آریا بانو - روان‌آشفتگی یا دلیریوم (به انگلیسی: Delirium) درحقیقت اختلال کلیِ اعمالِ شناختی و عدم هشیاری است. دلیریوم حاد (از چند ساعت تا چند روز) سیری کوتاه دارد و وقتی عوامل سببی حذف شوند با بهبود سریع همراه است.
اختلال در جهت‌یابی، عدم آگاهی نسبت به زمان و مکان، توهم، هذیان، خشم و عصبانیت، اضطراب و ترس از ویژگی‌های این اختلال است. .
چه عواملی در بروز دلیریوم نقش دارند؟
این اختلال 4 علت عمده دارد:
1- علل جسمی، مانند عفونت‌ها
2- سوء‌مصرف مواد، مانند ترکیبات افیونی و کوکائین
3- صدمات مغزی 
4- علل متفرقه، مانند محرومیت از خواب به مدت طولانی، بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی مانند صرع، بیماری‌های قلبی‌عروقی مانند نارسایی قلب.
همچنین اغلب داروها خصوصا زمانی که بیش از حد مصرف شوند، می‌توانند موجب بروز این اختلال شوند.

دلیریوم در چه افرادی بیشتر دیده می‌شود؟
0/4 درصد افراد 18 سال به بالا، به این اختلال مبتلا می‌شوند که در افراد 55 سال به بالا این میزان به 1/1 درصد افزایش می‌یابد. همچنین 10 تا30 درصد افرادی که به هر دلیل در بیمارستان بستری می‌شوند، شانس ابتلا به دلیریوم را دارند.
تقریبا 30 درصد بیماران جراحی شده در آی.سی.یو (ICU) و بیماران قلبی بستری در سی.سی.یو (CCU)، حدود 40 تا 50 درصد افرادی که پس از جراحی شکستگی مفصل ران در بخش ریکاوری به سر می‌برند، دلیریوم را تجربه می‌کنند.
همچنین حدود 20 درصد افراد دچار سوختگی شدید و 30 تا 40 درصد افراد مبتلا به ایدز در زمان بستری علایمی از دلیریوم را تجربه کرده‌اند.
دلیریوم پس از عمل جراحی عمدتا به دلیل ترس از عمل، درد پس از عمل، بی‌خوابی، اختلال تعادل الکترولیتی، عفونت، تب و خونریزی رخ می دهد.
به طور کلی دلیریوم در افراد 65 سال به بالا که در بیمارستان بستری می‌شوند، بیشتر قابل انتظار است.
نشانه های فیزیکی و هیجانی دلیریوم کدام است؟
افسردگی،اضطراب،وحشت، خشم،شنگولی،تحریک پذیری،تب،چهرهٔ برافروخته،مردمک های گشاد،لرزش،تپش قلب تند،فشار خون بالا و قطع شدن (احتباس) ادرار و مدفوع در میان این بیماران شایع است.
اگر روان آشفتگی بدتر شود، بیمار به حالت بهت و رخوت فرو می رود.

انواع دلیریوم
متخصصان سه نوع دلیریوم را شناسایی کرده‌اند:
دلیریوم هایپراکتیو
احتمالا این نوع دلیریوم را راحت‌تر از انواع دیگر آن می‌توان تشخیص داد. ممکن است شامل بی‌قراری (برای مثال، قدم‌زدن با گام‌های آهسته و یکنواخت)، سراسیمگی، تغییرات سریع خلقی یا توهمات و نیز امتناع از مشارکت با دیگران در امری باشد.
دلیریوم هیپواکتیو
این نوع دلیریوم می‌تواند شامل بی‌تحرکی یا کاهش فعالیت حرکتی، کُندی، خواب‌آلودگی غیرطبیعی یا گیج به‌نظررسیدن باشد.
دلیریوم ترکیبی
همان‌طور که از نامش پیداست، شامل علائم و نشانه‌های هر دو نوعِ هایپراکتیو و هیپواکتیو است. فرد ممکن است به‌سرعت بین هایپراکتیو و هیپواکتیو تغییر حالت دهد.
پیشگیری از دلیریوم
موفق‌ترین روش‌های پیشگیری از دلیریوم، عوامل خطری را هدف قرار می‌دهند که منجر به عود این بیماری می‌شوند. محیط‌های بیمارستانی این بیماری را تا حدودی تشدید می‌کنند؛ تغییر مکرر اتاق، شیوه‌های تهاجمی جراحی، صداهای بلند، روشنایی ضعیف و کمبود نور طبیعی و نیز مشکلات خواب این بیماری را فقط بدتر می‌کند.
شواهد نشان می‌دهد که راهبردهای خاصی می‌تواند سبب جلوگیری یا کاهش شدت علائم دلیریوم شود، راهبردهایی مانند عادت به خواب خوب، نگه‌داشتن فرد در آرامش و دادن حس خوب به او و نیز کمک به پیشگیری از بروز مشکلات یا سایر عوارض پزشکی.
درمان بیماری دلیریوم
1) از استفاده از داروهای خواب آور یا آرام بخش احتراز کنید. (به جز برای درمان بازگیری الکل یا داروهای آرام بخش)
2) درصورتی‌که استفاده از داروهای ضدروان‌پریشی برای کنترل برآشفتگی لازم باشد. می‌توان آن‌ها را تجویز کرد (برای مثال هالو پریدول2-1میلی گرم خوراکی یا تزریقی تا سقف سه باردرروز )
3) به عوارض جانبی داروها (داروهای با خصوصیت آنتی کولینرژیک وداروهای ضدپارکینسون موجب ایجاد دلیریوم شده یا آن را تشدید می‌کند) وبه تداخلات دارویی توجه کنید.
گردآوری: بخش روانشناسی بیتوته