بزرگنمايي:

آریا بانو -
آشنایی با آیین های باستانی نوروز؛ از نمایش های میرنوروزی تا تخم مرغ نوروزی!
٢٦٥
٠
خراسان / به هفته پایانی سال رسیدیم و همه آرزوی داشتن سالی شادتر و مفیدتر را داریم. ایرانیان باستان در این روزها، رسم و رسوم جالبی داشته اند تا شادی شان برای نو شدن سال، بیشتر و بیشتر شود. رسومی که این روزها تا حدودی فراموش شده اند و بعضی هایشان هم کلا تغییر ماهیت داده اند. در ادامه مروری بر چند مورد از جالب ترین آیین های باستانی پایان سال خواهیم داشت که برای بالا بردن روحیه نشاط و شادی در جامعه، می توانند پیشنهادهای خوبی باشند. رسومی که ریشه در فرهنگ غنی ایرانی دارند و اهداف جالبی هم پشت اجرا کردن هر کدام شان وجود دارد.
کاشت سبزه، نخستین آیین نوروزی
شاید برای تان جالب باشد که بدانید در روزگاران گذشته، اولین آیین نوروزی مربوط به 25 روز پیش از نوروز بوده است. در کتاب محاسن و اضداد آمده: «25 روز پیش از نوروز در میدان های شهر، 12 ستون از خشت خام برپا می شد و به ترتیب بر هر ستون تخمی کاشته می شد» و نخستین آیین نوروزی کاشت سبزه بود. در گذشته سبزه ها به واسطه برکت و فزونی محصول کاشته می شد و در 13 نوروز به آبمی انداختند تا تلفیقی برای افزایش نعمت و برکت باشد.
رسم خانه تکانی از 15 روز مانده به چهارشنبه سوری
از جشن اسفندگان و کاشت سبزه که می گذریم، وقت آن است غبار از خانه ها پاک کنیم. آغاز این رسم را 15 روز مانده به چهارشنبه سوری آورده اند. نام این آیین خانه تکانی بوده است. گویی خانه را می تکانیم تا غبار از آن برگیریم و نظم و آرامش را بر خانه استوار می کنیم تا آماده میزبانی شویم. آیینی که هدفش نشان دادن اهمیت رفت و آمد با فامیل و جویا شدن از حال و احوال آن ها به خصوص بزرگ های هر خاندان است.
رسم چهارشنبه سوری که خیلی تغییر کرده است
یکی از رسومی که همچنان پابرجاست، چهارشنبه سوری است اما بر سر اهداف این آیین، نظرات متفاوتی مطرح شده است. طبق این آیین، مردم آتـــش می افروختند و به دور آن حلقه مــی زدنــد و ترانه زمزمه می کردند. البته شادروان «ذبیح بهروز»، پژوهشگر فرهنگ ایرانی این آیین را مرتبط با سیاوش و گذار او از آتش می داند و «هاشم رضی» نیز تاکید می کند در آخرین چهارشنبه سال از آتش می گذرند تا خاطره سیاوش به منظور دفاع از عفت و پاکدامنی جاودان باقی بماند. این رسم حالا ابعاد عجیبی پیدا کرده که هیچ تناسبی با اهداف اولیه اش ندارد.
پنج شنبه آخر سال مربوط به درگذشتگان است
طبق این رسم، بازماندگان پس از انجام آیین های نوروزی و در آخرین پنج شنبه سال با خیرات و خوراکی ها که غالبا دارای بوی بسیاری است مانند حلوا به سوی مقابر می روند که به نام «پنج شنبه غریبان» از آن یاد می شود. پس از این آیین بلافاصله خود را برای جشن و سرور آغاز سال نو آماده می کنند.
نمایش های جذاب میرنوروزی
تا پیش از فرارسیدن نوروز؛ آیین های دیگری هم برگزار می شده که امروزه کاملا فراموش شده اند؛ «میر نوروزی» از این دست آیین است. در این نمایش فردی از عامه مردم که تحت شرایطی زمام صوری امور را به دست می گیرد، محض مضحکه و تفریح به تخت می نشیند و دستور می راند. طی این چند روز به عزل و نصب و حبس و جریمه و مصادره ای دستور می دهد تا عمر این سلطنت چند روزه به پایان رسد. این نمایش چند نفره برگزار می شد و غیر از میر، وزیر مشاور (پیرمردی بذله گو)، وزیر دست راست و وزیر دست چپ، میرزا (منشی)، مرد گوپال زیوین( ابلاغ گر فرمان)، خدمتگزاران، رامشگران و وشکه رن (دلقکی بود که همه را مورد تمسخر قرار می داد جز میر) نقش آفرینی می کردند.
آیین تخم مرغ نوروزی
رسم «تخم مرغ نوروزی» یک بازی بود که وجودش تداعی برکت و فزونی بوده است. این رسم پیش از نوروز تا 13 فروردین انجام می شد به گونه ای که تخم مرغی را در مشت با دو انگشت شست و پهلویی می گرفتند، تخم مرغ ها را به هم می کوبیدند، سر هر کدام می شکست، دارنده اش باخته بود و باید بقیه تخم مرغ ها را به برنده اش می داد. هدف از این کار، ایجاد سرگرمی بوده است.
تهیه هدیه نوروزی توسط بزرگ های هر خاندان
از دیگر رسوم پیش از نوروز، تهیه «هدیه نوروزی» است که گرفتن آن از دست پیر چه از لحاظ سنی یا خرد و اندیشه معمول بوده و برای فرد شگون می آورد که عیدی دادن به کودکان هم جزئی از همان رسم گذشته است.
آخرین رسم پیش از نوروز
آخرین رسم پیش از نوروز «حمام نوروزی» است. پیش از آن که سفره هفت سین چیده شود، همه اعضای خانواده باید تن خود را بشویند و پاک و منزه حاضر شوند. احتمال دارد رسم آبپاشان که در برخی منابع در رسوم نوروزی آورده اند، ریشه حمام پیش از نوروز باشد.
منابع: جشن ها و آیین های ایرانی نوشته حسام الدین مهدوی، جشن های آتش اثر هاشم رضی، جشن های ایرانی اثر هویان آندرانیک، میرنوروزی اثر حسن ذوالفقاری
نویسنده : مینا چوپانی