آریا بانو - همه چیز درباره کتاب درمانی
کتاب درمانی یکی از روش های درمانی است که معمولا به عنوان مکمل مد نظر گرفته می شود. با خواندن کتاب فرایند های همانند سازی،‌ درگیر شدن احساسات و پیدا کردن راه حل های مناسب اتفاق می افتند که باعث اثر بخشی مطلوبی می شود. در ادامه جهت آشنایی کامل با این روش همراه ما باشید.
کتاب درمانی چیست؟
همانطور که متوجه شدید یکی از روش های درمانی موثر می باشد که باعث تجربه فرایند های همانند سازی، درگیر شدن احساسات و پیدا کردن راه حل های مناسب می شود. در صورتی که کتاب درمانی با رعایت اصول صحیح انجام شود نتایجی همچون تخلیه ی احساسات، همانند سازی کودک با شخصیت های اصلی داستان، فعال شدن و تقویت قوه تخیل، تجربه لحظه های شاد و تقویت تفکر مثبت و... را در پی دارد.
اگرچه درحال حاضر این روش کمتر مورد استفاده قرار می گیرد اما کارشناسان بسیاری در حوزه های مختلفی این درمان را گسترش می دهند و تلاش می کنند از کتاب درمانی برای بهبود اختلالات روانی و جسمی کودکان و بزرگسالان استفاده کنند.

این اصطلاح توسط آلمانی ها ابداع شده است و از این روش در جهان به عنوان Bibliotherapie یاد می شود. تراپیست در این روش به جای تجویز دارو یا مشاوره به مراجعان کتاب های متناسب با وضعیت فعلی‌شان پیشنهاد می کند که با خواندن آن می توانند به نتیجه گیری مناسبی برسند. روش های مختلفی برای بیبلوتراپی وجود دارد که در ادامه معرفی می شوند.
روش های کتاب درمانی
به طور کلی می توان این روش را به دو دسته کلی بر اساس کتاب های مورد استفاده تقسیم کرد:
- دسته اول: کتاب هایی هستند که از فلسفه برای درمان مشکلات روحی و روانی همچون افسردگی، جدایی، فقر، زندگی زناشویی و... استفاده می کنند که وجه مشترکی با روانشناسی دارد. معمولا کتاب های این دسته از تئوری های کلی فلسفه همچون تئوری های تدوین شده نیچه، ارتور شوپرهاور و... استفاده کرده و آنها را برای زندگی عمومی کارآمد می کنند.
- دومین دسته: تراپیست هایی هستند که از ادبیات صرف برای کتاب درمانی استفاده می کنند که اهمیت ویژه ای دارد. برای مثال ممکن است برای بیماری که به افسردگی مبتلا شده است یک اثر ادبی مرتبط پیشنهاد شود تا پس از خواندن آن دوباره به تراپیست مراجعه کند. نویسنده هایی که آثارشان به عنوان روانکاوی روح انسان شناخته می شوند از نویسنده های یونان باستان گرفته تا کامو و داستایوفسکی در دوران فعلی کتاب هایی دارند که در آن جهان پوچ فرض می شود و تمامی زشتی های زندگی به نمایش در می آیند، سپس به این موضوع می پردازند که چطور می توان به زندگی معنا داد.
چنین دیدگاهی نه تنها در کتاب ها بلکه در سایر آثار هنری همچون موسیقی، تئاتر و... نیز وجود دارند. بسیاری از هنرمندان ایرانی و رپرهایی همچون علی سورنا، بهرام، امیر رقاب، بامداد، فرشاد، بن (بنیامین) و... آثار مشابهی تولید کرده اند که به این موضوع پرداخته اند و تنها لکه نوری جهت معنا بخشیدن به زندگی در تمام اثرشان وجود دارد.
همچنین ممکن است جلسات کتاب خوانی به صورت تنهایی یا گروهی برگذار شود که شامل افرادی با دغدغه های مشترک است. اما ممکن است افرادی در جلسات کتاب خوانی حضور داشته باشند که مشکل خاصی ندارند اما برایشان مهم است که با موانع مسیر و تجربه دیگران آشنا شوند تا قدم های سنجیده تری در مسیر زندگی بردارند. 

در کتاب درمانی علاوه بر شناخت بیمار، شناخت کتاب های مختلف نیز ضروری است که موجب موثر شدن این روش می شود. این روش به دوران معاصر محدود نیست و می توان قدمت آن را از زمان حضور کتاب ها میان مردم دانست. در کتابخانه اسکندریه به تالار مطالعه روان گفته میشد و قرن های 18 و 19 میلادی زمانی برای توجه دوباره به این روش بود. انجمن کتابداران آمریکا یکی از اولین سازمان های حرفه ای بود که فعالانه کتابداری را از طریق ایجاد کتابخانه در مراکز درمانی و موسسات، به عنوان مکمل درمانی رواج داد.
نحوه کتاب درمانی
کتاب درمانی توسعه در ابتدا برای کتاب های آموزشی همچون نگرانی های معمولی در کودکان و آموزش های کارکرد بدن، مراحل رشد و بلوغ جنسی و... استفاده می شد. اما درحال حاضر انواع مختلفی از کتاب درمانی وجود دارد که در بخش های مختلفی مورد استفاده قرار می گیرند و پژوهشگرانی درحال توسعه آنها هستند. برای مثال مراقبت ها و بهبود سلامت روان، ایجاد تغییرات مثبت، تسریع و تقویت فرایندهای درمانی و... برخی از کاربردهای کتاب درمانی هستند که همگی با شناخت فرد، انتخاب کتاب مناسب و خواندن آن همراه هستند.

همچنین برخی افراد از کتاب درمانی به عنوان خودیاری یاد می کنند چرا که می توان از تکنیک های مطالعه و انتخاب کتاب اصولی بدون راهنمایی درمانگر نیز استفاده کرد اما حضور آن در شناخت رفتارها و کتاب ها تاثیر گذار است.
علاوه بر آثاری که در حوزه آموزش وجود دارند می توان از ادبیات تخیلی، رمان ها، داستان کوتاه،‌ شعر، موسیقی و سایر هنرها نیز استفاده کرد. همچنین خواندن زندگی نامه ها در تقویت بهزیستی فیزیولوژیک تاثیر گذار است.
محدودیت های کتاب درمانی
اگرچه کتاب درمانی روشی موثر و مفید معرفی می شود اما همچنان محدودیت هایی هم دارد که عبارتند از:
• عدم کاربرد برای بی سوادان
• کم بودن کتاب های مناسب برای اهداف درمانی
• نوشتن کتاب های درمانی برای دانشجویان و تراپیست ها و... و عدم ساده شدن و مناسب بودن کتاب های درمانی برای عموم
• عدم امکان بررسی زبان بدن برای ارزیابی دقیق بیمار
• مشکل بودن عادت به مطالعه در بسیاری از جوامع
• پاسخگو نبودن کتاب درمانی برای موارد حاد بیماری
• عدم وجود دوره های رسمی برای کتاب درمانی و دسته بندی به عنوان یک ابزار نه روش درمانی
• کم بودن پژوهش ها در تاثیر کتاب درمانی و...

با این حال بسیاری از معلم ها، روانشناسان، جامعه شناس ها، مشاوران و... به اصول کتاب درمانی آگاه هستند و از آن استفاده می کنند تا جامعه ای بهتر بسازند. همچنین کتاب درمانی در کودکان نیز مورد توجه بیشتری قرار گرفته است چرا که آنها ذهن باز تری برای پذیرش و تغییر دارند.
گردآوری: بخش روانشناسی بیتوته