بزرگنمايي:

آریا بانو - تهران - سوء استفاده جنسی از کودکان در دنیا، متاسفانه هر روز، همیشه و در همه حال رخ داده و اگر کسی این ادعا را کند که جامعه اش بری از این معضل است، قطع یقین، یا اشتباه فکر می کند یا دچار خوش باوری است و به همین دلیل مبحث پیشگیری و "خودمراقبتی" اهمیت دوچندان می یابد.

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری، اینکه سوء استفاده از کودکان همیشه وجود داشته است دلیل نمی شود که در احساس مسوولیت و مراقبت از بچه ها، انسان های معصومی که نه توان از خود دفاع کردن دارند و گاهی اوقات نه زبانی برای شکوه و شکایت ناامید شویم. قطعا بسیاری از پدر و مادرهای دنیا احساس مسوولیت می کنند و مراقب فرزندان خود هستند اما چرا گاهی، شماری از این بچه ها با وجود مراقبت های والدین یا قیم هایشان به دام افرادی منحرف می افتند؟ مطمئنا والدین بیشماری در این کره خاکی هر شب که سر به بالین می گذارند و هر صبح که چشمان خود را می گشایند شاید به اولین چیزی که فکر می کنند فرزندشان باشد.
مادری می گفت: دلم می خواهد برای ساعتی هم که شده است به هیچ چیز و هیچ کس فکر نکنم بازهم نمی شود. دلم می خواهد یک شب با خیال راحت بخوابم اما نمی شود. او به فرزندش می اندیشد در همه حال و همه وقت. حتی وقتی که برای لحظات یا ساعاتی از او دور است مثل وقتی که فرزندش در مدرسه است یا به اردوی دانش آموزی می رود یا به جشن تولد دوستش دعوت است.
بنابراین زحمات والدین را نمی شود کتمان کرد. اما یک وقت هایی ممکن است غفلت هایی داشته باشند و یا اینکه فکر کنند هنوز زود است بعضی چیزها را به فرزندشان بیاموزند یا بگویند. اینجاست که پای خودمراقبتی به میان می آید و وظیفه خطیر والدین که به فرزندان خود آموزش دهند.
در سایه این خودمراقبتی است که بچه ها یاد می گیرند، چگونه، چه وقت، کجا و از چه کسی احساس خطر کنند. و با خود مراقبتی است که بچه ها یاد می گیرند با عزت نفس بزرگ شوند، به احساس خود اعتماد داشته باشند. اگر احساس کنند، چیزی بد است شک نکنند که بد است و مهم تر از همه اینکه پدر و مادر خود را دوست خود بدانند و آنقدر جرات داشته باشند که تمام اتفاقات رخ داده را به آنها بگویند تا چیزی از قلم نیفتد.
پرسش این است چند درصد والدین ایرانی، خود مراقبتی را به فرزند خود یاد می دهند؟ چند درصد از آنها وقتی فرزندشان از آنها سوالی کمی متفاوت می کند به او پرخاش نمی کنند و با اخم نمی گویند؛ «بچه! تو چقدر پر رویی»! چند درصد از پدر و مادرها بچه ها را از غریبه ها به میزان خیلی زیاد می ترسانند و در عوض فکر می کنند، بچه در کنار دوستان، آشنایان و فامیل و اصلا خانواده در امان در امان است.
چند درصد از والدین مصادیق سوء استفاده جنسی از کودک را می شناسند؟ چند درصد از آنها به بچه عزت نفس می دهند و به او یاد می دهند که بدن او (کودک) مال خودش است و کسی حق ندارد بدون اجازه به او دست بزند؟ چند درصد والدین وقتی به مهمانی یا هر جای دیگری می روند بچه را از پشت سر به طرف فرد غریبه، هول می دهند و او را وادار می کنند که مثلا « برو به عمو بوس بده» و بچه هم با اکراه این کار را می کند؟ شاید همین اکراه بچه علامت چیز دیگری باشد و پدر و مادر غافل از این نشانه باشند و ندانند چه اتفاقی افتاده است یا دارد می افتد؟
متاسفانه بسیاری از والدین بچه ها را از یک طرف، خیلی از غریبه ها می ترسانند و در عوض به نزدیکان خود خیلی اعتماد دارند غافل از اینکه مطالعات نشان داده است، فقط هفت درصد سوء استفاده از بچه از جانب غریبه ها است. این را دکتر فاطمه آذرتاش، مشاور خانواده و درمانگر جنسی در نشستی در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی می گوید.
آذرتاش اتفاقا اظهار می دارد: 35 درصد سوء استفاده ها از بچه توسط اعضای خانواده و 58 درصد هم توسط دوستان و آشنایان صورت می گیرد!
پس آنچه که در این مقوله خیلی مهم است آموزش خودمراقبتی به بچه است تا بوی خطر را از هر کسی چه غریبه و چه آشنا حس کند و از خودش به موقع دفاع کند مثلا از معرکه بگریزد یا به پدر و مادر بگوید. قدر مسلم آن که والدین همیشه نمی توانند کنار بچه ها باشند، بنابراین بچه ها حتما باید خود مراقبتی را فراگیرند و متاسفانه خودمراقبتی را به نظر می رسد بسیاری از کودکان ما بلد نیستند و شاید هم یکی از علل سوء استفاده جنسی از آنها هم همین باشد.
البته اینکه هفت درصد سوء استفاده ها از جانب غریبه ها است و بقیه از جانب نزدیکان و آشنایان و اعضای خانواده است، منظور نظر این نیست که نباید به آشنایان اعتماد نداشت بلکه والدین باید این احتمال را بدهند که سوءاستفاده می تواند از جانب هر فردی ولو فردی از نزدیکان و فامیل درجه یک هم رخ دهد.
آذرتاش همچنین عزت نفس دادن به بچه را خیلی مهم می داند و معتقد است که این متغیر می تواند در خودمراقبتی کودک موثر باشد. او اظهار می دارد: کسانی که می خواهند از بچه سوء استفاده کنند اتفاقا بچه هایی را طعمه خود قرار می دهند که عزت نفس پایینی دارند و ترسو هستند. بنابراین مهم ترین چیزی که والدین باید به کودک بیاموزند، اعتماد به نفس و عزت نفس است. یعنی اینکه بچه به یقین برسد که ارزشمند است و اجازه به کسی برای تعرض ندهد.
تمام این مطالب گفته می شود تا از سوء استفاده جنسی از کودک را هم پیشگیری کنیم و هم از آن ممانعت کنیم. یعنی هم مراقب کودک باشیم و هم آموزش های لازم را به او بدهیم.
لازم به ذکر است که بدانیم که تعریف از سوء استفاده جنسی در فرهنگ های مختلف، متفاوت است. آذرتاش مثالی می آورد و می گوید: به عنوان نمونه در یک فرهنگ، مثل فرهنگ ما گرفتن لپ بچه توسط فردی غریبه عادی است مادر و پدر اگر ببینند که فردی غریبه لپ کودکشان را گرفته است، عکس العمل بدی نشان نمی دهند و حتی خوشحال هم می شوند چون فکر می کنند که کودک آنان آنقدر جذاب است که باعث جلب توجه دیگران شده است. این در حالی است که در یک جامعه دیگر با فرهنگی متفاوت، همین گرفتن لپ کودک، نوعی کودک آزاری و سوء استفاده قلمداد می شود و ممکن است مجازات سنگینی هم داشته باشد.
**تعریف سوء استفاده جنسی
اینکه سوء استفاده جنسی در فرهنگ های مختلف، متفاوت است بحثی جداگانه است اما برای اینکه فهم بهتری از سوء استفاده جنسی داشته باشیم به اصطلاحاتی دیگر توجه کنیم که مبادا خلط مبحث شود. برخی فکر می کنند، سوءاستفاده جنسی، تعرض جنسی، تجاوز و آزار جنسی را یکی است در حالی است که هر کدام از این اصطلاحات تعاریف خاص خود را دارد و برخی گسترده تر از دیگری است.
آذرتاش در خصوص تعاریف این اصطلاحات می گوید: واژه «سوء استفاده جنسی» یا «Sexual Abuse» فقط برای بچه ها بکار گرفته می شود. «سوء» یعنی اینکه بچه، آمادگی برای فعالیت جنسی ندارد. در «تعرض جنسی» یا « Sexual Assult» کلمه «تعرض» یعنی دست درازی کردن بدون اجازه فرد آمده است که جرم به شمار می آید و از تجاوز گسترده تر است.
او ادامه می دهد: «تجاوز یا Rape یعنی اینکه دخول با آلت تناسلی آن هم بدون رضایت فرد. حتی اگر فرد، بیهوش یا خواب باشد یا اینکه مواد مصرف کرده باشد و این عمل در خصوص او انجام شود هم تجاوز به شمار می آید. مساله دیگر آزارجنسی یاSexual Harassment است که گسترده تر از سه مورد قبلی است. ضمن اینکه آزار جنسی سه آیتم را در بر می گیرد. «اجبارهای جنسی» یکی از آیتم های آزارجنسی به شمار می آید. مثل وقتی که زنی در محیطی که استخدام شده است مورد آزار جنسی قرار گیرد. آیتم بعدی، حملات جنسیتی، است مثلا بگویند خانم ها بلد نیستند رانندگی کنند که به این ها حملات یا آزار جنسیتی می گویند. آیتم بعدی «توجهات جنسی آزاردهنده» مثل وقتی که کسی یواشکی، دید بزند».
تمام این تعاریف را آذرتاش بیان می کند که بگوید واژه «سوء استفاده جنسی» یا «Sexual Abuse» فقط برای کودک بکار گرفته می شود.
این درمانگر جنسی به تعریف موسسه CAPTA، (Child Abuse Prevention and Treatment Act) از سوء استفاده جنسی اشاره دارد که بر اساس آن «استخدام، استفاده، مجاب کردن، وسوسه کردن کودک به اینکه رفتار جنسی انجام دهد یا اینکه بچه را مجبور کنیم با بچه دیگری این کار را انجام دهد یا اینکه از او فیلم هنگام عمل جنسی بگیریم» اینها سوء استفاده جنسی از کودک است. همچنین برخی، بدن خود را به کودک نشان می دهند یا اینکه بچه را مجبور می کنند که بدن آنها دست بزند، اینها هم مصداق سوء استفاده جنسی است. ضمنا اینکه بگویند «فردی با کودک رفتار جنسی انجام داده است» درست نیست بلکه باید بگوییم که«فرد از کودک سوء استفاده جنسی کرده است».
این درمانگر جنسی، همچنین از برخی رسانه ها انتقاد می کند که به جای سوء استفاده، واژه «رابطه » یا «نزدیکی» را می آورند که این هم بسیار غلط است و باعث می شود تا این مساله، عادی جلوه داده شود.
** آیا رضایت بچه موقع سوء استفاده جنسی از او مهم است؟
یک وقت ممکن است بگویند خود کودک هم برای سوء استفاده جنسی رضایت داشته است. مثل حادثه سوء استفاده اخیر از پسران مدرسه ای در تهران که می گفتند خود بچه ها با رضایت مورد سوء استفاده قرار گرفته اند که آذرتاش در این خصوص اظهار می دارد: کودک در حدی نیست که رضایت بدهد. کودک زیر 18 سال اگر راضی هم باشد باز هم آن رابطه جنسی برای او سوء استفاده جنسی محسوب می شود.
پرسش دیگری که ممکن است مطرح شود این است که اگر بچه ها، خودشان با هم رابطه داشته باشند آیا سوءاستفاده به شمار می آید؟ که دراین ارتباط، آذرتاش اینگونه پاسخ می دهد: حتما باید پنج سال اختلاف سنی بین کودک و طرف مقابل وجود داشته باشد که بگوییم سوء استفاده جنسی انجام شده است.
**باورهای غلط برای سوء استفاده جنسی از کودکان
آذرتاش به باورهای غلط در خصوص سوء استفاده جنسی که والدین باید نسبت به آنها آگاه باشند هم اشاره می کند و می گوید: برخی می گویند بچه ها آنقدر کوچک هستند و در خاطرشان، چیزی نمی ماند. این قبیل اظهارات را اغلب موارد، وقتی بکار گرفته می شود که بچه شاهد روابط جنسی والدین است. این موضوع حتی در دین ما مورد تاکید است نباید، نزد بچه رابطه جنسی انجام شود. شاید بچه نتواند بیان کند اما در ذهنش حک می شود و وقتی که خواست از این داده ها استفاده کند این داده ها می تواند آسیب رسان باشد. بنابراین کودک نباید کنار پدر و مادر بخوابد.
وی ادامه می دهد: گاهی درب اتاق پدر و مادر باز است و بچه ها ممکن است صدای آنها را بشنوند یا از کلید در اتاق، روابط پدر و مادر را ببینند؛ برخی از مراجعین من اظهار داشته اند که از جا کلیدی اتاق پدر و مادر روابط آنها را می دیدند و برخی هم فکر می کردند که پدر دارد به مادر آسیب می رساند و این باعث آسیب روحی بچه ها شده بود و حتی برخی از آنها از روابط جنسی در آینده، زده می شوند.
بر اساس این گزارش برخی معتقدند، سوء استفاده جنسی از کودکان امری نادر در جامعه است که به ندرت رخ می دهد این در حالی است که دکتر آذرتاش نظری غیر از این نظرات دارد و می گوید: اتفاقا خیلی هم زیاد است و در یک نظر سنجی که خودم در اینستاگرام انجام دادم واقعا شگفت زده شدم که بچه ها چقدر مورد آزار و اذیت قرار گرفته و به والدین خود نگفته اند. والدین باید نسبت به حقایق سوء استفاده جنسی خبر داشته باشند و توجه کنند که این حقایق برای هم دختر و هم پسرشان مربوط می شود و اینکه فکر کنند که از پسرها سوءاستفاده جنسی نمی شود، چنین چیزی وجود ندارد. شهری یا روستایی بودن، زیبا یا زشت بودن کودک مهم نیست و ممکن است برای همه کودکان از هر طبقه ای و با هر ویژگی ای این سوء استفاده رخ دهد.
به گفته این مشاور خانواده، حتی بچه های کم توان ذهنی نیز بیشتر مورد سوء استفاده قرار می گیرند در صورتیکه اگر کسی تصور کند، کسی با کودک کم توان ذهنی کاری ندارد، تصوری اشتباه است و این بچه ها به توجه بیشتری از طرف والدین نیاز دارند.
** حتما لباس ناجور پوشیده بودی
یک وقت هایی هم هست که بچه از آزار و سوء استفاده ای که از او شده است به پدر و مادرش اطلاع می دهد که متاسفانه آنها به جای اینکه حق را به کودک بدهند، قضاوت هایی می کنند که درست نیست، مثلا به او می گویند ؛ «حتما یک کاری کرده ای که این اتفاق افتاده است»! در این ارتباط آذرتاش اظهار می دارد: همین قضاوت های پدر و مادر اتفاقا کمک می کند که سوء استفاده در جامعه بیشتر شود. مثلا به بچه می گویند «حتما لباس ناجور پوشیده بودی» این در حالی است که نمایشگاهی از لباس های افراد مورد تعرض به نمایش گذاشته شد که اتفاقا لباس های معمولی و ساده هم پوشیده بودند.
بیشتر سوء استفاده ها در سنین هفت تا 13 سالگی صورت می گیرد و در مورد پسرها هم وقتی هست که وارد اجتماعی می شوند و از سوی مردان و حتی خانم ها ممکن است مورد سوء استفاده قرار گیرند. گواه این اظهار نظر این است که مطالعات حتی مطالعات جهانی نشان می دهد از هر چهار کودک دختر و از هر 6 کودک پسر یک نفر مورد سوء استفاده جنسی قرار می گیرد.
**آیا سوء استفاده کنندگان، بیمار روانی هستند؟
آذرتاش در خصوص سوالی مبنی بر اینکه آیا کسانی که سوء استفاده جنسی از کودک می کنند بیمار روانی هستند یا خیر اینگونه جواب می دهد: باید اذعان داشت که برخی پدوفیل محسوب می شوند یعنی از رابطه برقرار کردن با کودک لذت بیشتری می برند اما برخی هم پدوفیل نیستند و اتفاقا عادی به شمار می آیند و وقتی این کار را می کنند که کسی را برای برطرف کردن نیاز خود نداشته باشند و اگر کودکی در نزدیکی آنها باشد او را مورد سوء استفاده قرار می دهند.
**سوء استفاده جنسی غیر مستقیم
او سوء استفاده جنسی را به دو بخش مستقیم و غیرمستقیم قسمت بندی می کند؛ یعنی بعضی وقت ها که سوء استفاده غیر مستقیم انجام می شود ممکن است از بد سرپرستی والدین نشات گیرد. در مثال غیر مستقیم می توان به والدینی اشاره کرد که در خانه خود فیلم پورن دارند ممکن است فرزندانشان آن فیلم را ببینند. من موردی داشته ام که بچه فیلم را دیده و دچار وحشت و کابوس های شبانه شده است.یک وقت هایی بچه ها سوالاتی دارند و از والدین می پرسند اما جوابی از آنها نمی گیرند یا جوابی عجیب و غریب می گیرند که پس از آن در صدد برطرف کردن کنجکاوی خود بر می آیند و آن وقت ممکن است از گوشی تلفن همراه والدین، جواب خود را بیابند. وقتی بچه، گوشی همراه والدین را برمی دارد که می تواند به اینترنت وصل شود به صفحاتی هدایت می شود که صحنه های پورن دارد و متاسفانه دیدن این فیلم ها در صفحات مختلف اینترنت مخصوصا وقتی که در سن رشد باشد، در ذهنش حک می شود و براساس الگوی «یادگیری اجتماعی» می خواهد این تصاویر را خودش انجام دهد.
وی یاد آور می شود: «دوران پیش بلوغ» در دختران از هشت سالگی و در پسران از 10 سالگی است و این بچه ها صفحات یاد شده را می بینند و دوست دارند تا خودشان این رفتارها را انجام دهند و این به خاطر همین بدسرپرستی والدین است که از کودک خود بخوبی مراقبت نکرده اند.
** «مامان من از کجا اومدم»؟ اولین سوالی که بچه ها می پرسند
آذرتاش می گوید: « مامان من از کجا اومدم»؟ شاید اولین سوالی باشد که بچه ها از پدر و مادر می پرسند یا اینکه «چرا من با داداشم فرق دارم»؟، « مامان، باباها چرا با هم می خوابند»؟ این سوالاتی است که اگر والدین جواب ندهند یا اشتباه جواب بدهند، فرزندشان از دوستان خود می پرسد. مثلا در مدرسه از «همسالان» خود سوال می کند و اتفاقا اطلاعات این گروه یعنی همسالان در حد بچه است و شاید اطلاعات غلطی داشته باشند و به بچه منتقل کنند. این در حالی است که اگر پدر و مادر وقتی با چنین سوالاتی مواجه می شوند، اخم نکنند و یا به بچه نگویند که «چقدر پررویی»! آن وقت است که بچه ها به راحتی می تواند سوالات را از از آنها بپرسد. کودکی که با والدین مشکلی برای این سوال ها ندارد، اگر دوستان او مساله ای را غلط به او القا کرده باشند به پدر و مادر خود می گوید و والدین هم فورا آن مساله را اصلاح می کنند.
او به والدینی که با سوال های بچه مواجه اند اینگونه توصیه می کند: سعی کنید آرام آرام با این سوال ها برخورد کنید. مثلا از بچه سوال را با سوال جواب بدهید. مثلا اگر بچه می پرسد؛ من از کجا به دنیا آمده ام؟ باید از او سوال کنیم که «تو چه فکری می کنی». اینجاست که بچه بالاخره جواب می دهد و با شنیدن جواب او می توان به اطلاعات پایه او دست یافت و بر اساس همان به بچه اطلاعات داد. اطلاعات جنسی باید مثل درس ریاضی با پایه شروع شود. در مورد بچه ها اگر سوالی بپرسند سعی کنید مختصر و مفید به بچه بگوییم و اصلا دروغ به او نگوییم. دروغ گفتن همانا و پرسیدن کودک از دوستان همان. بنابراین باید منبع قابل اعتمادی برای او محسوب شویم.
** افرادی که والدین به آنها مجوز می دهند
مبحث مهم دیگری که والدین باید به آن اهتمام داشته باشند این است که مواظب مجوز دادن به کسانی باشند که به نوعی با کودک در ارتباط هستند. والدین از آنجا که به برخی افراد مطمئن هستند و هیچ فکر منفی هم در خصوص آنها ندارند، این مجوز را می دهند که بچه برای لحظاتی – می تواند چند ساعت یا چند دقیقه باشد – پیش آنها بماند بنابراین این افراد می توانند جزو آشنایان محسوب شوند که معلم ، همسایه و مربی از جمله آنها است این در حالی است که برخی از سوء استفاده ها از جانب همین آشنایان به اصطلاح مجوز دار رخ می دهد . فرض کنید برخی از والدین برای بچه، معلم خصوصی استخدام می کنند و آن معلم به خانه آنها می آید تا به بچه درس بدهد، سوال این است آیا می توان بچه را با معلم تنها گذاشت؟
آذرتاش اینگونه پاسخ می دهد: ممکن است برای مادر، کاری در خارج از خانه پیش بیاید و بچه را با معلم خصوصی خود تنها بگذارد این در حالی است که نباید این کار را بکند حتی اگر معلم، خانم باشد. گاهی بچه ها توسط پزشک هم مورد آزار قرار می گیرند پس باید اهتمام کامل در این خصوص داشته باشیم.
به گفته آذرتاش این موضوع شامل مربی های مهد هم می شود. پدر و مادر باید مراقب باشند که بچه با چه کسانی در تماس است. مثلا مسوولان مهد چه کسانی هستند؟ دوربین مهد ها را چک کنند و اینکه این سوال را داشته باشند آیا کسی که مسوولیت فرزندشان در مهد را بر عهده دارد از سلامت روان برخوردار است یا خیر.به طور کلی آنهایی که با بچه ها سروکار دارند، حتما باید از آنها آزمون سلامت روان گرفته شود. من فکر می کنم در مهدها و مدارس باید این آزمون را از مربیان و معلم ها گرفت که البته نمی دانم آیا چنین چیزی در مهد و مدرسه وجود دارد یا خیر.
** برخی مصادیق سوء استفاده جنسی از کودک
نشان دادن پورنوگرافی به بچه، لمس بدن کودک، استفاده از کودک به عنوان یک آبجکت (سوژه) از موارد سوء استفاده جنسی است که این درمانگر جنسی بدان اشاره دارد. او در خصوص استفاده از کودک به عنوان یک آبجکت توسط برخی از والدین می گوید: گاهی اوقات پدر و مادر ندانسته و بی غرض دختر بچه خردسال را آرایش می کنند تا در آتلیه از او عکس بگیرند و بعضی ها هم عکس کودک - چه پسر چه دختر- را روی جلد مجله درج می کنند یا مسابقه می گذارند و در پیج (صفحه) هایی در شبکه اجتماعی قرار می دهند و از دیگران می خواهند تا تصویر کودک را لایک کنند تا برنده شود. این در حالی است که والدین نمی دانند دارند از بچه خودشان به عنوان یک آبجکت سکسی استفاده می کنند. سوال این است که بچه به این کوچکی چه لزومی دارد که مثلا آرایش کند تا عکس از او گرفته شود با توجه به اینکه جامعه پر از پدوفیلی ها و متجاوزین جنسی است.
نمایش عمدی و عکاسی از کودک در حالات سکسی، تشویق کردن کودک برای عمل جنسی و نمایش عمدی نواحی تناسلی از دیگر موارد سوء استفاده جنسی است که این درمانگر جنسی به آنها اشاره دارد.
آذرتاش حتی «لمس غیر لازم بدن» توسط پزشک را هم نوعی سوء استفاده جنسی می داند. او به والدین تاکید می کند: آنها به بچه یاد بدهند حتی وقتی به پزشک مراجعه می کند، اطلاعاتی داشته باشد. مثلا به بچه بگویند «قسمت های خصوصی او قرار است معاینه شود». حتی اگر می خواهند کودک را نزد کسی بگذارند هم باید اطلاعات بدهند و به او یاد بدهند که نباید کسی به قسمت های خصوصی او دست بزند.
این مشاور خانواده به یکی از مراجعین خود اشاره می کند که اتفاقا مردی 35 ساله هم بود. این مرد از خاطره مراسم«ختنه» اش تعریف کرده بود وهرگز آن را از یاد نمی برد و اینکه هنوز هم خواب آن لحظه را می بیند که لباس او را در حضور جمع، یکدفعه در آورده بودند.
در اینجا مساله نفی سنت اسلامی نیست مساله این است که وقتی عمل ختنه در حضور جمع صورت می گیرد، نمی دانند این بچه پنج یا 6 ساله برای خودش حرمتی دارد و آن قسمت (قسمتی که ختنه می شود) قسمت خصوصی بچه است و نباید در حضور جمع، این کار را انجام دهند. اگر والدین می خواهند مراسم ختنه را هم جشن بگیرند، نباید به گونه ای برگزار کنند که «همه» این عمل (ختنه) را نگاه یا فیلم برداری کنند.
**پدر و مادر، دوست بچه باشند
آذرتاش به مشکل ترس بچه ها از والدین هم هشدار می دهد و می گوید: یک وقت هایی بچه ها آنقدر از والدین می ترسند که چیزی به آنها نمی گویند. خیلی وقت ها رابطه بچه با فرد متجاوز از یک صحبت کوچک شروع می شود و فرد متجاوز، دفعات دیگر از وی سوء استفاده می کند. این در حالی است که اگر کودک همان رابطه ابتدایی را هم که می تواند یک صحبت باشد به والدین بگوید از خیلی از اتفاق های ناگوار و عمیق تر شدن مساله برای کودک جلوگیری می شود.
به گفته این مشاور خانواده برخی مواقع متجاوزین به بچه می گویند اگر این کار را نکنی به پدر و مادرت آسیب می رسانم. مثلا فرد متجاوز، صاحبخانه است و بچه را مورد سوء استفاده قرار می دهد و می گوید اگر به آنها بگوید خانواده اش را از خانه بیرون می اندازد.
«برخی مواقع مادری با افتخار می گوید؛ «بچه من تابحال سوال جنسی از من نپرسیده است»، یا «بچه من در این خط ها نیست». این در حالی است که باید به این مادر بگوییم، اتفاقا این مسائلی که می گویی به این علت است که بچه با شما راحت نیست تا حرف هایش را به شما بزند. شاید از صد نفر دیگر سوال کرده است و آنان هم به او پاسخ اشتباه داده باشند».
**والدین به چه سرنخ هایی شک کنند؟
اگر کودکی مورد سوءاستفاده قرار گرفت یا در معرض آن بود نشانه هایی دارد که می توان به عنوان سرنخ از آنها استفاده کرد و به این موضوع شک کرد که ممکن است از کودک سوء استفاده شده است یا می خواهد سوء استفاده بشود.
آذرتاش در این ارتباط می گوید: مثلا بچه از مادر می پرسد؛ « مامان! آیا مجبورم بغل عمو بنشینم»؟ «مامان! درسته که عمو به پاهای من دست بزنه»؟، « رازداری، کار اشتباهی هست»؟ این قبیل پرسش ها، علایمی را از طرف بچه نشان می دهد که ممکن است خبرهایی باشد. خیلی وقت ها پدربزرگ، عمو، عمه یا دایی کاری را انجام داده اند و بچه هم ترسیده است که اگر به والدینش بگوید ممکن است هرگز به خانه مادربزرگش نرود تا با بچه های فامیل بازی کند. یا اینکه بابا اگر بفهمد عصبانی می شود.
او ادامه می دهد: من موردی داشته ام که از پدرش می ترسیده است در خصوص سوء استفاده پسر عمه اش صحبتی کند. یکی از مورد های مراجعه کسی بود که مورد سوء استفاده از طرف پسر عمویش قرار می گرفت و اتفاقا پدری سخت گیر داشت و با اینحال دختر، این مساله را به پدر گفته بود اما پدر چنین واکنشی داشت مبنی بر اینکه «شما این حرف ها را می زنید تا ما دیگر با فامیل رفت و آمدی نداشته باشیم و ارتباط را قطع کنیم«! اتفاقا نه تنها این دختر که مادر او نیز سالیان سال مورد آزار پسر عمو قرار می گرفت و مادر به پدر درخصوص آزار و دست درازی پسرعمو خبرداده بود اما پدر جواب می داد؛ «دروغ می گویی»!
کم حرف شدن، اختلال شناختی مثل مشکلات درسی، عدم تمرکز، حواس پرتی، نوسان ناگهانی در خلق، گوشه گیری، امتناع از غذا خوردن یا زیاد غذا خوردن یا پرخوری عصبی، اکراه از رفتن به خانه یکی از فامیل ها، دیدن کابوس، مشکل در راه رفتن، عدم تمایل به مدرسه رفتن و عدم تمایل در سوار شدن به سرویس مدرسه از علایمی است که نشان می دهد یک اتفاق هایی برای بچه در حال رخ دادن است و باید با بچه آنقدر صمیمی بود که بچه با آنها درددل کند.
این مشاور خانواده می گوید: گاهی اوقات، بچه نمی خواهد در فلان کلاس شرکت کند یا وقتی که نقاشی می کشد، برخی افراد را سیاه می کشد و برخی قسمت های بدن فرد، مثل «بین پاها» را سیاه می کشد. اینها هم علایمی از طرف بچه است که باید والدین نسبت به آنها حساس باشند. گاهی اوقات بچه الفاظ جنسی به کار می برد که مناسب سن بچه نیست و گاهی هم هدیه های گران قیمتی دریافت می کند یا شب ادراری دارد اینها همه علایم و نشانه های خطر است.
این بچه ها مخصوصا نوجوانان در پاره ای مواقع به بدن خود آسیب می رسانند. به بی پروایی جنسی دچار می شوند، از صمیمیت، می ترسند و همچنین تلاش های برای خودکشی در آنان دیده می شود.عوارض دیگری که می توان در کودک دید، اختلالات رفتاری است. به عنوان نمونه زود عصبانی می شود. همچنین افت عزت نفس و اعتماد به نفس از دیگر نشانگان سوء استفاده از بچه است.
به گفته این درمانگر جنسی، گاهی اوقات بچه وقتی اعتماد به نفس خود را از دست می دهد از خودش می پرسد؛ «چرا از خودش موقع سوء استفاده جنسی دفاع نکرده است»!؟ این بچه ها خشم خاصی دارند و در درمان آنها باید برون ریزی و تخلیه هیجانات انجام شود. این بچه ها هم در مورد خودشان و هم در مورد متجاوز گر خشم دارند.
«این بچه ها نسبت به دیگران اعتماد ندارند. خودشان کسانی می شوند که از دیگران ممکن است در آینده سوء استفاده کنند یا در میل جنسی و روابط زناشویی دچار اختلالات جنسی شوند، از بدن خودشان، خوششان نمی آید.در خواب اختلال دارند و یک دفعه از خواب می پرند. همچنین این قبیل بچه ها به سندرم PTSD یا اختلال سندرم پس از حادثه دچار می شوند که باید درمانگر روی تک تک آنها با کودک یا فرد مورد تجاوز صحبت کند».
**آموزش کودک با داستان گویی و حتی عکس های روزنامه
یکی از راه های پیشگیری و آموزش به بچه داستان گویی و آشنا کردن بچه هابه انواع لمس ها است که آذرتاش در ارتباط می گوید: والدین باید با داستان به بچه ها آموزش بدهند. مثلا بگویند، علی و مریم یک روز که در کوچه راه می رفتند متوجه شدند، همسایه به آنها می گوید که «بیاید به خانه من تا به شما بستنی بدهم». با این داستان ها باید به بچه یاد داد که مثلا «تماس مشکوک» و «تماس خطرناک» چه است و از بچه ها باید سوال کنند که اگر جای علی و مریم بودند چه می کردند؟ یعنی باید او را در موقعیت قهرمان یا قهرمانان داستان بگذارند تا درک بهتری داشته باشد.
**آموزش انواع لمس ها و اعتماد به احساسات
این مشاور خانواده یکی از مباحث مهم در خصوص آموزش خودمراقبتی به بچه ها را آشنا کردن آنها با انواع لمس ها بیان می کند و می گوید: والدین باید به بچه یاد بدهند که مثلا «لمس خوب»، «لمس مشکوک» و «لمس بد» چیست. یا اینکه تفاوت یک چیزی که «راز» است با «مسائل خصوصی» چیست؟
«مثلا درباره حریم خصوصی به بچه یاد می دهیم که هر وقت می رود دستشویی باید در آن را ببندد. برای راز هم به بچه آموزش دهیم که اتفاق هایی که مثلا در خانه رخ می دهد دوست نداریم کسی از آنها بفهمد این یک راز است اما راز هم خوب و بد دارد. همچنین به بچه یاد بدهیم که تولد فلانی است و به کسی چیزی نگوید تا آن شخص سورپرایز شود. این یک راز خوب است. اما در عین حال به او یاد بدهیم که برخی راز ها هستند که به او می گویند به کسی چیزی نگویید و او در دلش «دلشوره» دارد. اینجاست که باید فورا آن دلشوره را به آنها (والدین) بگوید. یعنی به بچه یاد بدهند که به احساس خود اعتماد کنند».
وی در ادامه می افزاید: متاسفانه خیلی از والدین وقتی بچه به آنها می گوید؛ «می ترسم» آنها جواب می دهند؛ «مگر ترس دارد»! یا بچه می گوید «من سردم هست» آنها هم واکنش نشان می دهند که « هوا سرد نیست» یا « کی گفته که هوا سرده»! همین جواب های والدین باعث می شود که بچه به حس خود اطمینان نکند و فکر کند، حس هایش درست نیست.این وقتی خودش را نشان می دهد که بچه، بغل کسی نشسته است متوجه می شود، آن فرد، دارد «لمس بد» با او انجام می دهد مثلا دارد به میان پاهای او دست می زند، اما چون به حس خود اعتماد ندارد فکر می کند اشتباه می کند. بنابراین پدر و مادر باید احساسات فرزندان را بپذیرند تا بچه ها یاد بگیرند احساس خود را بپذیرند.
او همچنین به والدین تاکید می کند که با بچه، بازی های مختلف کنند. مثلا انواع مزه ها را به او یاد بدهیم تا حواس چشایی او را تقویت کنیم. یا اینکه چشم بچه را ببندیم و از او بخواهیم با لمس فلان شی، آن را حدس بزند اینطوری حواس لامسه او تقویت می شود. همچنین می توانیم روزنامه را مقابل کودک باز کنیم و از او بخواهیم که مثلا آدم های عصبانی، خوشحال و ناراحت در روزنامه را شناسایی کند اینگونه «زبان بدن» او را تقویت می کنیم. هر چقدر بچه توانایی درک محیط را بیشتر داشته باشد بیشتر متوجه خطر در محیط خود می شود و از فرد آسیب رسان خیلی زود فاصله می گیرد به نزدیک ترین فرد خود اطلاع دهد.
آذرتاش همچنین تاکید دارد: باید به بچه بگوییم که قسمت های بیکینی را کسی حق ندارد دست بزند و با او در خانه تمرین کنیم تا تبدیل به مهارت شود.
علی ایحال توصیه برای ممانعت از سوء استفاده از کودکان معصوم بسیار زیاد است. این مطالب فقط گوشه ای از هشدارهای لازم برای مراقبت از کودک را گوشزد می کند و اینکه والدین در هر شرایط و برهه زمانی که قرار دارند بدانند کسانی که «فی قلوبهم مرض» دارند همیشه در کمین هستند.
همچنین هدف از تهیه این مطالب، این نیست که بگوییم جامعه ای بیمار داریم بلکه منظور نظر آن است که جنایتکاران آینده کودکانمان همیشه و در همه جا هستند.
باید با کودک در وهله اول دوست بود. اگر به عنوان مثال ابراز تنفر از شخصی کرد او را جدی گرفت و واکاوی کرد. شاید آن شخص بزرگسال می خواسته است به او آسیبی برساند. آن دوره گذشت که اگر کودکی سوالی هر چند زودهنگام پرسید، او را مواخذه کنیم و تشر بزنیم. باید به حرف های او گوش داد و پاسخ مناسب ارایه داد که اگر اینگونه نباشد حتما از کانال های نامطمئن جواب خود را می گیرد.
شاید اگر والدین خود مراقبتی را به کودکان خود یاد می دادند، امروز اخباری همچون خبر سوء استفاده جنسی در یکی از مدارس تهران یا ماجرای ستایش در ورامین یا ندا، آن دخترک افغان ساکن مشهد و آتنا، دخترک پارس آبادی را هم نمی شنیدیم.
لیلا خطیب زاده
پژوهشم ** 1776**1552