بزرگنمايي:

آریا بانو - قزوین - روزگاری نه چندان دور خانه خلوت و ساکت برای خانواده های ایرانی آرزو بود اما در دهه اخیر بر اثر تغییر و تحولات شتابان اجتماعی، خیلی از خانواده ها به دلیل عدم گفت وگو میان خود قربانی سکوتی طولانی شده اند که این موضوع آسیب های زیادی را به این نهاد وارد کرده است.

به گزارش ایرنا، دخترک کوچک در حالی که برای بار آخر نگاهی کلی از روی رضایت به نقاشی اش می اندازد دوان دوان آن را به سمت مادر می برد و با ذوقی سرشار صدا می زند مادر، مادر، ببین چی کشیدم، مادرش اما خیره به گوشی تلفن همراهش، با نگاه کوتاه به نقاشی به گفتن یک آفرین اکتفا کرده و دوباره چت کردن با گوشی هوشمند خود را از سر می گیرد.
مصادیق چنین روابط و گفت و گوهای کوتاه و تک کلمه ای امروز در همه امور زندگی روزمره خانواده های ایرانی اعم از مردان و زنان و فرزندان شکل گرفته است.
خانواده های ایرانی در دهه 60 و پیش از آن، تنها سرگرمی شان قاب جادوی تلویزیون بود که آن هم به خاطر بعضی دلایل و مصارف برق تنها در ساعاتی مشخص از روز امکان استفاده داشت اما خانواده ایرانی می دانست که در ساعات بدون تلویزیون نیز چگونه تنهایی و فراغت خود را پرکند و دید و بازدیدهای فامیلی حتی اقوام درجه دو و سه و شب نشینی خانواده راه حلی حتی شیرین تر از تلویزیون بود.
امروز دیگر نه تنها خبری از این دید و بازدیدها نیست بلکه اعضای خانواده که تعداد آنها هم کوچکتر از قبل شده درون خانه نیز خیلی وقتی برای یکدیگر ندارند و به ندرت با هم به گفت و گو می نشینند.
اعلام کارشناسان خانواده مبنی براینکه میزان گفت و گو در خانواده ها طی 10 سال گذشته به 20 دقیقه در روز کاهش یافته زنگ خطری جدی برای جامعه ایران است چرا که در سایه نبود گفت و گو و تعامل بین اعضای خانواده ها زمینه بسیاری از مشکلات اجتماعی ایجاد می شود.
**خانواده هسته ای و ظهور مشاغل جدید سطح ارتباط خانوادگی را کاهش داد
استاد جامعه شناسی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) در این خصوص گفت: امروزه در تمام حوزه های رفتاری مناسبات فرد و خانواده دچار تغییر شده است.
کریم تفضلی افزود: قبلا خانواده به شکل گسترده و مجموعه ای بزرگ از پدر و مادر، عمو، عمه، خاله و دایی و ریش سفیدان خانواده بود و اعضای خانواده ها به صورت روزانه با یکدیگر در ارتباط نزدیک بودند.
وی اضافه کرد: به همین ترتیب مشاغل نیز بیشتر در شکل سنتی مانند دامداری و کشاورزی بود و افراد یک خانواده و فامیل در کنار یکدیگر کسب روزی می کردند اما به تدریج با تغییرات در مناسبت رفتاری و ورود و ظهور مشاغل جدید از دهه 40 بسیاری از مسایل اجتماعی نیز دست خوش تغییر شد.
تفضلی ادامه داد: اکنون خانواده گسترده به خانواده هسته ای و حتی هسته ای زن و شوهری بدون ارتباط نزدیک با اقوام و فامیل تغییر کرده و اینها همه بیانگر انزوای شهروندان جامعه در مسایل خانوادگی است.
وی همچنین گفت: در کنار این تغییرات، ظهور شبکه های اجتماعی نوین و رشد مشاغل صنعتی و مدرن نیز خود بر سرعت این دسته تغییرات افزوده است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: از سوی دیگر نیازها نیز تغییر کرده است و هم اکنون شاهد حضور نسلی قدیمی تر در کنار نسلی جدید با انبوه اطلاعات هستیم و این موارد در فضای گفت و گو گسل ایجاد کرده و والدین و فرزندان همچون 2 جزیره جدا از هم یک دیگر را نمی فهمند.
تفضلی خاطرنشان کرد: همه این مسایل ضرورت گفتمانی را کم رنگ کرده و ما با بحران هایی مانند خشونت و فرزندان طلاق در جامعه رو به رو هستیم.
وی با بیان اینکه اگر فضای گفت و گو فراهم نشود بخش زیادی از امور خانواده بر حوزه مشاوره بار می شود، گفت: این مساله سطح ارتباطی والدین با فرزندان را به حداقل می رساند و خود به خود، گروه مرجع فرزندان از والدین به مشاور تحصیلی انتقال می یابد.
تفضلی با بیان اینکه امروزه روحیه کار و تلاش در نسل جدید چندان قوی نیست،گفت: شاید کوچک شدن ابعاد خانواده باعث شده تا وظیفه والدین بیشتر سرویس دهی به فرزندان باشد و مسایل تربیتی کودکان در این بین نادیده گرفته شود.
** فاصله روابط خانواده ها با انتظارات سنت ایرانی اسلامی
این استاد دانشگاه ادامه داد: باید اذعان کرد مسایل خانواده و روابط زن و مرد در ایران با انتظارات سنت ایرانی اسلامی و دین، از زمین تا آسمان متفاوت است.
تفضلی افزود: بخشی از این موضوع به مسایل اقتصادی بازمی گردد چون وقتی فردی ناتوان از حل نیازها و مسایل اقتصادی خانواده باشد اصلا حرفش هم جدی گرفته نمی شود.
وی اضافه کرد: در سطح اجتماعی نیز فضای خانواده ها از واقع نگری دور شده و امروزه مصرف زدگی به شکل گسترده ای به دل خانواده ها رسوخ کرده است و برای حل این موضوع باید ارزش های جایگزین شکل گیرد تا هویت افراد بر اساس مصرف نباشد.
وی اظهار داشت: در این راستا سیر مهاجرت ها نیز در تقویت این فضا و افزایش هزینه ها و مصارف موثر بوده و برای حل آن باید مهاجرت ها ساماندهی و کنترل شود تا افراد در همان محدوده شان فرهنگی خود بمانند.
تفضلی با بیان اینکه گسترش شبکه های اجتماعی علت کاهش گفت و گوها نیست بلکه بر شدت و سرعت آن افزوده است، اظهار داشت: تغییرات در ارتباط خانواده ها با یکدیگر در ذات دنیای مدرن و مناسبات جدید وجود دارد.
این استاد دانشگاه، پویش هایی چون انجمن های محلی را راهکاری موثر در تقویت گفت و گو دانست و افزود: متاسفانه در این حوزه ما عقب ماندیم و سرعت تغییر و تحول خانواده بسیار جلوتر از سیاست های اداری و تصمیمات دولتمردان است.
تفضلی اضافه کرد: در صورتی که اوضاع به همین شکل تداوم یابد شاید حتی در آینده به سمت بی رنگ شدن مسایل خانواده برسیم.
**مددکاری و مشاوره اجتماعی باید در تمام سطوح عملیاتی شود
این استاد جامعه شناسی، دانشگاه خدمات مددکاری را برای تمام سطوح ضروری دانست و گفت: به خاطر دوگانگی خانواده های ایرانی که موجب شده در هر بخشی از محیط خانواده و اجتماعی به 2 شکل مختلف باشند مددکاری و مشاوره اجتماعی باید در تمام سطوح عملیاتی شود.
تفضلی همچنین گفت: امروزه در بسیاری از خانواده ها هزینه های زیادی برای مراجعه به مشاور انجام می شود اما وقتی بعد از مدتی ارتباط مشاور با افراد قطع می شود، مشکلات دوباره سرباز می کند.
تفضلی ادامه داد: در این میان گرچه مشاور در ابعاد روانی موضوع را بررسی می کند اما به هر ترتیب باید بخش مددکاری هم در این حوزه وارد شود.
وی اضافه کرد: البته بهزیستی و کمیته امداد در حوزه مددکاری برای جامعه هدف خود وارد شده اما این موضوع برای همه مردم لازم است.
**ناتوانی در گفت و گو، یک بیمازی مزمن تاریخی در ایران
یک استاد دانشگاه و عضو انجمن جامعه شناسی ایران نیز در این خصوص با بیان اینکه مشکلات اصلی کشور در تمام حوزه ها ناشی از ناتوانی در گفت و گو است، گفت: در طول تاریخ سیاسی کشور ما به خاطر ناتوانی شاهان و مدیران از گفت و گو بسیاری از سرمایه ها و فرصت ها از دست رفته است.
عادل ابراهیمی افزود: به طور مثال در دوره پهلوی اول به خاطر نداشتن دانش گفت و گو افرادی چون تیمور تاش که نزدیک ترین فرد به شاه بودند و یا آیت الله مدرس بعد از مدتی مورد غضب او قرار گرفتند.
وی اضافه کرد: این مساله مانع مهمی برای شکل گیری شرایط توسعه بوده و موجب شده ما حتی نتوانیم از فرصت های تاریخی استفاده کنیم، مانند انقلاب مشروطه که در اثر همین ناتوانی رهبران مشروطه در گفت و گوهای خود به بیراهه کشیده شد.
ابراهیمی ادامه داد: شاخص های بسیار زیاد دیگری وجود دارند که نشاندهنده عقب ماندگی و پسروی ما بوده و متغیر اصلی در تمام آنها ناتوانی ایرانیان از گفت و گو در تمام سطوح است که همچون یک بیماری مزمن همچنان ادامه دارد.
این عضو انجمن جامعه شناسی یادآور شد: امروز در وضعیتی قرار داریم که بنا بر آمارهای رسمی دولتی از هر 100 ازدواج نیمی از آنها به طلاق منجر می شود چون زوج ها از گفت و گو کردن درباره مسایل زندگی خود ناتوان هستند.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: باید قدرت و توانایی گفت و گو در هر نسل شکل گیرد تا آن گاه با شکل گرفتن انسان های قدرتمند ریل توسعه گذاشته شود.
**خشونت های اجتماعی ناشی از ناتوانی از گفت و گو است
این استاد دانشگاه و عضو انجمن جامعه شناسی ایران با بیان اینکه ناتوانی در گفت و گو بسترساز بسیاری از خشونت های اجتماعی می شود گفت:توانایی گفت و گو از خانواده آغاز و در مدرسه پخته تر شده و در جامعه نیز ظهور می یابد اما متاسفانه به دلایل مختلف این عنصر درون خانواده ها وجود ندارد.
وی اضافه کرد: از منظر جامعه شناسی در طول تاریخ ایران مادران دانش و مهارت آموزش گفت و گو را نداشته اند و ما همچنین بزرگترین ضربه ها را از سیاستمدارانی خورده ایم که توان گفت و گو را نداشته اند.
**برد و باخت در گفت و گو مطرح نیست
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: گفت و گو تنها صحبت کردن صرف، مجادله، مناظره و مباحثه نیست بلکه داد و ستدی زاینده، اخلاقی، عقلانی و هم سطح بوده و در آن برد و باخت ظرفیت مطرح نیست.
ابراهیمی ، توانایی گوش دادن فعال، سخن گفتن محترمانه و صادقانه، توانایی پذیرندگی و آموزندگی، توانایی ذهنی گشوده نسبت به دیگران و باور به اینکه تکه هایی از پازل حقیقت احتمالا در اختیار دیگران وجود دارد، توانایی صبر در شنیدن و آرامش در بیان نظر و پرهیز از پیش داوری و توانایی جویندگی را از جمله شرایط یک گفت و گوی موثر عنوان کرد.
وی ادامه داد: ویژگی های یاد شده باید از ابتدای کودکی از خانه توسط مادر شروع و در فرآیند آموزش ادامه یافته و درونی شود تا به بخش جدایی ناپذیر از انسان تبدیل شود.
**طرح ملی گفت و گوی خانواده راهکار دولت برای افزایش تعاملات درون خانوادگی
مشاور استاندار و مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری قزوین نیز گفت: با توجه به کاهش میزان گفت و گو در خانواده ها معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری به منظور افزایش ارتباط درون خانواده ها و ارتباطات بین نسلی طرح گفت و گوی خانواده را در چند استان کشور از جمله قزوین کلید زده است.
معصومه مرادیان افزود: اولین مرحله اجرای این طرح برگزاری کارگاهی آموزشی در همین خصوص است که چند ماه قبل با مشارکت انجمن جامعه شناسی در قزوین برگزار شد.
وی اضافه کرد: در این کارگاه یک روزه 40 تن از بانوان تواتمند و نمایندگان دستگاه های اجرایی استان و سمن های فعال فرهنگی واجتماعی شرکت کردند و مهارت های مختلف از جمله نحوه گفت و گو درون خانواده به آنها آموزش داده شد.
مرادیان ادامه داد: با توجه به نقش برجسته گروه های مردمی برای گسترش و تقویت گفت و گو، تلاش شده در اجرای این طرح ملی از ظرفیت و توانمندی تشکل ها و سمن ها نیز استفاده شود.
وی خاطرنشان کرد: در راستای اهمیت گفت ‌وگو است که خانواده به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین نهادهای اجتماعی در عرصه جامعه‌ نقش ایفا می‌کند.
مرادیان گفت: در جامعه ای که ساعات گفت و گوی خانواده ها آن به طور میانگین 20 دقیقه باشد به طور قطع اعضای آن خصوصا کودکان و سالمندان احساس تنهایی و ضعف خواهند کرد.
وی با اشاره به شرایط گفت و گو در خانواده ها گفت: تعامل بین اعضای خانواده به معنای چگونه در کنار یکدیگر مسایل و کمبودها را پشت سر گذاشتن و ایستادگی در مقابل تمام مسایلی که بین اعضا فاصله می اندازد.
مرادیان افزود: اداره کل امور زنان و خانواده استانداری قزوین تمام تلاش خود را جهت اجرای دقیق طرح و افزایش تاب آوری اجتماعی جامعه و توانمندسازی اعضای خانواده در جهت جلوگیری و کاهش آسیب های اجتماعی به کار بسته است.
7388*3013