آریا بانو - روانشناسی محیطی، عرصه مشترک معماری و علوم رفتاری
روانشاسی محیطی یکی از رشته ها کمتر شناخته شده است، مهم است که در ارتباط با مسائلی از قبیل؛ تاثیر موزیک پاپ بر تمرکز، تاثیر هوای گرم بر عصبانیت افراد، تاثیر بازی کودکان بیش فعال در پارک و... می باشد. بسیاری معتقد هستند روانشناسی محیطی یکی از تاثیرگذارترین رشته های آینده است.
روانشناسی محیطی
این عبارت ممکن است برای بسیاری از افراد گنگ و نامفهوم باشد زیرا در حال حاضر گستردگی و جامعیت زیادی ندارد بنابراین به عنوان یک مفهوم جدید برداشت می شود. در عین حال این رشته توانایی لازم را برای تبدیل شدن به یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین مفاهیم را در حوزه زندگی نوین انسانی دارد.
آیا تا به حال در محیطی قرار گرفته اید که پر از انرژی مثبت باشد به طوری که با خود فکر کنید اگر ساعت ها آنجا بنشینید خسته نمی شوید، در واقع می توان در این مورد و موارد مشابه آن ؛ تاثیر روانشناسی محیط را مشاهده کرد. در ادامه به تفسیر این رشته مهم می پردازیم.
روانشناسی محیط چیست؟
براساس آنچه در مجله بین المللی روانشناسی محیطی آمده است می توان این رشته را به عنوان؛ مطالعه ی علمی تبادلات و روابط بین مردم و محیط فیزیکی اطراف آنها که شامل محیط های مصنوعی، طبیعی و همچنین استفاده و سوء استفاده از طبیعت و منابع مربوط به آن و رفتارهای مربوط به پایداری، معرفی کرد.
در واقع این علم به همکاری بین مردم و محیط اطرافشان مربوط است. در این علم افراد به دنبال دلیل و چگونگی تاثیر محیط بر انسان هستند البته به شکل تخصصی، اینکه هر فرد چگونه از این علم استفاده کند می تواند به نفع او و رابطه اش با محیط اطراف تمام شود.
در روانشناسی محیطی به دنبال کارهایی هستیم که روابط ما را با محیط اطراف بهبود دهد، روانشناسی می تواند فعالیت مغز را که از آن با عنوان یک واحد مجتمع عنوان می شود، در ارتباط با محیط اطراف تحت تاثیر قرار دهد. روانشناسی دارای ابعاد گوناگونی است و در زمینه های متعددی گسترده شده مانند؛ روانشناسی کودک، مشاوه، رشد و محیطی.
روانشناسی محیطی به عنوان یکی از جدیدترین علوم شناخته می شود که در سال 1970 به بعد به تصویب رسمی رسید.

تاریخچه ای از علم روانشناسی محیطی:
روانشناسی محیطی در واقع یکی از شاخه های روانشاسی است که بر اساس تعریف ارائه شده به مطالعه چگونگی تعامل انسان و محیط اطرافش پرداخته است. مبدا این رشته به چندین سال قبل برمی گردد اما به عنوان یک زمینه دارای ساختار می توان از آن به عنوان رشته ای جوان یاد کرد.
اسپنسر و گی به عنوان دو نفر از فعالان روانشناسی محیطی شناخته می شوند، البته روانشناسی محیطی را می توان در سالهای قبل تر از این دونفر هم مشاهده کرد برای مثال در سفرنامه مارکوپولو در یکی از مقاله های خود درباره ی مناطق آسیای غربی اینگونه نوشته است؛ در سال 1272 مردم در شهر کرمان بسیار خونگرم و مهربان بودند اما در شهر همسایه کرمان، مردمی به مراتب جنگ طلب تر زندگی می کردند.
در ان زمان پادشاه کرمان دلیل را از وزیران خود پرسید و آنها علت را وجود مشکل در خاک و زمین آن منطقه مطرح کردند. به همین دلیل پادشاه دستور داد مقداری از خاک آن منطقه جنگ طلب را به کرمان بیاورند، آنها این خاک را در کف قصر پخش کردند و سپس روی آن را فرش با پوشاندند، هنگامی که مهمانی درباریان شروع شد، تغییر رفتار کاملا مشخص بود، آنها با یکدیگر با لحنی پرخاشگرانه همراه با ناسزا صحبت می کردند و در نهایت پادشاه کرمان عنوان کرد مشکل هر چیزی که باشد مربوط به خاک آن منطقه است.
در منبعی متفاوت از افراد دیگری به عنوان اولین کمک کننده های علم روانشناسی محیطی صحبت می شود. راجر پارکر و هربرت رایت در سال 1945 اولین پروژه روانشناسی محیطی را برای بررسی چگونگی تاثیر محیط و دنیای واقعی بر رفتار انسان انجام دادند.
این مطالعات گروهی در شهرهای مختلف در جهت تکمیل پروژه آغاز شد. البته باید خاطر نشان کرد آغاز این علم در دهه 1940 با ظهور نظریه گشتالت مربوط است. در این نظریه گفته شد انسان ها به شکل ذاتی دوست دارند که دنیای ادراکی را با ساده ترین شیوه سامان دهی کنند.
روانشناسی محیطی در ابتدا کار خود را با کمک روان شناسی اجتماعی آغاز کرد.
چه عواملی منجر به ظهور روانشناسی محیطی شد؟
• پیدایش نظریه ها و تحقیقاتی که بر پیوند بین محیط فیزیکی و متغیرهای روانشناختی خاصی تاکید داشت؛ البته این مطالعات تا دهه 70 به ثبت هم نرسیده بودند.
• پی بردن به تاثیر محیط و تعامل عوامل مختلف در ایجاد رفتاری متفاوت در انسان؛ برای مثال در مناطق خاصی شدت عقب ماندگی ذهنی بیشتر بود.
• به علت مشکلات زیست محیطی که در جامعه در حال گسترش بود.

موارد مورد بحث در روانشناسی محیطی
در ابتدای مقاله تا به اینجا به ارائه توضیحاتی درباره ی این علم پرداختیم در این جا باید مشخص شود که موضوعات مورد مطالعه این علم چه چیزهایی هستند. مجله بین‌المللی روانشناسی محیطی موضوعات زیر را به عنوان زمینه های مورد توجه معرفی کرده است:
• بررسی مناطق طبیعی و ساختمان ها
• موقعیت یابی، نقش برداری و شناسایی فضایی
• پیامدهای اکولوژیکی رفتارها و فعالیت های انسانی
• طراحی و کسب تجربه در مدارس، ساختمان ها، فضاهای عمومی، خانه ها و همچنین محیط های کاری
• رفتارهای گردشگری مرتبط با محیط
• جنبه های روانشناختی و رفتاری طبیعت و افراد
• جنبه های روانشناختی مدیریت بحران ها و منابع
• مدیریت خطرات زیستی
• استفاده اجتماعی از فضا
• استرس و فشار بدون کنترل درباره ی تنظیمات بدن
• معنا و مفهوم صورت‌ های متفاوت ساخته ها
• نظریه‌های مکان، دلبستگی مکانی و هویت مکانی
• حریم خصوصی، ازدحام قلمرو ، فضای شخصی و استفاده اجتماعی از فضا
مهمترین نظریه های مورد استفاده در روانشناسی محیطی
عمده نظریات روانشناسی محیطی مربوط به چگونگی و چرایی اعمال و فعالیت های ما در محیط پیرامون می شود که به طور کلی می توان در چهار مورد آنها را قرار داد:
بیولوژی اکولوژیکی
این چشم انداز به نظریه‌های مربوط به پیوستگی بیولوژیکی و جامعه‌شناسی میان ارگانیسم‌ ها و محیط پیرامون آن‌ ها مربوط می شود. بر اساس این چشم انداز ارگانیسم ها جزء جدا نشدنی از محیط در نظر گرفته می شوند.
جبر جغرافیایی
این نظریه بیان می کند پایه ی تمامی تمدن ها به عوامل محیطی از قبیل؛ اقلیم، پوشش گیاهی، توپوگرافی و دسترسی به آب مربوط است. متخصصان بر این باور هستند که چالش های زیست محیطی می توانند زمینه نابودی تمدن ها را فراهم کنند.
رفتارگرایی
این مورد بیشتر بر گفت و گو توجه دارد و قید می کند که بسترهای محیطی و شخصی برای تعیین رفتارهای افراد حیاتی هستند.
روانشناسی گشتالت
در انتها از روانشناسی گشتالت صحبت می شود، یکی از ابعاد این موضوع رفتارگرایی است، البته باید دقت کرد که رفتارگرایی؛ رفتار را در نظر می گیرند ولی گشتالت عموما بر روی درک و شناخت تمرکز دارد.

روانشناسی محیطی و کاربرد آن در طراحی و معماری:
روانشناسی با ابعاد معماری و طراحی ارتباط دارد؛ بر اساس تحقیقات مکان هایی از قبیل؛ باغ، پارک ها به وسیله گل آرایی ها و گیاهان می توانند بسیار پرانرزی شوند. روانشناسی محیطی می تواند به سبب ایجاد محیطی آرام بخش احساس خوبی به افراد منتقل کند.
بنابراین طراحی مفید و عالی در محیط ها می تواند تمرکز و کارایی را افزایش دهد. استفاده از این علم در طراحی و معماری ساختمان ها هنوز به اندازه کافی متداول نشده است اما خوشبختانه این حوزه در حال تکامل و بلوغ است و روز به روز بر تعداد روانشناسان محیطی که در طراحی فضاها شرکت می کنند افزوده می شود.
گردآوری: بخش روانشناسی بیتوته