آریا بانو - ایسنا / «تئوتیئواکان» (Teotihuacan) که در 50 کیلومتری شمال شرقی «مکزیکوسیتی» امروزی واقع شده است، یکی از بزرگترین مراکز شهری جهان باستان بود و مشخص نیست چه کسی آن را بنا کرده است. این شهر در فاصله بین 2100 سال قبل (یعنی زمان که ساخت آن آغاز شد) تا حدود 1400 سال قبل (یعنی زمانی که وارد دوره افول شد و آتش‌سوزی رخ داد که خسارت بزرگی به جای گذاشت) رونق داشت. با این حال حتی با افول «تئوتیئواکان»، این شهر هرگز به طور کامل از بین نرفت و «آزتک»‌ها بعدها مرتبا برای اجرای مراسم‌هایی به این مکان مراجعه می‌کردند.
«لایوساینس» درباره این شهر باستانی نوشته است: مشخص نیست ساکنان «تئوتیئواکان»، این شهر و بناهای داخل آن را چه می‌نامیدند. نام کنونی این شهر را «آزتک»ها انتخاب کردند و معنای آن «مکانی که خدایان خلق شدند» است.
«تئوتیئواکان» در دوران اوج خود، یک مرکز شهری به مساحت 20 کیلومتر مربع با جمعیتی معادل بیش از 100 هزار نفر را در برمی‌گرفت و تأثیرگذاری آن تا مرکز مکزیک و حتی گواتمالا مشهود بود.
این شهر با استفاده از یک طرح شبکه‌ای، سازماندهی شده بود و بسیاری از مردم در آنچه که محققان با نام «مجموعه آپارتمانی» عنوان می‌کنند، زندگی می‌کردند که چندین خانواده را شامل می‌شد. یک پروژه نقشه‌برداری باستان‌شناسی حدود 2200 مورد از این سازه‌ها را در داخل شهر شناسایی کرد و کاوش‌ها نشان داد که مصالح برخی متفاوت است و در ساخت برخی از آنها سنگ و گچ آهکی بیشتری استفاده شده است.
«خیابان مردگان»

خیابان اصلی شهر که امروز با نام «خیابان مردگان» شناخته می‌شود، در محور شمالی ـ جنوبی قرار دارد. طول این خیابان 3.2 کیلومتر است و سه مجتمع هرمی بزرگ را شامل می‌شود.
«هرم ماه»
در انتهای شمالی این خیابان، «هرم ماه» که برگرفته از یک نام آزتکی است، قرار دارد. تحقیقات اخیر نشان می‌دهد این بنا در چند مرحله بین سال‌های 1 تا 350 پس از میلاد ساخته شده است. این بنا به عنوان یک سکوی کوچک شروع شد و در نهایت به یک هرم با ارتفاع 46 متر تبدیل شد. سکوهای مرتفع آن احتمالاً برای تشریفاتی استفاده می‌شده است که مردم بتوانند از زمین هم شاهد آن باشند. در مقبره‌های مرتبط با این سازه، بقایای قربانی‌های انسان و حیوان همراه با اشیاء خاکسپاری مانند سنگ‌های ابسیدین کشف شده است.
در کمتر از نیم کیلومتری جنوب «هرم ماه»، «هرم خورشید» قرار دارد. این هرم با ارتفاع بیش از 63 متر، یکی از بزرگترین سازه‌های ایجاد شده در دنیای جدید «پیشا کلمبیا» است که در حدود سال 200 میلادی ساخته شده است.
در سال 1971، یک گروه باستان‌شناسان تونلی را در زیر هرم کشف کردند که ورودی آن در نزدیکی «خیابان مردگان» قرار داشت. آنها تونل را کاوش کردند و دریافتند که به یک اتاقک به شکل برگ شبدر منتهی می‌شود که متأسفانه در دوران باستان غارت شده بود. این غار احتمالاً برای انجام مراسم خاصی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
کشف دیگری که اواخر سال گذشته اعلام شد، گنجینه کوچکی از هدایا بود که ممکن است به زمان شروع ساخت هرم بازگردد. در میان اقلام یافت‌شده یک نقاب مارپیچ سبز وجود داشت که ممکن است تصویرگر چهره یک فرد باستانی باشد.
«معبد مار پَردار»

«معبد مار پَردار» که به نام «La Ciudadela» نیز شناخته می‌شود، در جنوب «هرم خورشید» واقع شده است. نقطه کانونی این بنای تاریخی یک هرم شش پله‌ای کوچکتر از دو نمونه دیگر در «خیابان مردگان» است. دو مجتمع آپارتمانی واقع در نزدیکی آن نیز ممکن است محل سکونت اشراف‌زادگان شهر بوده باشند.
گمان می‌رود این هرم در قرن سوم پس از میلاد ساخته شده است. در این سازه سرهایی متناوب تصویرگر «کوئتزالکواتل»، خدای آزتک‌ها و موجودی هستند که به نظر می‌رسد «تلالوک» (Tlaloc)، دیگر خدای «آزتک»ها را به تصویر می‌کشد.
گور حدود 200 نفر در نزدیکی این هرم کشف شده است. بسیاری از آنها مردان جوان بودند و پیشکش‌های کنار گورها نشان می‌دهد جنگجو بودند. این نکته که بسیاری از آنها با مچ‌های ضرب‌دری در پشت کمر پیدا شدند، نشان می‌دهد آنها را بسته بودند و به دلایلی قربانی شده‌اند. زنان جوان و چند مرد مسن نیز به همراه پیشکش پیدا شدند.
هنرهای نقش بسته روی دیوار
«تئوتیئواکان» به خاطر نقاشی‌های دیواری رنگارنگش شهرت دارد. آنها را می‌توان در بسیاری از مجتمع‌های آپارتمانی شهر و همچنین در ساختمان‌های دیگری که به عنوان کاخ‌ها و معابد شناخته می‌شوند، پیدا کرد. در میان نقوشی که می‌توان دید، تصاویری از خدای طوفان آزتک‌ها و همچنین خدایی است که محققان آن را «الهه بزرگ» می‌نامند. نقوش دیگر شامل پرندگان، پلنگ، جغد و مارِ پردار است.
با بررسی برخی از هرم‌های مشهور این شهر مشخص شد که «تئوتیئواکان» چند زمین‌لرزه شدید را در فاصله 100 تا 600 میلادی تجربه کرده است. 
باستان‌شناسان فکر می‌کنند زلزله‌های بزرگ نه تنها به اهرام شهر آسیب فیزیکی وارد کرده، بلکه ممکن است به بی‌ثباتی ساختارهای اجتماعی و سیاسی آن منتهی و در نهایت به نابودی شهر منجر شود.