرف زن. اصلاً خداوند درهای برکت را به خانه‌ای باز می‌کند که اعضای آن با هم همدل و همراه هستند.
ورزش و تفریح
جایگاه ورزش در اسلام مشخص است. اما آیا می‌توان به ورزش هم نگاه تفریحی داشت؟
بله. مثلاً اسب‌سواری، تیراندازی و شنا از ورزش‌هایی است که هم به عنوان تفریح و هم به عنوان ورزش حرفه‌ای توصیه شده است. در کتاب کنز العمال به نقل از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله آمده است: «بهترین سرگرمی مرد مؤمن شناست.» روایت دیگری هم از آن حضرت نقل شده مبنی بر اینکه: «دوست‌داشتنی‌ترین سرگرمی نزد خدای تعالی اسب‌سواری و تیراندازی است .»
البته این ورزش‌ها از لحاظ هزینه با هم تفاوت دارند. به عنوان مثال اسب‌سواری ورزش نسبتاً گرانی است، اما لذتی در آن هست که هر کس یک بار آن را تجربه کند، به‌راحتی ترکش نمی‌کند. تیراندازی هم ورزشی است که باید آن را در باشگاه‌های مخصوصی یاد بگیرید.
شنا هم ورزش و تفریح خوبی است و استخرها یکی از پرمخاطب‌ترین مکان‌ها در این روزها هستند. هزینه زیادی ندارد و برای سلامتی بدن هم مفید است.
یکی دیگر از ورزش‌ها که به‌طور تفریحی هم قابل اجراست و در بین ایرانی‌ها طرفدارهای زیادی دارد، ورزش کشتی است. در روایت‌ها نقل شده که پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله دیگران را به ورزش توصیه می‌کرد. در جلد 103 کتاب بحارالانوار هم نوشته شده که: یک شب رسول خدا صلی‌الله علیه و آله به خانه دخترش، حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها، رفت و حسن و حسین علیهماالسلام را که آن زمان کودک بودند، به کشتی گرفتن تشویق کرد. آن دو بزرگوار هم برخاستند و با هم کشتی گرفتند.
تفریح کودکان
به تفریح بچه‌ها اشاره کردید. چه مواردی برای این قشر در نظر گرفته شده است؟
روش‌های زیادی برای پر کردن تعطیلات بچه‌ها وجود دارد؛ از مهمانی و دیدار با دوستان و اقوام گرفته تا سفرهای گروهی و گشت و گذار در طبیعت. روایت‌های اسلامی برای هر گروه سنی، شیوه‌ای برای تفریح تعیین کرده است. در این میان، یکی از تفریح‌های کودکان و نوجوانان، بازی کردن است.
ابورافع، یکی از دوستداران امام حسن علیه السلام ، ماجرایی را تعریف کرده که شرح آن در جلد 43 کتاب بحارالانوار آمده است: «من و حسن بن علی علیهماالسلام در کودکی با هم سنگ‌بازی می‌کردیم. هر وقت سنگ‌هایم به سنگ‌هایش می‌خورد می‌گفتم باید مرا بر پشت خود سوار کنی.»
اصلاً بازی‌های دوران کودکی همه‌اش باعث شادی و نشاط است. هیچ اشکالی هم ندارد اگر بزرگ‌ترها در بازی بچه‌ها وارد شده و در شادی آن‌ها شریک شوند. چون پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله هم در بازی نوه‌های خود، امام حسن و امام حسین علیهماالسلام، وارد می‌شد و با آن‌ها تفریح می‌کرد.
خط قرمزهای تفریح کردن
تفریح خداپسندانه از منظر اسلام چیست؟ درواقع می‌خواهیم بدانیم چه کنیم که تفریح‌های ما با گناه و نارضایتی خدا و خلق خدا همراه نشود؟
خداوند همان قدر که آدم‌ها را به خوبی‌ها دعوت می‌کند، از بدی‌ها بازمی‌دارد. همان طور که تفریح و سرگرمی حلال را معرفی می‌کند، سرگرمی‌های حرام را هم نام می‌برد و از آن نهی می‌کند. در آیه 32 سوره انعام، دنیا را وسیله بازی و بیهوده گرایی مردم غافل نام می‌برد و می‌فرماید: «وَ مَا الْحَیَاهُ الدُّنْیَآ إِلَّا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ لَلدَّارُ الْاخِرَهُ خَیْرٌ لِّلَّذِینَ یَتَّقُونَ أَفَلَا تَعْقِلُونَ؛ و زندگی دنیا جز بازی و سرگرمی نیست و البته خانه آخرت، برای تقواپیشگان بهتر است. آیا نمی‌اندیشید؟» البته باید توجه داشت که کلمه «لعب» به کاری گفته می‌شود که قصد صحیحی در آن نباشد و «لهو» هم کاری است که آدم را از کارهای مهم و یاد خدا غافل کند.
بنابراین تفریح کردن و سرگرمی خوب است، اما اگر همین سرگرمی آدم را خسته و کسل کند نه‌فقط توصیه نمی‌شود، بلکه باید دورش را خط کشید و اصلاً طرفش نرفت.
شکار به قصد تفریح، قمار و کفتربازی ممنوع!
مثلاً چه نوع کارها و تفریح‌هایی در اسلام ممنوع است؟
مثلاً شکار به قصد تفریح؛ در کتاب مستدرک ماجرایی نوشته شده با این شرح که: امام صادق علیه السلام درباره کسی که برای تفریح و سرگرمی به دنبال شکار می‌رود، فرموده است: «مؤمن فرصت چنین کارهایی را ندارد. کارهای لهو و سرگرم‌کننده، سنگدلی می‌آورد و نفاق بر جای می‌گذارد.» پس زمانی که شکار برای رفع گرسنگی و تأمین نیاز خانواده و مردم باشد اشکالی ندارد، که البته آن هم باید به اندازه باشد و حیوان‌های بی‌زبان را بی‌مورد از بین نبرد.
اما اینکه کسی تفنگ به دست بگیرد و راهی جنگل‌ها شود تا برای سرگرمی، حیوان‌ها را بکشد، کاری است که نه‌فقط سازمان جنگل بانی با آن مخالف است، بلکه بالاتر از این حرف‌ها، کار خلاف دین مرتکب شده است.
کفتربازی هم از ممنوعات اسلام است. پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله مردی را دید که کبوتربازی می‌کرد. فرمود: «شیطانی دنبال شیطان می‌رود.» تعدادی از عالمان دین در تفسیر این روایت که در کتاب مستدرک نوشته شده، گفته‌اند که اصل این کار بد نیست، اما اگر ادامه پیدا کند و باعث شود که انسان به غفلت و بطالت عمر دچار شود، سرزنش شده است.
مورد دیگر قمار است که خداوند در آیه 188 سوره بقره می‌فرماید: «یا ایها الذین امنوا لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اموال خود را در بین خود به باطل نخورید.» امام صادق علیه السلام فرموده که منظور از نخوردن مال به باطل، ممنوع بودن قمار است.
منظور از عیاشی چیست؟ چه نوع تفریحی به عیاشی تعبیر می‌شود؟
اینکه آدم با چه کسی تفریح کند و سرگرم شود، نکته مهمی است که نباید از آن غافل شد. این نکته را هم امام صادق علیه السلام فرموده است که شرح آن در جلد 79 کتاب بحارالانوار آمده است: «از هم‌نشینی با آدم‌های خوش‌گذران فریب‌خورده دوری کن. هم‌نشینی با آن‌ها از مجالسی است که اهلش به خشم خدا دچار می‌شوند و ممکن است هر لحظه آن‌ها را فراگیرد و به خاطر هم‌نشینی با آن‌ها گریبان تو را هم بگیرد.»
موسیقی ناجور یعنی چه؟
یکی دیگر از تفریح‌های مردم که اتفاقاً زیاد هم انجام می‌شود، گوش دادن به موسیقی است. خط قرمزهای این نوع تفریح چیست؟
پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله با امام علی علیه السلام صحبت می‌کرد. ضمن صحبت‌هایش به آن حضرت سفارش فرمود و گفت: «علی جان! سه چیز باعث سنگ شدن قلب آدم‌ها می‌شود: گوش دادن به لهویات، شکار کردن و اظهار نیاز پیش سلطان.»
اما موسیقی ناجور چیست؟ فقها و عالمان دین می‌گویند موسیقی‌ای که آدم را از خود بیخود کند و یا مفهوم بدی داشته باشد که شنیدنش بیشتر از سود، ضرر باشد، موسیقی ممنوع است.
حالا اگر در طول سفر یا در خانه، حوصله‌مان سر رفت و خواستیم موسیقی گوش بدهیم، از موسیقی‌های هجو و باطل دوری کنیم تا دلمان سنگ نشود و حرف حق بر دلمان اثر کند.