بزرگنمايي:

آریا بانو - تهران- کار داوطلبانه نوعی فعالیت بشردوستانه و انسان دوستانه با هدف بهبود زندگی انسان ها است. کاری که هیچ نوع منفعت مالی ندارد اما در مقابل احساس احترام و ارزشمند بودن را به همراه می آورد.

به مناسبت روز جهانی داوطلب، شبکه ملی موسسات نیکوکاری و خیریه، نشستی را با موضوع فرصت ها، ضرورت ها و محدودیت های کار داوطلبانه با حضور فعالان مدنی، مدیران سمن ها و داوطلبان در گالری آشیانه مهر انجمن احیا ارزش ها برگزار کرد.
در این نشست دکتر فاطمه قاسم زاده فعال مدنی و رئیس هیات مدیره شبکه یاری کودکان کار و خیابان، با اشاره به اینکه در مورد کار داوطلبانه اختلاف نظر زیاد است، گفت: از نگاه صلیب سرخ کار داوطلبانه به چند بخش تقسیم شده است. کاری که فرد با میل و اختیار خود انجام بدهد، کاری که بدون توجه به عوامل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی انجام دهد و کاری که هدف فرد از انجام آن کمک به مردم در معرض آسیب یا آسیب دیده است.
قاسم زاده توضیح داد: کار داوطلبانه از دید جامعه شناسی و روانشناسی توضیح متفاوتی دارد. کار داوطلبانه چه بخواهیم چه نه در جامعه انجام می شود اما وسعت آن فرق دارد. در واقع این کار بخشی از وجود انسان و کاری اجتماعی است. از طرفی یکی از عواطف انسان ها همدلی است. همدلی با همدردی فرق دارد. همدردی احساس ترحمی ناپایدار و زودگذر محسوب می شود اما همدلی موقت نیست و فرد به دنبال کمک و حل مشکل است که این همان کار داوطلبانه است.
او افزود: در مجموع می توان گفت، کار داوطلبانه کاری است که با پاداش معنی همراه است اما احتمالا پاداش مالی هم می تواند به همراه داشته باشد.
رئیس هیات مدیره شبکه یاری کودکان کار و خیابان با طرح این سوال که چرا کار داوطلبانه ضرورت دارد؟ ادامه داد: اغلب داوطلبان برای گروه های آسیب دیده کار داوطلبانه انجام می دهند و تلاش آنها بر این است که از میزان آسیب کم کنند. از طرفی آنها برای انجام این کار عضو نهادی اجتماعی می شوند و نهادهای اجتماعی و اعضای آن سرمایه های کشور هستند. به همین دلیل این موضوع در توسعه پایدار نقش مهمی دارد. یعنی با حضور افراد داوطلب از طرفی هم آسیب کاهش پیدا می کند و از طرفی سرمایه های اجتماعی یک کشور افزایش می یابد. حتی حضور نیروهای داوطلب در سازمان های مردم نهاد، باعث توانمند شدن آنها می شود. این درحالی است که انجام کار داوطلبانه نه تنها برای دیگران و جامعه مهم و اثربخش است بلکه برای خود فرد هم تاثیرات مثبتی به همراه دارد.
قاسم زاده گفت: فرد داوطلب با انجام کارهای اجتماعی و داوطلبانه، حس آرامش، ارزشمندی، اعتماد به نفس و مفید بودن می کند. رشد عاطفی هر انسانی ارتباط زیادی با میزان و کیفیت کار داوطلبانه وی دارد. پس ما وقتی می توانیم کار داوطلبانه را تقویت کنیم که فرهنگ این کار را در میان مردم ترویج بدهیم. اینکار را نیز مثل هر کار دیگری باید از کودکی به فرزندانمان بیاموزیم تا انجام فعالیت های مدنی در سنین بالاتر خود را به شکل مثبتی در جامعه نشان بدهد.
* دنیای متفاوت با همکاری هم
در ادامه این نشست فاطمه فرهنگ خواه موسس انجمن احیا ارزش ها با اشاره به فرصت های کار داوطلبانه در جامعه افزود: نگرش کار داوطلبانه در کشور ما تغییر کرده است اما هنوز در ساختارهای اجتماعی و سیاسی نیاز به تغییر دیدگاه داریم. هر جامعه ای نیاز به شهروند مطالبه گر، کنشگر و خلاق دارد که مسئولیت اجتماعی اش را انجام بدهد اما اینکار را از کجا شروع کند و چطور؟
فرهنگ خواه ادامه داد: تشکل های مدنی محلی برای کارهای داوطلبانه است. امروزه با تیپ جدید کنشگران اجتماعی مواجه هستیم. افرادی که عملگراتر هستند و تلاش می کنند، وارد گروه ها شده، به گروه ها تعلق و پس از آن هویت اجتماعی پیدا می کنند. کار داوطلبانه مثل سکوی پرش فرد به جامعه است. بنابراین افراد داوطلب پس از پیوستن به تشکل های مدنی نگاهشان به جامعه و مردم تغییر می کند.
اما به گفته فرهنگ خواه جذب داوطلب آسان تر و راحت تر از نگه داشتن او است.
وی در این باره گفت: در انجمن ما (احیا ارزش ها) بیش از 300 فرم پر شده داوطلبان را داریم اما در این میان تعداد کمی به صورت مداوم فعال هستند.
فرهنگ خواه افزود: عوامل متعددی بر ناپایداری فعالیت داوطلبان نقش دارد. اول اینکه باید نیازهای آنها را بشناسیم و به آنها احترام بگذاریم. برای نظرات داوطلبان ارزش قائل شویم. از طرفی ارزش و مفهوم کار داوطلبی در جامعه شناخته شده نیست. عده ای تصور می کنند کار داوطلبی نوعی بیگاری است. کار مفتی که منافعش به کارفرما برمی گردد اما این طور نیست. کار داوطلبانه فرصت های خوبی را هم برای فرد داوطلب ایجاد می کند.
موسس انجمن احیا توضیح داد: افزایش مهارت های اجتماعی و توانمندی های فردی، یافتن دوستان و شبکه ای از ارتباطات و تعلق به گروه، احساس شادی و رضایتمندی فرد از کار داوطلبانه، داشتن سابقه کار، کسب تجربه، افزایش عزت نفس و اعتماد به نفس، افزایش تاب آوری اجتماعی و پذیرش نقش اجتماعی، فرصت یادگیری حین عمل، ارتباط با سازمان ها و نهادها، ارتباط با دیگر کنشگران اجتماعی، فرصت تاسیس نهادهای مدنی بر مبنای تجربه و آموخته ها و... بخشی از فرصت هایی است که داوطلبان هنگام انجام کارهای داوطلبانه می توانند به دست بیاورند.
این فعال مدنی خاطرنشان کرد: ما نیاز به کمک داوطلبان داریم و امیدوارم آنها سازمان های مدنی را در این امر مهم تنها نگذارند و فعالیت هایشان را آغاز کنند از طرفی از دولتمردان هم می خواهیم که مساعدت و همکاری کنند. در نهایت می توان گفت اگر با هم باشیم دنیا را متفاوت خواهیم کرد.
* حس ارزشمندی کار داوطلبانه
حرکت در مسیر کار داوطلبانه در توسعه سرمایه اجتماعی، کسب هویت اجتماعی و درک فرصت ها و بهره وری از کارهای داوطلبانه از کلیدواژه های مهم در این نشست بود.
در ادامه زهرا رحیمی از فعالان مدنی و مدیرعامل جمعیت امام علی، با اشاره به اینکه در انجام کارهای داوطلبانه محدودیت هایی نیز وجود دارد، افزود: ایران جزو کشورهایی است که از نظر مشارکت و حضور مردم در کارهای خیریه جایگاه خوبی در دنیا دارد. این موضوع از روحیه نوع دوستی مردم ما سرچشمه می گیرد اما در این میان موانعی هم وجود دارد. موانعی که حضور و فعالیت های شخصی از حضور در سمن ها را به سمت فرصت های مالی سوق می دهد.
وی ادامه داد: یکی از موانع مهم شخصی، به خانواده ها مربوط است. ما باید فرزندانمان را از کودکی برای انجام فعالیت های اجتماعی تشویق کنیم. تربیت فرزندانمان هم راستا با فعالیت های مدنی نیست و علائق فردی به مسائل مدنی ارجحیت دارد. از طرفی انجام کار داوطلبانه با احساس از دست دادن وقت و پول فرد همراه است. به خاطر ارزش گذاری های مادی در جامعه، افراد فکر می کنند با انجام کارهای اجتماعی داوطلبانه زمانشان را از دست می دهند یا باید بی جهت هزینه کنند. به همین دلیل خیلی از خانواده ها از این موضوع حمایت نمی کنند. این هم به خاطر عدم شناخت آنها از انجام کارهای داوطلبانه است.
رحیمی گفت: داوطلبان در مساله ای کوشش می کنند اما وقتی به نتیجه نمی رسند، دلسرد می شوند و حس می کنند کارشان نتیجه بخش نبوده است. به همین دلیل نهادهای مردم نهاد و از طرفی جامعه باید به آنها ارزشمند بودن کارشان را نشان دهند و بدانند که نقش مهمی را با انجام کار داوطلبانه ایفا کرده اند.
این فعال مدنی افزود: در جامعه ما کار داوطلبانه در سیاست کلان ارزش گذاری نمی شود. برای مثال در دیگر کشورهای دنیا دانشجویان برای حضور در مقاطع بالاتر باید چندین ساعت کار داوطلبانه انجام داده باشند اما در کشور ما این موضوع در میان دانشجویان فرهنگ سازی نشده است و کمتر شاهد کارهای داوطلبانه در میان دانشجویان هستیم چراکه گاها اجازه اینکار نیز به آنها داده نمی شود. از طرف دیگر می شد شرایط و سیاست گذاری ها به گونه ای باشد تا در دوران سربازی افراد به سمت کارهای داوطلبانه نیز سوق داده شوند.
* صبوری تا رسیدن به هدف
تاثیر مهم تشکل گرایی در رشد کارهای داوطلبانه از دیگر مباحث گفتگوی این نشست بود. به همین دلیل در ادامه این نشست، آسیه علی نژاد عضو انجمن زنان کارآفرین با اشاره به اینکه تشکل گرایی از الزامات توسعه است و همچنین تشکل گرایی در پیوند کار داوطلبانه است، در این باره گفت: تشکل گرایی می تواند در رشد کار داوطلبانه مهم باشد. چراکه بحث کار گروهی و حس همکاری در میان است. وقتی فردی وارد تشکلی می شود می تواند خودش را محک بزند. پس از مدتی توازن میان منافع شخص و جمع مشخص می شود و او متوجه می شود که کدام یک اولویت دارد.
وی ادامه داد: در تشکل رسالت کار داوطلبانه مهم است و باید به صورت بلندمدت برنامه ریزی شود. هدف داوطلبان نیاز به صبوری و فعالیت بلندمدت دارد تا نتیجه بدهد. کار داوطلبانه در قالب تشکل نتیجه های اخلاقی مثبتی هم به همراه دارد. در کنار کار گروهی، وقتی شما رسالت اجتماعی تان را در تشکل دنبال می کنید اخلاق متفاوتی خواهید داشت و کمک می کنید تا تشکل به اهدافش برسد. حتی گاهی فرد برای رسیدن به هدف جمعی، هزینه هم می کند.
در ادامه رضا درمان مدیرعامل جامعه یاوری نیز گفت: کار داوطلبانه باید به رسمیت شناخته شود. در خانواده ها، نهادهای تجاری و دولتی و سمن ها باید کار داوطلبانه دیده شده و اهمیت پیدا کند. از طرفی تولید ادبیات کار داوطلبانه است. مطالب و کتاب های خوب در این زمینه کمتر ترجمه شده است. به همین دلیل تشکل ها بهتر است برای ترویج این کار مطالب ترجمه شده از تجربیات فعالان مدنی در کشورهای دیگر را ترجمه کرده و در اختیار داوطلبان قرار بدهند.
درمان ادامه داد: در تشکل ها معیارهای ارزیابی مهم است. برای مثال ما با چه معیاری ارزشیابی می کنیم که نیروی داوطلب ما خوب است یا بد. زیرساخت های قانونی ما در ترویج این کار بسیار مهم هستند. برای مثال چرا نباید انجام کار داوطلبانه که به جامعه و کاهش آسیب در آن کمک می کند، در سوابق بیمه تامین اجتماعی برای فرد فعال در نظر گرفته شود؟ همه ما در ترویج و رشد کارهای داوطلبانه از خانواده گرفته تا جامعه، نهادهای مدنی و مردم نهاد، نهادهای تجاری و... نقش داریم.
گزارش از فاطمه شیری
* ف ش*1834