بزرگنمايي:

آریا بانو - تهران- نقش والدین در انجام تکالیف مدرسه فرزندان به رغم حساسیت های موجود روی مسائل تحصیلی بیشتر نظارتی است. به گفته یک روانشناس کودک، پدر و مادر باید از این فرصت برای تقویت روحیه مسوولیت پذیری کودک استفاده و با تشویق و تنبیه درست، او را هدایت کنند.

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، عبور از فصل امتحانات فرصتی است که نه فقط دانش‌آموزان بلکه کل اعضای خانواده نفس راحتی بکشند. در این ایام برخی والدین پابه‌پای کودکان درگیر درس خواندن و نتایج امتحانات هستند.
برخی این وضعیت را ناسالم ارزیابی می‌کنند و معتقدند مداخله بیش از حد پدر و مادر می‌تواند به بروز بی‌مسوولیتی در کودک منجر شود. از طرف دیگر والدین نگران آینده کودکانشان هستند و نمی‌توانند نسبت به وضعیت آموزشی آن‌ها بی تفاوت باشند.
به راستی حد و حدود مداخله والدین چیست و مهم‌تر از آن چگونه باید انجام شود. پژوهشگر ایرنا در این خصوص با «رامین صفایاری» روان‌شناس کودک مصاحبه کرده‌است. وی معتقد است هر چند شیوه و حدود مداخله والدین بسته به سن کودکان تغییر می‌کند اما در همه سنین نقش پدر و مادر صرفاً نظارتی است. والدین باید با استفاده از سیستم‌های تشویق و تنبیه و کمک به برنامه‎ریزی درست کودک را یاری کنند. در ادامه متن کامل مصاحبه را می‌خوانید؛
**ایرنا: رفتار خانواده‌ ایرانی درباره مشق شب و تکالیف مدرسه دانش‌آموزان را چه طور ارزیابی می‌کنید؟ بعضاً مشاهده می‌شودکودکان برای موفقیت تحصیلی و کسب نمرات بالا از طرف خانواده‌های خود بسیار تحت فشار هستند. والدین معتقدند برای آینده کودکانشان چنین فشاری لازم است. نظر شما در این باره چیست؟
* صفایاری: بله متاسفانه، در خانواده‎ها برای موفقیت تحصیلی فرزندان مسابقه‎ای تعجب‌برانگیز وجود دارد که در نتیجه نظام آموزش و پرورش و ترویج فرهنگی ساختارها و سیاست‎های کلان کشوری است. مارتن کنکور از جمله جورهایی هست که نظام آموزشی ما در حق دانش‎آموزان و خانواده ها روا می دارد و بهترین سال‎های عمر نوجوانان مان که می‎تواند در راستای شکوفایی استعداد‎هایشان باشد، صرف مسابقه نمره و کنکور می‎شود.
خانواده ها، به محتوا و هدف آموزش هیچ توجهی ندارند و تنها به موفقیت هایی که در چارچوبی خاص و محدود تعریف می‎شود، اهمیت می‎دهند. به نظرم، آموزش دانش بدون مهارت، آموزشی ناقص و کم فایده است. نظام آموزش و پرورش ما، تنها دانش در قالب مطالبی که باید یادسپاری شوند؛ ارایه می‎دهد که بیشتر این مطالب در گذر زمان، از حافظه ما پاک می‎شود. چند درصد مطلبی که در کتاب‎های دوران 12 ساله تحصیل خوانده‎ایم، بعد از یک دهه، در ذهن ما باقی مانده است؟ مهم‎تر این که این دانش در کجای زندگی عملی و واقعی روزمره ما به درد می‎خورد. پس خانواده‎ها به جای تاکید بر یادسپاری دانش صرف، باید بیشترین اهتمام‎شان را در کشف استعداد‎های فرزندان و شکوفایی آن‎ها کنند و به یادگیری مهارت هایی تاکید ورزند که زندگی روزمره فرزندان‎شان را خوب‎تر و خوش‎تر کند.
**ایرنا: با توجه به حساسیتی که والدین نسبت به موفقیت تحصیلی کودکانشان دارند، تکالیف از چالش اصلی والدین و کودکان مدرسه است. گاهش اوقات کودکان تکالیف خود را به دقت انجام نمی‌دهند یا از انجام آن طفره می‌روند. در مقابل والدین فشار بیشتری به کودکان وارد می‌کنند و این بگومگوها زمینه تنش در خانواده را فراهم می‌کند. اساساً وظیفه پدر و مادر در مورد تکالیف کودکان چیست و تا چه اندازه باید ورود کنند؟
* صفایاری: بحث تکلیف شب، در حال حاضر، یکی از بحث‎های حوزه آموزش است که مورد توجه گروه‎های خاص نیز قرار گرفته است. جدا از اینکه برخی مسائل در این ارتباط به ناکارآمدی نظام آموزش و پرورش ما برمی‎گردد؛ تکلیف شب هم از جنبه آموزشی و هم از جنبه برنامه‎ریزی و مسئولیت انجام تکالیف برای کودکان و نوجوانان مهم است. تحقیقات نشان می‎دهد که تکالیف مدرسه برای کودکان خردسال (اول تا سوم ابتدایی) سومند نیست. از طرف دیگر، تکالیف با پیشرفت تحصیلی بر اساس افزایش سن و توانایی دانش‎آموزان رابطه مستقیم دارد.
میزان دخالت والدین باید متناسب با سن دانش‎آموز و مقطع تحصیلی و حجم تکالیف باشد. مسوولیت انجام تکالیف برعهده کودک است و ما باید از این فرصت برای پرورش احساس مسوولیت کودک‎مان استفاده کنیم. نقش والدین باید نظارتی به دور از ایجاد فضای تنش‌زا باشد. وظیفه والدین این است که باید بدانند مدرسه از کودک آن‎ها چه توقعاتی دارد تا با یک برنامه‎ریزی صحیح و مفید در انجام تکالیف فرزندان‎شان ایفای نقش کنند. والدین باید بدانند که میزان توانمندی و سرعت درک مطالب جدید در کودکان به یک نسبت نیست ولی اگر کودکان را مورد تشویق، حمایت و کمک قرار دهند، احتمال بیشتری دارد که کودک تمام توانایی خود را برای یادگیری به کار گیرد. والدین باید زمان انجام تکالیف به جای تنش به فرصتی خوشایند برای تجربه رشد کودک تبدیل کنند.
**ایرنا: پدر و مادر چه طور می‌توانند ایده‌های تربیتی خود را در این زمینه اعمال کنند؟
* صفایاری: بهترین کار تشویق بچه‌ها به برنامه‌ریزی برای تکالیف مدرسه است. وقتی کودک شما از مدرسه بر می گردد، لازم است حدود یک تا دو ساعت استراحت کند. تاکید ما بر این است که کودک بعد از استراحت و تغذیه (صبحانه یا نهار) و قبل از انجام دیگر کارها از جمله بازی یا تماشای تلویزیون، ابتدای تکالیف مدرسه اش را انجام دهد. سعی می‌کنیم از کودک در مورد تکالیف سوال کنیم و ببینیم آیا نیاز به توضیح ما دارد یا خیر. بعضی وقت‌ها کودکان تکالیف را نمی‌دانند یا نمی‌توانند انجام دهند و تکایف برای آن‌ها منزجر کننده می‌‌شود. البته اصلا توصیه نمی‌شود که والدین در انجام تکالیف کمک کنند یا تکالیف کودک را انجام دهند. بلکه بهتر است والدین توضیحات بیشتری ارائه دهند تا فهم کودک از تکلیف بیشتر شود و بتواند آن را انجام دهد. ما از کودک می‌خواهیم قبل از هر فعالیت دیگری تکلیفش را انجام دهد. حواس ما باید به این نکته باشد که این زمان مشخص و معینی باشد که هر روز رعایت. این زمان نباید با برنامه‌های دیگر به خصوص با برنامه‌های مورد علاقه کودک تداخل داشته ‌باشد، همچنین نباید آخر شب باشد. بلکه باید زمان طوری تنظیم شود که بدون استرس و فشار بر کودک باشد.
**ایرنا: چه طور والدین می‌توانند از تشویق و تنبیه استفاده کنند؟
* صفایاری: نکته مهم و اساسی در خصوص تشویق و تنبیه آن است که اولاً باید متناسب با کار کودک باشد و دوماً پیش از انجام کار دقیق و روشن بیان شود. تشویق‌ها می‌توانند زبانی، عاطفی یا مادی باشند. مثلا اگر تا آخر هفته تکالیفت را در زمان مشخصی انجام دادی آخر هفته به پارک خواهیم رفت.
پاداش باید متناسب با علایق کودک باشد. همچنین می‌توان از جدول ستاره یا چارت رفتاری برای کودکان‌ و قرارداد رفتاری برای نوجوانان استفاده کرد. با توجه به این که برای تثبیت شدن رفتارها از طریق سیستم پاداش دهی، نیاز به استمرار و عینی بودن دارد، جدول ستاره یکی از روش‎های پاداش‎‎دهی است.
جدول ستاره، جدولی است که روزهای هفته در یک ستون مشخص است و در ستون بعدی، فراوانی انجام رفتار با استفاده از ستاره یا استیکر نشان داده می‎شود. اول با کودک به صورت شفاف، قوانین جدول را توضیح می‎دهیم. مثلا اگر تکالیف ات را تا ساعت 18 ، کامل و مرتب انجام دادی، 2 ستاره می‎گیری. اگر ستاره ها را جمع کنی، می تونی با جایزه عوض شان کنی. در مورد پاداش‎های جدول ستاره می‎توان با توجه به علایق کودک برنامه‎ریزی کرد، مثلا برای 10 ستاره، خرید کتاب یا کارتون، برای 20 ستاره، رفتن به سینما و ... در نظر گرفت. چند نکته در مورد جدول ستاره برای اینکه بتواند مفید واقع شود این است که به قوانین جدول احترام بگذاریم و قاطع باشیم. همزمان بیش از 2 رفتار را جهت تقویت شروع نکنیم. حداقل زمان لازم برای تثبیت رفتار، 3 تا 4 هفته است، استمرار داشته باشیم. برای رفتارهای منفی از جدول ستاره استفاده نکنیم و به جای آن، از عبارات مثبت و رفتارهای مثبت استفاده کنیم. به کودک نگوییم که اگر دعوا نکنی ستاره می‎گیری، بلکه بگوییم اگر با هم دوست باشید ستاره می گیری. در روزهای اول به شکست ها زیاد توجه نشود و کمترین رفتارهای مثبت تقویت شود. اینکه توجه و تشویق کلامی در کنار جدول ستاره را فراموش نکنیم.
اگر کودک از انجام تکالیف سرباز می‌زند یا بهانه‌گیری می‌کند می‌توان از تنبیه محرومیت استفاده کرد و شرط گذاشت که اگر تکالیفت را درست انجام ندهی، از بازی مورد علاقه یا فعالیت آخر هفته محروم خواهی شد. ما باید در انجام تنبیه قاطع و دقیق باشیم. مثلا اگر قبلاً صحبت کرده‌ایم که جریمه انجام ندادن تکلیف محروم شدن از تماشای تلویزیون است، حتما باید این را اعمال کنیم. معمولاً با اعمال تنبیه محرومیت طی دو الی سه بار رفتار کودک تغییر می‌کند. ممکن است کودک وانمود کند برای او اهمیتی ندارد. در حالی که در واقع اصلاً این طور نیست. بلکه او می‌خواهد مقاومت والدین را بشکند. اگر ما اقتدار لازم را داشته‌باشیم و رفتار را در زمان خودش به درستی انجام دهیم. بعد از چند روز که کودک قاطعیت والدین را می‌بیند برای انجام تکالیفش اهتمام بیشتری خواهد داشت.
مورد دیگر این است که شما می‌توانید از سیستم مدرسه هم کمک بگیرید. کودک باید با پیامدهای انجام ندادن تکلیف در مدرسه روبرو شود. بنابراین توصیه می‌شود بارهای اول خیلی سخت نگیرید. اجازه دهید که کودک با این شرایط مواجه شود.
پژوهش**س.ا**9279