بزرگنمايي:

آریا بانو - تهران- دیگری سازی نکنیم، تفاوت ها را ارزش ببینیم و افراد را همان طور که هستند بپذیریم. با آموزش اطلاعات درست به فرزندانمان یاد بدهیم، افراد متفاوت از خود را بپذیرند، به آنها احترام بگذارند و در کنار هم از زندگی لذت ببرند.

یکی از مسائل مهم در جریان آموزش ها این است که تنوع و تفاوت ها را به عنوان ارزش ندیده ایم. همه افراد در یک جامعه با هم تفاوت دارند. از چهره و قد گرفته تا رفتار و فرهنگ اما سوال این است که چقدر از کودکی تمرین کرده ایم که تفاوت ها را بپذیریم و آن را به عنوان ارزش ببینیم و با همه تفاوت ها کنار یکدیگر کار کنیم و از زندگی لذت ببریم.
* شروع از دیگری
مونا جدیدی پژوهشگر اجتماعی تاکنون با موسسات زیادی کار کرده است. از موسسات غیردولتی کودکان کار گرفته تا نوجوانان افغان، انجمن خانه ای برای آینده، موسسه پژوهشی کودکان دنیا و کوتاه قامتان بلند همت.
حوزه فعالیت جدیدی در ارتباط با رشد عاطفی و اجتماعی کودکان و نوجوانان است و او در جریان همکاری با موسسات مختلف در تلاش بوده تا ثابت کند نوجوانان با هر توانایی و ویژگی که دارند، می توانند با یکدیگر ارتباط و تعامل داشته باشند. او موضوع گفت وگو را با طرح یک سوال آغاز می کند: آیا در جامعه ما تفاوت یک ارزش است؟
جدیدی در میان فعالیت هایش در موسسات مختلف، با نوع نگاه متفاوت موسسه پژوهشی کودکان دنیا به سیستم آموزشی آشنا شد و در حال حاضر حدود دو سال است که همراه با تعدادی از همکارانش به موضوع «دیگری» حساس شده و در این خصوص تحقیق می کند. اینکه دیگری برای ما چه کسانی هستند و چرا گاهی آدم ها دیگری می شوند. برای مثال هر کسی که با ما تفاوت دارد، دیگری یا غیرخودی محسوب می شود و تفاوت های بیشتر باعث می شود که ما همدیگر را نبینیم.
جدیدی می گوید: در حال حاضر نزدیک به دو سال است که در این زمینه فعالیت دارم و کارم را با فعالیت در بیمارستان رازی شروع کردم. جایی که بیماران روحی و روانی بستری هستند و آنها به خاطر همین مشکلات از خانواده و جامعه طرد شده اند. به نظرم این گروه اولین قشری بودند که احساس کردم برای خیلی از ما دیگری هستند.
* دیگری سازی نکنیم
اما این آغاز فعالیت برای پژوهشگر جوان بود و او به مرور زمان و در جریان تحقیقاتش متوجه شد خیلی ها برای افراد مختلف دیگری هستند. از بیماران جسمی و حرکتی گرفته تا کوتاه قامتان، افراد بیمار یا معلول و حتی قشر ثروتمند یا نیازمند.
او می گوید: ما مدام در ذهنمان در حال ساختن دیگری هستیم. افرای که فکر می کنیم به هر دلیلی با ما تفاوت دارند. برای مثال کسی که قادر به راه رفتن نیست، برای ما دیگری است یا حتی فردی که بیش از ما ثروت دارد یا حتی فرد نیازمند برای خیلی از ما دیگری محسوب می شود. اما ما نباید به این موضوع در جامعه دامن بزنیم و مدام دیگری سازی کنیم بلکه باید کمک کنیم افراد جامعه به ویژه کودکان و نوجوانان با تفاوت ها به عنوان ارزش نگاه کنند. واقعیت این است که وقتی ما به خاطر دیگری سازی همدیگر را دوست نداریم، در واقع خودمان را هم دوست نداریم. پس خودمان هم برای خودمان دیگری می شویم.
به گفته این پژوهشگر اجتماعی ما باید اول خودمان را با همه ویژگی هایی که داریم، بپذیریم. چه ویژگی های ظاهری و چه رفتاری. «گاهی حتی ما ترس هایمان را هم نمی پذیریم اما باید یاد بگیریم با ترس هایمان، دردها و موفقیت هایمان آشتی کنیم. بپذیریم که جذاب و توانا هستیم. در پروسه رشد عاطفی و اجتماعی باید اول خودمان را بپذیریم بعد در خانواده یا جامعه پذیرفته شویم».
* شباهت ها را جستجو کنیم
تفاوت یک ارزش و گاهی نیاز است تفاوت ها را در شباهت ها جستجو کنیم. پژوهشگر جوان می گوید: برای مثال یک فرد کوتاه قامت شاید قد کوتاهی نسبت به ما داشته باشد اما باید بپذیریم که شباهت هایی در راه رفتن، ظاهر و موارد دیگر داریم. در نتیجه می پذیریم که آنها خیلی عجیب و متفاوت از ما نیستند و فقط در قدشان تفاوت دارند و این مساله عجیبی نیست.
جدیدی ادامه می دهد: از آنجایی که ما تفاوت ها را ارزش نمی بینیم، گاهی به صورت ابزاری از افرادی که با ما تفاوت دارند استفاده می کنیم. مثلا در استفاده از یک فرد کوتاه قامت در قالب فیلم یا سریال، اغلب وی را در نقش پدر یا مادر موفق نمی بینیم. از این افراد بیشتر برای نقش های سطحی تر مثل نوچه یا نقش های کمیک و خنده دار یا تن پوش استفاده می شود. این نگاه باید در صدا و سیما تغییر پیدا کند.
به اعتقاد این پژوهشگر اجتماعی، نقش آموزش و پرورش در تغییر نگاه جامعه به تفاوت ها از اهمیت بالایی برخوردار است.
«سیستم آموزشی کشور باید حتی پیرزن خسته یا معلول جسمی و حرکتی را ببیند تا فردا دانش آموزی که معمار شد، بتواند در برنامه های خود فضاهای مناسب برای این افراد را در مبلمان شهری، اتوبوس و مترو لحاظ کند. در سیستم آموزشی کشور باید به جای رقابت روی تفاوت ها کار کنیم؛ چرا که رقابت سم است».
* به جای تمسخر کنار هم باشیم
برای کاهش دیگری سازی در جامعه همه افراد می توانند نقش مهمی داشته باشند. کارآفرین ها، صاحبان مشاغل، موسسات دولتی و غیردولتی همگی می توانند از افرادی که متفاوت از ما هستند، به اندازه توانایی هایشان درخواست کار کنند. «یک معلول جسمی و حرکتی هم می تواند صاحب کار باشد و ازاین راه درآمدزایی کند. به شرط اینکه صاحبان مشاغل به او اعتماد کرده و به اندازه توانایی اش به او کار بدهند».
به گفته جدیدی اما خانواده ها هم نقش مهمی در این زمینه دارند. «اگر خانواده ها آموزش ببیند و آگاه شوند می توانند نقش موثری در کاهش دیگری سازی در جامعه داشته باشند. آنها می توانند کمک کنند تا فرزندانشان تفاوت را به عنوان ارزش ببیند. برای مثال اگر همکلاسی یا هم بازی شان کوتاه قد، معلول یا بیمار است به جای تمسخر کردن وی، کنارش باشند و از او حمایت کنند. اگر مادر همکلاسی شان نابینا است، او را به خاطر این موضوع دست نیندازند و آزارش ندهند. بچه ها چه از طریق سیستم آموزش و پروش چه از طریق خانواده ها باید آموزش ببینند و افرادی شبیه اما با کمی تفاوت از خودشان را بپذیرند».
حال سوال این است که حقوق یک شهروند مدنی چیست و اگر همه افراد جامعه ملزم به پرداخت مالیات هستند، چرا عده ای به خاطر تفاوت هایشان در فضای شهری لحاظ نمی شوند و اینکه چه امکاناتی را برای این دسته از افراد (معلولان، بیماران، کوتاه قامتان و...) لحاظ کرده ایم؟
«اینها سوالاتی است که باید از خود بپرسیم. اگر قرار است در برخی مسائل همگی با هم برابری داشته باشیم، چرا در مسائل دیگر شباهتی نداریم؟».
* تفاوت با آسیب فرق دارد
نویسندگان کتاب ها هم به اندازه آموزش و پرورش، خانواده ها و دولت در دگرسازی و کاهش آن نقش دارند. وقتی کتابی را به ویژه در زمینه کودکان و نوجوانان ورق می زنیم چقدر با شخصیت های متفاوت روبرو می شویم؟ چرا قهرمان داستان یک کوتاه قامت نیست؟ جدیدی می گوید: همیشه قهرمان های داستان دختر یا پسری زیبا است. چرا قهرمان داستان فردی کم توان نیست تا با تاکید بر توانایی هایش او را به شخصیتی دوست داشتنی در داستان هایمان تبدیل کنیم؟
«خیلی از ما به جای توجه روی توانمندی های یک فرد کم توان، بیشتر با نگاه ترحم آمیز به او نگاه می کنیم. به همین دلیل لازم است شناخت و آگاهی مان را نسبت به هم بالا ببریم. بایستی دیگری سازی را کنار بگذاریم. گاهی حتی حیوانات هم برای ما دیگری می شوند. برای مثال می گوییم این حیوان کثیف یا نجس است یا گاهی یک فرد بلندقد هم برای ما دیگری است و او را با القابی که شایسته اش نیست صدا می زنیم. مثلا می گوییم از آن بالا چه خبر، یا نردبان دزدها یا به فرد کوتاه قامت می گوییم کوتوله».
جدیدی می گوید: در ادبیات و فرهنگ ما باید تغییراتی ایجاد شود. باید بدانیم تفاوت با آسیب فرق دارد. فردی که دچار آسیب است نیاز به کمک و حمایت دارد اما فردی که متفاوت است نیاز به پذیرفتن از سوی جامعه دارد. فرد متفاوت از لحاظ ظاهری یا رفتاری شاید بتواند کاری را که خیلی از ما انجام می دهیم، انجام بدهد. پس تفاوت ها را باید به چشم ارزش ببینیم.
پژوهشگر جوان ادامه می دهد: من گاهی در جریان پژوهش هایم روی کودکان و نوجوانان آنها را در طبقات مختلفی که هستند، از جهت فرهنگ، مذهب و اقلیت کنار یکدیگر قرار می دهم و پس از مدتی به همگی شان ثابت می شود که آنها با همه تفاوت هایشان می توانند کنار هم دوست باشند و یکدیگر را آنگونه که هستند، بپذیرند.
گزارش از فاطمه شیری
*ف ش*1834