بزرگنمايي:

آریا بانو - تهران- پدران در خانواده سنتی دو مسوولیت رهبری و تامین معاش را بر عهده داشتند. امروزه این مسوولیت‌ها با مادران تقسیم شده و در مقابل، ضرورت حضور ارتباطی و نظارتی پدر احساس می‌شود. اما گروهی از مردان آمادگی و مهارت این مسوولیت جدید را ندارند. در این شرایط، خانواده با چه بحران‌هایی مواجه خواهد شد؟

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، پابه‌پای تغییرات اجتماعی، خانواده و نقش‌های درون آن نیز دچار تغییر شده‌است. در بیشتر موارد هنجارها و شکل‌های پیشین رخت بر بسته، بدون آنکه هنجار و شکل جدیدی به تمامی مورد وفاق جامعه قرار گرفته و تثبیت شود.
از جمله نقش‌هایی که طی سال‌های اخیر بسیار دستخوش تغییر شده «پدری» است. پسرهای دیروز که گله‌های بسیاری از پدران خود داشتند، امروز می‌خواهند پدران بهتری باشند اما پدرِ خوب بودن، به چه معنایی است؟ و پدر خوب نبودن چه آسیب‌هایی دارد؟
پژوهشگر ایرنا به مناسبت روز پدر به این موضوع پرداخته و پاسخ این پرسش‌ها را از «آسیه اناری» روان‌شناس کودک و نوجوان پرسیده‌است. متن کامل مصاحبه را در ادامه می‌خوانید؛
**ایرنا: پدر در خانواده سنتی چه مسوولیت‌هایی را بر عهده داشت و در خانواده امروز چه وظایفی بر دوش دارد؟
* اناری: در جامعه سنتی پدر دو وظیفه اصلی بر عهده دارد. اول آنکه نان‌آور خانواده است و مسوولیت تامین معاش بر عهده او است و دوم اینکه رهبری خانواده را بر دوش دارد و در مسائل اصلی و مهم مثل خرید خانه، انتخاب شغل یا همسر فرزندان دارای قدرت تصمیم‌گیری است. در مقابل، تربیت فرزند بر عهده مادر بود. بسیار می‌شنیدیم که به مادر گفته می‌شد «بچه‌ای که تو تربیت کرده‌ای ...».
البته این متعلق به چند دهه قبل است. طی بیست سال اخیر جامعه تغییر کرده و نقش افراد نیز دچار تغییر شده‌است. در جامعه کنونی مادران هم در حوزه تامین معاش و هم تصمیم گیری برای خانواده دخیل شده اند.
در خانواده کنونی، پدر نمی تواند فقط نقش رهبری داشته باشد. نقش مهم ارتباطی و نظارتی دارد که در گذشته بیشتر بر عهده مادر بود. لازم است پدر ارتباط مثبتی را با فرزندش برقرار کند، که این ارتباط مثبت پشتوانه آن نظارت و کنترل باشد. از طرف دیگر پدر باید بتواند همراه مادر حدود و قوانین خانواده را اجرا کند. اینکه نقش عابربانک را بازی کند کافی نیست.
**ایرنا: آیا پدرها از انگیزه و مهارت کافی برای پذیرش این نقش‌ها برخوردارند؟
* اناری: این همان مساله ای است که جامعه با آن دست به گریبان است. از طرفی نقش پدر فقط نقش اقتصادی یا رهبری نیست. زنان خیلی دخیل شده اند. از طرف دیگر هنوز آمادگی پذیرش نقش ارتباطی، تربیتی و نظارتی را ندارند. این آسیب جامعه ما است.
علی رغم گذار از دوره قبلیِ پدرسالاری، هنوز پدران در نقش های قبلی باقی مانده اند. هر چند دیگر به تنهایی این نقش را بر عهده ندارند، اما حاضر نیستند یا آمادگی ندارند نقش تربیتی خود را نیز ایفا کنند.
البته پدرها رو به تغییر هستند و نگرششان تغییر کرده است اما هنوز دشوار است که با فرزندانشان وقت بگذارنند، بیرون بروند یا در قانون‌گذاری‌ها شریک شوند و به زبان ساده بُعد ارتباطی تربیت را تقویت کنند. بیشتر پدرها ترجیح می دهند در برخوردهای قهری ایفای نقش کنند، در حالی که پشتوانه این برخوردهای قهری، ارتباط خوب و موثر با فرزند است. اگر ارتباط خوب وجود نداشته باشد، برخوردهای قهری به پرخاشگری تقلیل پیدا می کند و تبدیل به زورگویی می‌شود. از این بُعد است که فرزندان ما از عدم ایفای درست نقش پدری آسیب می‌بینند. در دو بعد ارتباطی و نظارتی.
**ایرنا: منظور از ارتباط مثبت چیست؟ چه اصولی دارد؟
* اناری: ارتباط مثبت چارچوب مشخصی دارد. برای دوره نوجوانی اولین اصل اختصاص وقت است. نوجوان و پدرــ ترجیحاً دو نفره ــ هفته ای یکبار یا دو هفته یکبار زمان مشترکی را سپری کنند. این زمان باید به فعالیتی اختصاص داشته‌باشدکه نوجوان انتخاب می‌کند، نه پدر. این اولین چیزی است که ما در ارتباط موثر پیشنهاد میکنیم. دوم صحبت روزانه است. پدر و نوجوان روزی ده دقیقه، یک ربع صحبت روزانه داشته باشند. نه آن طور که در فرهنگ ما جا افتاده که پدر سوال می‌کند «در مدرسه چه کردی. درس‌هایت چه طور پیش می‌رود». صحبت باید دو طرفه باشد. یعنی هم پدر از روزمرگی‌ها و اتفاقات صحبت کند و هم نوجوان.
سومین اصل اینکه پدر باید در جریان روزمرگی فرزند نوجوانش باشد. این موضوع بسیار مهم است. به این معنا که همه امورات فقط بین نوجوان و مادر نباشد، بلکه پدر از وضعیت ارتباطی، تحصیلی، فعالیت‌ها، دغدغه‌ها و .... فرزند خود مطلع باشد. این ها اصول اساسی هستند. در کنار این ها برخی از فرعیات هم داریم. مثل لحن صحبت کردن؛ اینکه دستوری ، توهین‌آمیز یا حالت تمسخر نداشته‌باشد. ممکن است کودک خیلی نسبت به شوخی‌های توهین‌آمیز و خندیدن حساس نباشند اما در نوجوانی حساسیت بسیار بالا است هر پیغامی که احساس توهین یا تمسخر را منتقل کند، نوجوان را به شدت از پدر دور می کند.
**ایرنا: نبود ارتباط مثبت بین پدر و فرزند چه آثاری بر روان فرزند خواهد داشت؟
*اناری: مهم ترین آسیب عدم حضور پدر در زندگی کودک و نوجوان، بروز اختلالات اضطرابی در دوران بزرگسالی و حتی نوجوانی است که این اختلالات در نهایت به افسردگی منجر می شود و به نارضایتی از زندگی دامن می‌زند.
بر اساسی یافته‌های پژوهش‌ها از مهم‌ترین عوامل حال خوب نوجوانان، نقش پدر است. خانواده کارکردهای متنوعی دارد. یکی از کارکردهای اصلی خانواده تفریح است که کمی مورد غفلت قرار گرفته. در خانواده‌هایی که تفریحات خانوادگی رواج دارد و در این تفریح‌ها پدر نقش ارتباطی درستی ایفا می کند، رضایت از زندگی نوجوانان بالاتر است، خوشحالتر هستند و مشکلات کمتری دارند.
**ایرنا: در صورتی که پدرها نقش‌های ارتباطی و نظارتی خود را به خوبی ایفا نکنند، چه آسیب‌هایی متوجه مادر خانواده خواهد شد؟
* اناری: گاهی با مردهای نه چندان قوی مواجه می‌شویم که نقش‌های سنتی خود را با مادران تقسیم کرده‌اند، اما حاضر به پذیرش نقش‌های جدید خود نیستند. این مردان باعث پرورش نسلی از زنان کمال‌گرا، بسیار قوی با مسوولیت پذیری افراطی شده‌اند که از کار زیاد خسته هستند.
در بعضی از خانواده‌ها مشاهده می‌کنیم مادر علاوه بر اینکه شاغل است و در تامین معاش خانواده مشارکت دارد، بار تربیت فرزند را نیز به تمامی بر دوش می‌کشد. حتی گاهی تعیین چارچوب‌ها و خطی‌مشی‌های خانواده بر عهده آن‌ها است. یعنی در حوزه تصمیمات مهم خانواده مثل خرید منزل، انتخاب مدرسه کودک، تصمیم گیری در مورد ازدواج فرزندان برخی از مردان مسوولیت این تصمیمات را نمی پذیرند و بر عهده زن می گذارند. این زن دیگر وقتی برای خودش یا حتی ارتباط با همسرش ندارد. در این شرایط ارتباط زوجین آسیب جدی می‎بیند. طلاق عاطفی، افزایش آمار طلاق و حتی خیانت‌ نتیجه چنین فرایندی است. در واقع مسوولیت‌پذیری افراطی زنان و نپذیرفتن مسوولیت‌های جدید از طرف مردان به بنیان خانواده آسیب می زند.
گفت وگو از: سپیده اکبرپوران
پژوهش**س.ا**9279